Turku

Turku
Åbo
	; Widok na zamek w Turku
Herb Turku↗	flaga Turku↗
Państwo	Finlandia
Region	Varsinais-Suomi
Burmistrz	Minna Arve
Powierzchnia	246 km²
Wysokość	20 m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 197 900; 571 os./km²
Kod pocztowy	20000–20960
	Położenie na mapie Finlandii Turku
	60°27′N 22°15′E/60,450000 22,250000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Turku (fiń. Turku, szw. Åbo, ros. Турку) – miasto w południowo-zachodniej Finlandii, u ujścia rzeki Aurajoki. Stolica kraju do roku 1812 (oficjalnie od 1809), najstarsze miasto fińskie. Liczy ponad 197 tys. mieszkańców (2022)^[2]. Uniwersytet założony w 1640 roku. Obecnie stolica regionu Varsinais-Suomi, do 2009 roku prowincji Finlandia Zachodnia, ważny port (w 2018 obsłużył 3,3 mln pasażerów^[3]). Rozwinięty przemysł stoczniowy, metalowy, włókienniczy, spożywczy, maszynowy oraz hutniczy^[4]. W skład zespołu miejskiego wchodzą: Raisio, Kaarina i Naantali. Jest atrakcyjnym turystycznie miejscem. Działa tam także m.in. polski konsulat honorowy. W mieście widoczne są bardzo silne wpływy kultury szwedzkiej.

Nazwa Turku pochodzi od staroruskiego słowa tǔrgǔ oznaczającego targ.

Historia

Tereny dzisiejszego Turku zamieszkane były już w okresie epoki brązu. W VIII-X w. był ważną osadą handlową i stolicą księstwa Varsinais-Suomi. Źródła historyczne wymieniają je w kontekście prób podboju i chrystianizacji kraju przez Eryka IX. W 1154 wysłano tam angielskiego biskupa Henryka, który popadł w konflikt z miejscowym bogatym rolnikiem i został przez niego zabity.

Od początku średniowiecza Turku było stolicą kraju. Było w strefie wpływów szwedzkich. Rozwinęło się wtedy w duże miasto. Wybudowano wiele kościołów romańskich, a w późniejszym czasie gotyckich. W roku 1249 ufundowano klasztor Dominikanów, zaś w 1300 poświęcona została katedra. W Turku powstało biskupstwo obejmujące niemal całą dzisiejszą Finlandię, które niedługo później stało się arcybiskupstwem. W XIV wieku miasto należało do związku miast hanzeatyckich.

Najlepszym dla Turku był wiek XVI. Nie zagrażały mu żadne najazdy i miasto rozwijało się. W latach 1558–1563, gdy księciem Finlandii był Jan III (po fińsku Juhana Herttua), mąż Katarzyny Jagiellonki (Katariina Jagellonica), próbowano oddzielić się od Szwecji. Przez kilka lat Szwedzi oblegali zamek Turunlinna, a po zdobyciu, usunęli z urzędu Jana III. Następne lata dla miasta były znacznie gorsze. Pod koniec XVI w. wojny spowolniły rozwój Turku. Poprawa nastąpiła w 1637 roku, kiedy księciem (gubernatorem) został Per Brahe (fiń. Pietari Brahe). Założył szkoły, oraz w 1640 namówił królową Krystynę do ufundowania uniwersytetu (nastąpiło to 26 marca^[5]).

W latach 1713–1721, podczas wojny północnej Rosjanie okupowali miasto. W 1809 roku wraz z całą Finlandią miasto przeszło pod panowanie rosyjskie. Finlandia, początkowo, uzyskała pewną autonomię w Imperium Rosyjskim. W 1812 Turku przestało być stolicą Finlandii. Zostały nią Helsinki. W 1827 roku wielki pożar strawił dużą część miasta. Po pożarze budowano, w miejsce dotychczasowej zabudowy drewnianej, klasycystyczne budynki. Pod koniec XIX wieku wybudowano linię kolejową. W 1917 roku Finlandia uzyskała niepodległość. 25-26 czerwca 1941 miasto zostało bez wypowiedzenia wojny zbombardowane przez lotnictwo sowieckie. Bombardowanie spowodowało w mieście szereg zniszczeń (ucierpiał m.in. miejscowy zamek) i stało się bezpośrednią przyczyną wypowiedzenia przez Finlandię wojny ZSRR i rozpoczęcia tzw. wojny kontynuacyjnej (1941-1944).

Po II wojnie światowej do miasta przyłączono Naantali, Raisio i Kaarina. Obecnie w mieście rozwija się przemysł stoczniowy, a samo miasto jest ważnym węzłem komunikacji promowej do Szwecji i ośrodkiem akademickim. W okolicy miasta są ośrodki wypoczynkowe. W Naantali park rodzinny Dolina Muminków.

W 2011 roku miasto to otrzymało tytuł Europejskiej Stolicy Kultury^[6].

Atrakcje

Najważniejszym zabytkiem w Turku jest zamek, wybudowany u ujścia rzeki Aurajoki w 1280, który był wielokrotnie przebudowywany. Okres jego świetności przypadał na połowę wieku XVI, podczas panowania księcia Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki. Pod koniec XVI wieku był tam więziony król szwedzki Eryk XIV. W zamku można zwiedzać lochy, sale zamkowe oraz muzeum poświęcone historii Finlandii, a w szczególności historii Turku.

Budynki w centrum miasta pochodzą z XV-XIX wieku. Duża część uległa pożarowi w 1827 roku, lecz nadal można zobaczyć wiele drewnianych domów, nawiązujących do architektury rosyjskiej, kiedy miasto było pod rosyjską okupacją. W jednym z domów znajduje się zabytkowa apteka. W Naantali drewniany budynek teatru letniego wybudowany dla licznie wypoczywających w XIX wieku Rosjan (obecnie we wnętrzu mieści się restauracja). Wiele innych zabytków można spotkać na obrzeżach miasta.

Główne atrakcje

Zamek z XIII-XIV w. – najstarszy znany zamek w Finlandii, była siedziba gubernatorów i książąt, obecnie muzeum
Katedra z 1250 roku
Pozostałości średniowiecznego miasta IX-XIV w.

Inne atrakcje

Åbo Akademi – uniwersytet założony w 1918 roku
Muzeum sztuki (Turun taidemuseo), projekt Gustav Nyström z 1904 r.
Kaplica Totta z 1540 roku w Katedrze
Plac Vanha suurtori
Rynek (Kauppatori)
Muzeum Katedralne z 1600 roku
Muzeum Sibeliusa z 1968 roku
Teatr z 1838 roku
Teatr Szwedzki (Åbo Svenska Teater) z 1839 przy Rynku
Dom Qwensela (Qwenselin talo), najstarszy zachowany dom mieszczański z 1694 r.
Muzeum Farmacji z 1695 roku
Muzeum rzeźbiarza Wäinö Aaltonena (Wäinö Aaltosen museo) z 1967 roku
Muzeum rzemieślnicze Luostarinmäki (XIX w.)
Muzeum Aboa Vetus, poświęcone średniowiecznej historii Turku, i Ars Nova, muzeum sztuki współczesnej, z 1995 roku
Muzeum Przyrodnicze z 1907 roku
Muzeum Ett Hem z 1885 roku, prezentuje życie mieszczaństwa XIX i XX w.
Kościół św. Michała (Mikaelinkirkko), neogotycki kościół z 1905 roku
Kościół św. Katarzyny (Pyhän Katariinan kirkko) z 1309 roku
Kościół Martinkirkko, funkcjonalistyczny kościół z 1933 r. w dzielnicy Martti
Kościół na wyspie Kakskerta z 1450 roku
Kościół na wyspie Kuusisto z 1792 roku
Kaplica Kankaisten kappeli w Katedrze z 1655 roku
Kościół drewniany w Paattinen z 1909 roku
Cerkiew św. Aleksandry (1839-1845), projekt Carl Ludwig Engel, przy Rynku
Kamienica Brinkkala (Brinkkalan talo) z XVII w. przy Vanha Suurtori

Stary ratusz (Vanha Raatihuone) z 1830 roku przy Vanha Suurtori
Ratusz (Kaupungintalo) z 1885 r. przy rzece Aurajoki
Biblioteka miejska (Kaupunginkirjasto), stara część z. 1903, nowa część z. 2007
Posąg Pera (Pietari) Brahe z 1870 roku
Restauracja „Herman” z 1849 roku
Obserwatorium Vartiovuori z 1795 roku
Ruiny Pałacu Biskupiego z 1315 roku
Forum Marinum, muzeum morskie
Dworzec Kolejowy (Turun päärautatieasema) z 1940 roku
Park Muminków (Muumimaailma) w Naantali z 1970 roku
Kultaranta z 1914-1916 roku, letnia rezydencja prezydenta Finlandii
Synagoga z 1912 roku
Port Arthur, stara dzielnica drewniana z XIX w.
Wyspa Ruissalo ze starymi drewnianymi willami i uniwersyteckim ogrodem botanicznym