Torfowiec jednoboczny
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Torfowiec jednoboczny (Sphagnum subsecundum Nees) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae).
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec jednoboczny |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum subsecundum Nees Deutschl. Fl., Abt. II, Cryptog. 17: [3] ic?? 1819[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujWystępuje w Europie, Chinach, Nepalu, Mjanmie, Tajlandii, Korei, Japonii, na wschodzie Rosji, w Ameryce Północnej i Południowej, Nowej Gwinei, Australii i północnej Afryce[4].
W Europie jest szeroko rozprzestrzenionym gatunkiem torfowca, zwłaszcza na północy kontynentu, na obszarach pod wpływem klimatu oceanicznego. Występuje od arktycznych stref Norwegii i Rosji na północy po Portugalię, Hiszpanię, Francję (w tym Korsykę), Włochy, Półwysep Bałkański (w tym Rumunię i Bułgarię) na południu. Jego zasięg południkowy rozciąga się od Islandii na zachodzie do Uralu na wschodzie. Poza Uralem rośnie także w innych obszarach górskich, między innymi w Sierra Nevada, Alpach, gdzie osiąga wysokość około 2200 m n.p.m., w Apeninach i Górach Dynarskich. Występuje na Wyspach Brytyjskich[5].
W Polsce występuje na terenie całego kraju. W górach osiąga wysokość 1600 m n.p.m. (Tatry)[6].
Morfologia i anatomia
edytuj- Pokrój
- Torfowiec drobny, mały lub rzadziej średniego rozmiaru, smukły, tworzący luźne darnie koloru żółtozielonego, żółtawego, żółtego, żółtobrązowego, niekiedy wyraziście pomarańczowo przebarwione[5][6]. W miejscach silnie zacienionych mogą być zielone[6].
- Główki
- Nieduże, spłaszczone do półkolistych[6]. Krótkie gałązki na szczycie torfowca są ciasno zakrzywione wokół pączka wierzchołkowego[5]. Niżej położone gałązki główek mogą być silnie zakrzywione w różnych kierunkach i bywają określane jako podobne do baranich rogów[6].
- Pęczki
- Są dość luźno rozmieszczone, z 4-6 gałązkami, z których 2-3 są gałązkami odstającymi, z reguły nieprzekraczającymi 15 mm długości, a 2-3 (2-4[6]) zwisającymi[5][6], które są raczej podobne do gałązek odstających, choć przeważnie cieńsze[6].
- Łodyżki
- Cienkie, do 0,7 mm średnicy[6], prawie czarne[5]. Kora jest dobrze rozwinięta z pojedynczą warstwą mocno rozdętych komórek wodnych[5]. Cylinder wewnętrzny koloru od brązowego do czarnego, chociaż w miejscach silnie zacienionych może być blady, zielonkawy[6]. Łodyżki gałązkowe mają wyraźne komórki retortowe w korze, rozmieszczone linearnie parami[5].
- Listki łodyżkowe
- Drobne, do 1,1 mm długości[6], podłużne do podłużno-trójkątnych[5] lub trójkątno-językowatych[6], wklęsłe[5], przeważnie zwisające, rzadziej odstające[6], nieco kapturkowate, z szeroko zaokrąglonym, tępym i nieco poszarpanym szczytem[5]. Komórki wodne są czasami listewkowane blisko szczytu i mają różną liczbę porów wzdłuż komisur na brzusznej stronie liścia[5].
- Listki gałązkowe
- Drobne, do 1,4 mm długości[6], jajowate, mocno wklęsłe i przeważnie bocznie zakrzywione[5], przynajmniej w dolnej części łodyżki[6]; górne są częściej symetryczne[6]. Komórki wodne są małe i wąskie[5]. Po stronie grzbietowej liścia są wypukłe w przekroju poprzecznym i mają liczne, małe, pierścieniowe pory, ułożone w rzędach wzdłuż ścian komisuralnych[5][6]. Po stronie brzusznej są również wypukłe w przekroju poprzecznym, czasami nieco bardziej niż po stronie grzbietowej, ale mają jedynie kilka małych, pierścieniowych porów na końcach i w rogach komórek[5][6]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są trapezowe lub baryłkowate, wyraźnie grubościenne, wąsko otwarte po obu stronach liścia, ewentualnie szerzej po stronie grzbietowej[5][6].
- Gatunki podobne
- Istnieje możliwość pomyłki z innymi gatunkami z podrodzaju Subsecunda, do którego ten torfowiec należy, zwłaszcza z torfowcem skręconym (Sphagnum contortum) i torfowcem zanurzonym (Sphagnum inundatum)[6]. Od torfowca skręconego różni się kolorem łodyżek i liczbą warstw kory tychże łodyżek. U torfowca skręconego łodyżki są przeważnie jaśniejsze – cylinder wewnętrzny jest żółtozielony bądź jasnobrązowy, podczas gdy u torfowca jednobocznego jest czarny bądź ciemnobrązowy, choć u form rosnących w cieniu może być bladszy. Kora łodyżek u S. contortum jest dwu- lub trzywarstwowa, u S. subsecundum jednowarstwowa[7]. Od torfowca zanurzonego różni się rozmiarem (jest mniejszy) i budową listków łodyżkowych. U S. inundatum listki te mają do 1,6 mm długości, a listewki w ich komórkach wodnych występują tylko do około jednej trzeciej, szczytowej części listka, bardzo rzadko do połowy; u S. subsecundum mierzą do 1,1 mm, a listewki są tylko przy wierzchołku lub w ogóle ich nie ma[8].
-
Listek łodyżkowy -
Listek gałązkowy -
Przekroje poprzeczne łodyżki
Systematyka
edytujGatunek zaliczany jest do podrodzaju Subsecunda Schlieph.[5] Podrodzaj ten obejmuje torfowce tworzące darnie o przewadze barw żółtych i brązowych, z końcami gałązek w główce odgiętymi, z listkami gałązkowymi jajowatymi lub owalnymi, wklęsłymi, często jednobocznie skręconymi. Kolor łodyżki u tych torfowców jest przeważnie brązowy (brunatny) bądź żółty, z korą zbudowaną z jednej lub kilku warstw komórek, dobrze odgraniczoną od cylindra wewnętrznego. Ponadto komórki wodne listków gałązkowych mają po stronie grzbietowej zazwyczaj małe pory komisuralne układające się w krótsze bądź dłuższe rzędy wzdłuż ścian komórek chlorofilowych[9].
Ekologia i biologia
edytujRośnie w miejscach otwartych, na torfowiskach niskich i przejściowych, na brzegach stawów i jezior[6]. W Europie Środkowej uważany jest za gatunek charakterystyczny dla rzędu torfotwórczych zbiorowisk torfowisk przejściowych i dolinek na torfowiskach wysokich Scheuchzerietalia palustris[10].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[11][12][13].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
- ↑ Sphagnum subsecundum Nees. The World Flora Online. [dostęp 2024-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum subsecundum. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Laine i in. 2018 ↓, s. 202–206.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Stebel 2017 ↓, s. 118–120.
- ↑ Stebel 2017 ↓, s. 109.
- ↑ Stebel 2017 ↓, s. 115.
- ↑ Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 47.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 978-83-01-16707-3.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
edytuj- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.