Siedzuń sosnowy
Siedzuń sosnowy, szmaciak gałęzisty (Sparassis crispa (Wulf.) Fr.) – gatunek grzybów jadalnych z rodziny siedzuniowatych (Sparassidaceae).
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
siedzuń sosnowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Sparassis crispa (Wulf.) Fr. Syst. mycol. (Lundae) 1: 465 (1821) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sparassidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1781 Franz Xaver von Wulfen nadając mu nazwę Clavaria crispa. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1821 Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Sparassis[1].
- Clavaria crispa Wulfen 1781
- Clavaria crispa (Scop.) Sacc. 1910
- Manina crispa Scop., 1772
- Masseeola crispa (Wulfen) Kuntze 1891
- Merisma crispum (Wulfen) Ehrenb. 1818
- Sparassis crispa (Wulfen) Fr. 1821 var. crispa
- Sparassis radicata Weir 1917
Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 1999 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako płaskosz sorokop, sorokop, sieduń, siedź, kozia broda kędzierzawa, kozia broda włoska, płaskorz, szmaciak, szmaciak gałęzisty, siedzuń borowy, strzępiak kędzierzawy[3].
Morfologia
edytujWysokość zazwyczaj 5–20 cm, szerokość 6–30 cm, ale bywa i większy, niekiedy osiąga nawet 6 kg (w 1711 roku w Turoszowie zostały znalezione przez leśnika dwa egzemplarze, z których większy ważył 20 kg i mierzył 2,55 metra[4]). Kształt nieregularnie kulisty, od grubej mięsistej bazy dzieli się na płatkowate, różnie pozrastane gałązki, mające po obu stronach hymenium. Płatki są mocno pofałdowane, z ząbkami na brzegach, dzięki czemu swoim wyglądem przypomina kalafior[5]. U młodych okazów owocnik jest białawy, później żółtawy, kremowy, ochrowy lub żółtobrązowy. Gałązki owocnika wyrastają z grubej, czarniawej podstawy trzonu, która często głęboko wrasta w podłoże[6].
Woskowaty, elastyczny, biały. Zapach przyjemny, smakiem przypomina orzechy[5].
Ochrowy. Zarodniki o średnicy 6–7 × 4–7 µm, krótkoelipsoidalne, gładkie, jasnożółte[5].
- Gatunki podobne
W Polsce występuje również bardzo podobny siedzuń dębowy (Sparassis brevipes). Ma bardziej wyblakłe, szersze i bardziej listkowate zakończenia rozgałęzień[7].
Występowanie i siedlisko
edytujW Polsce uznawany był za gatunek rzadki[7]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[8]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Belgii, Estonii, Litwie, Norwegii, Łotwie[3]. Wbrew ustaleniom czerwonej listy w Polsce jest jednak dość częsty[9].
Występuje w lasach iglastych i mieszanych. Rośnie na korzeniach drzew iglastych, zarówno martwych, jak i żywych. Najczęściej rośnie na korzeniach sosny, na świerku rzadko[10]. Może atakować również daglezje (Pseudotsuga)[11]. Owocniki wyrastają u podstawy pnia. W ciągu roku wyrasta jeden owocnik. Na zaatakowanym drzewie owocniki pojawiają się również w następnych latach, nie w każdym roku, ale od czasu do czasu[10].
W Polsce był od 1990 gatunkiem ściśle chronionym[12], od 9 października 2014 został wykreślony z listy gatunków grzybów chronionych[13].
Znaczenie
edytuj- Kulinarne
Grzyb jadalny, wykorzystywany np. do zup, ale też do smażenia i suszenia. Źle znosi transport, gdyż łatwo się łamie[5].
- Gospodarka leśna
Siedzuń sosnowy jest saprotrofem lub pasożytem. W zaatakowanych przez niego drzewach pień gnije aż do wysokości 3 m i drzewo wydziela charakterystyczny zapach terpentyny[6].
- Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 30 czerwca 1980 r. znaczek pocztowy przedstawiający siedzunia sosnowego, opisanego jako szmaciak gałęzisty, o nominale 8 zł, w serii Grzyby niejadalne pod ochroną. Wydrukowano 3 830 000 szt., techniką rotograwiury, na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był prof. Alojzy Balcerzak. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[14].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Robert Hofrichter Tajemnicze życie grzybów, 2017, ISBN 978-83-8123-041-4.
- ↑ a b c d Aurel Dermek, Grzyby, 1981, ISBN 83-217-2357-8.
- ↑ a b Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie: Warszawa, PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg, Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków:W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ a b Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa, 2006, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ R. Von Siepmann, Polyporus schweinitzii Fr. und Sparassis crispa (Wulf. in Jacq.) ex Fr. als Fäuleerreger in einem Douglasienbestand (Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco) mit hohem Stammfäuleanteil, 1976.
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765).
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
- ↑ Marek Jedziniak, Grzyby niejadalne pod ochroną [online], www.kzp.pl [dostęp 2023-05-23].