Tell Halaf

Tell Halaf
Guzana
	; widok na stanowisko Tell Halaf
Państwo	Syria
	Położenie na mapie Syrii Tell Halaf
	36°49′35″N 40°02′02″E/36,826389 40,033889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tell Halaf (starożytna Guzana, biblijne Gozan) – stanowisko archeologiczne w północno-wschodniej Syrii, tuż przy granicy z Turcją, z dwoma głównymi okresami zasiedlenia – okresem neolitu ceramicznego (VI-V tys. p.n.e.) i epoką żelaza (koniec II tys.-pierwsze wieki I tys. p.n.e.).

Jeden z ortostatów z Tell Halaf ze sceną polowania

Wykopaliska

Pierwsze wstępne rozpoznanie stanowiska Tell Halaf przeprowadził w 1899 roku niemiecki archeolog Max von Oppenheim, który następnie kierował tutaj niemieckimi wykopaliskami w okresie od 1911 do 1913 roku, oraz ponownie w 1927 i 1931 roku^[1]. W 2006 roku prace archeologiczne na stanowisku rozpoczął zespół niemieckich i syryjskich archeologów pod kierunkiem Lutza Martina (Vorderasiatisches Museum, Berlin), Mirko Nováka (Uniwersytet w Tybindze), Joerga Beckera (Uniwersytet w Halle) i Abd al-Masiha Bagdo (Dyrektorat Starożytności, Hassake)^[1].

Okres neolitu ceramicznego

Osobny artykuł: Kultura Halaf.

Odkrycie na stanowisku charakterystycznej, datowanej na VI-V tys. p.n.e. polichromowanej ceramiki, zdobionej motywami geometrycznymi i zwierzęcymi, doprowadziło archeologów do wydzielenia w prehistorii starożytnego Bliskiego Wschodu nowego okresu, zwanego kulturą Halaf, która miała rozwijać się po kulturze Samarra i poprzedzać okres Ubajd^[1]. Swym zasięgiem kultura Halaf obejmowała obszar od syryjskiego wybrzeża Morza Śródziemnego aż po północną Mezopotamię^[2].

Epoka żelaza

W epoce żelaza na stanowisku Tell Halaf istniało duże miasto, którego pozostałości odkryto w warstwach archeologicznych datowanych na XII-VII w. p.n.e.^[1] Nad miastem tym dominowała potężna, ufortyfikowana cytadela, na terenie której wzniesiono szereg dużych budowli o charakterze publicznym^[1]. Inskrypcje odnalezione na stanowisku, a także i w innych miejscach wskazują, iż miasto to nosiło nazwę Guzana i było stolicą aramejskiego królestwa Bit-Bahiani^[1]. Szczyt rozwoju osiągnęło ono za panowania króla Kapary (najprawdopodobniej 2 połowa IX w. p.n.e.), który rezydował we wspaniałym pałacu w północno-zachodniej części miasta^[1]. Z inskrypcji wiadomo, iż pałac ten służył też jako świątynia^[1]. Wejście do pałacu wiodło przez monumentalną bramę ozdobioną trzema monumentalnymi posągami-kariatydami^[1]. Zewnętrzne ściany pałacu wyłożone zostały kamiennymi, rzeźbionymi ortostatami, na których przedstawiono sceny rytualne, sceny polowań, sceny z wojownikami, sceny ze zwierzętami (najczęściej lwami, bykami i gazelami) i sceny z różnymi mitycznymi stworzeniami^[1]. O dostatku panującym w Guzanie w tym okresie świadczy duża ilość przedmiotów ze złota, srebra i kości słoniowej odkrytych w ruinach pałacu Kapary^[1].

W 894 r. p.n.e., za panowania Abi-salamu, aramejskiego władcy królestwa Bit-Bahiani, w kierunku Guzany wyruszył ze swą armią asyryjski król Adad-nirari II (911-891 p.n.e.)^[1]. Zajął on sąsiadujące z Guzaną miasto Sikanu (ob. Tell Feheriye), gdzie Abi-salamu złożył mu trybut^[1]. Bit-Bahiani przyłączone zostało do Asyrii za rządów Aszurnasirpala II (883-859 p.n.e.)^[1]. W imieniu króla asyryjskiego regionem tym zarządzali ze stolicy w Guzanie przedstawiciele miejscowej dynastii, którzy cieszyli się relatywnie dużym stopniem niezależności^[1]. Świadczy o tym dwujęzyczna inskrypcja Hadd-jit'i (asyryjski Adad-it'i), jednego z gubernatorów Guzany, odnaleziona w Tell Feheriye^[1]. Ojciec Hadd-jit'i, Szamasz-nuri, identyfikowany jest z noszącym to samo imię dostojnikiem, który w 866 r. p.n.e. pełnił asyryjski urząd limmu (eponima)^[1]. W 808 r. p.n.e. asyryjski król Adad-nirari III (819-783 p.n.e.) dokonać musiał ponownego podboju Guzany^[1]. Od tego czasu w asyryjskich listach i kronikach eponimów zaczynają pojawiać się imiona asyryjskich gubernatorów Guzany^[1]. Archiwum jednego z nich, Mannu-ki-Aszura, odnaleziono w trakcie wykopalisk w Tell Halaf^[1]. Zawierało ono listy wysłane do niego przez króla asyryjskiego i różnych wysokich dostojników^[1]. Tzw. Pałac północny, wzniesiony w Guzanie w okresie asyryjskiej dominacji, był najprawdopodobniej rezydencją asyryjskich gubernatorów^[1].

Asyryjscy gubernatorzy Guzany znani z asyryjskich list i kronik eponimów:

Mannu-ki-Aszur – pełnił urząd limmu w 793 r. p.n.e.^[3];
Bur-Sagale – pełnił urząd limmu w 763 r. p.n.e.^[3];
Bel-Harran-beli-usur – pełnił urząd limmu w 727 r. p.n.e.^[3];
Mutakkil-Aszur – pełnił urząd limmu w 706 r. p.n.e.^[3]

Guzana w Biblii

Guzana identyfikowana jest ze wzmiankowanym w Biblii miastem Gozan, do którego deportowani mieli być Izraelici ze zdobytej Samarii (2 Krl 16,6)^[1].

Późniejsze dzieje

Na stanowisku Tell Halaf odnaleziono tylko nieliczne pozostałości pochodzące z okresów hellenistycznego, rzymskiego i islamskiego^[1].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x hasło Halaf, Tell, w: Bryce T., The Routledge..., s. 275-277.
↑ Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności (od początków osadnictwa do podboju perskiego), Warszawa 1982, s. 19-30.
↑ ^a ^b ^c ^d Assyrian Eponym List. oracc.museum.upenn.edu. [dostęp 2014-10-20]. (ang.).

Bibliografia

hasło Halaf, Tell, w: Bryce T., The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia, Routledge 2013, s. 275-277.

[Bryce-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x hasło Halaf, Tell, w: Bryce T., The Routledge..., s. 275-277.

[2] Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności (od początków osadnictwa do podboju perskiego), Warszawa 1982, s. 19-30.

[Oracc-3] Assyrian Eponym List. oracc.museum.upenn.edu. [dostęp 2014-10-20]. (ang.).

[1]

[2]

[3]