Ulica Próżna w Warszawie
Ulica Próżna – ulica w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.
| Śródmieście Północne | |||||||||||||
 Ulica Próżna, widok z placu Grzybowskiego (2018) | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||
| Długość |
160 m | ||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||
 52°14′11,6″N 21°00′19,6″E/52,236546 21,005448
| |||||||||||||
Historia
edytujNa początku XVIII w. droga, a od 1757 ulica jurydyki Bielino, prowadząca od jej rynku (dzisiejszy plac Jana Henryka Dąbrowskiego) do ulicy Zielnej. Ponieważ przebiegała wśród ogrodów, jej pierwotna nazwa to ulica Ogrodowa[1]. Obecną nazwę, która wynikała z braku zabudowy, nadano w 1770[2].
W drugiej połowie XIX wieku pojawiła się koncepcja przedłużenia Próżnej do placu Grzybowskiego, jednak na przeszkodzie stała dwupiętrowa klasycystyczna kamienica otoczona drewnianymi komórkami i ogrodem należąca do rodziny Adolphów. Projekt przebicia Próżnej został zrealizowany dopiero w 1880 po przejęciu nieruchomości przez Abrama i Zofię Idelsohnów i wsparciu projektu przez prezydenta miasta Sokrata Starynkiewicza[3].
Po rozebraniu kamienicy Adolphów, na działkach wytyczonych po obu stronach nowego odcinka Próżnej wzniesiono cztery trzypiętrowe kamienice (nr 5, 7, 9 i 10) zaprojektowane przez Franciszka Braumana[4]. W kamienicy pod nr 10 amerykańskie towarzystwo International Bell Telephone, które w listopadzie 1881 otrzymało od rządu rosyjskiego 20-letnią koncesję na budowę i eksploatację sieci telefonicznej w Warszawie, zainstalowało pierwszą w mieście centralę telefoniczną[5]. Z tej niewielkiej (800 numerów) centrali, ze względu na wysoką cenę abonamentu, korzystały głównie urzędy i instytucje[6].
Pod koniec XIX wieku wśród mieszkańców ulicy Próżnej przeważała ludność żydowska[7]. Ulica miała charakter handlowy, na co wpływało sąsiedztwo ulicy Marszałkowskiej, będącego dużym ośrodkiem handlu wyrobami metalowymi placu Grzybowskiego oraz targowiska Pociejów.
We wrześniu 1939 zabudowa Próżnej częściowo spłonęła.
W listopadzie 1940 zachodnia część ulicy na odcinku pomiędzy Zielną a placem Grzybowskim znalazła się w granicach warszawskiego getta[8]. Została z niego wyłączona kilka miesięcy później, w marcu 1941, po przesunięciu przez Niemców granicy getta w tym rejonie na plac Grzybowski oraz linię ulic Bagno i Wielkiej[8].
Podczas powstania warszawskiego była terenem walk, m.in. pomiędzy kamienicami nr 9 i 14 wzniesiono barykadę zamykającą wylot Próżnej na plac Grzybowski. W 1944 zniszczeniu uległa większość zabudowy środkowej i wschodniej części ulicy.
Po 1945 zlikwidowano odcinek ulicy między placem Dąbrowskiego i ulicą Zielną[1].
Próżna jest jedyną z nielicznych warszawskich ulic, której fragment obustronnej zabudowy (cztery kamienice nr: 7, 9, 12 i 14) przetrwał zagładę getta[9][10]. W 1987 wszystkie cztery budynki zostały wpisane do rejestru zabytków[11].
Od 2004 roku na ulicy organizowane są wydarzenia w ramach Festiwalu Warszawa Singera[12].
W latach 2011−2013 kamienice pod numerami 7 i 9 zostały odrestaurowane i przekształcone w kameralny kompleks biurowy Le Palais Office[13][14].
W 2014 wyburzono pawilon pod nr 8, w którym mieściło się Austriackie Forum Kultury, a cała ulica została wyremontowana (m.in. ułożono granitowy bruk, ustawiono latarnie „pastorały” oraz odtworzono fasadę zabytkowej kamienicy pod nr 12)[15]. W listopadzie tego roku ulica została zamieniona w deptak[16].
Inne informacje
edytuj- Przy ulicy Próżnej (prawdopodobnie w najwyższej zachowanej kamienicy pod nr 12) znajdowała się siedziba Spółdzielni Pracy „Woreczek”, będąca przykrywką dla organizacji przestępczej kierowanej przez Filipa Merynosa, opisanej przez Leopolda Tyrmanda w powieści Zły (1955)[17].
- Ulicę, wraz z sąsiednią ulicą Bagno, można zobaczyć w jednej ze scen komedii Miś (1981) Stanisława Barei[18].
- W latach 2008–2014 w oknach i na elewacjach kamienic przy Próżnej znajdowały się fotografie polskich Żydów pochodzące ze zbiorów Fundacji Shalom[19]. Stanowiły one fragment liczącego ok. 8000 fotografii zbioru zgromadzonego po ogłoszonym w 1994 apelu Fundacji o przekazywanie zdjęć przedstawiających żydowskich mieszkańców Polski. Zostały wykorzystane m.in. do stworzenia wystawy I ciągle widzę ich twarze, która została pokazana w 29 muzeach na całym świecie[20].
- W 2012 w bramie kamienicy przy Próżnej 14 została umieszczona rzeźba HIM Maurizio Cattelana przedstawiająca modlącego się na klęczkach Adolfa Hitlera[21].
- W 2011 w czasie prac budowlanych prowadzonych przy ulicy (remont kamienic nr 7 i 9) natrafiono na 40-tonowy głaz narzutowy, jeden z największych jakie odnaleziono w ostatnich latach na Mazowszu. Średnioziarnisty jasnoszary granitoid został tu przyniesiony przez lodowiec najprawdopodobniej z okolic Uppsali w Szwecji[22].
Ważniejsze obiekty
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Jarosław Zieliński: Marszałkowska, róg Świętokrzyskiej i okolice. Warszawa: EKBIN Studio PR, 2014, s. 18. ISBN 978-83-929745-5-0.
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 174. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 6.
- ↑ Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 7.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 883. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 219.
- ↑ Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 10.
- ↑ a b Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Paweł E. Weszpiński, Mapa 9. Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na rok 2013 na tle dawnego planu miasta, [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Danuta Szmit-Zawierucha: O Warszawie inaczej (anegdoty, fakty, obserwacje). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Anagram, 1996, s. 194. ISBN 83-86086-28-9.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 39-40 [dostęp 2011-12-22].
- ↑ Cel i misja. festiwalsingera.pl. [dostęp 2018-09-08].
- ↑ Tomasz Urzykowski: Próżna w połowie wypiękniała. Co z resztą kamienic?. warszawa.gazeta.pl, 16.11.2012. [dostęp 2012-11-18].
- ↑ Biuro w kamienicy. sztuka-architektury.pl. [dostęp 2013-07-09].
- ↑ Tomasz Urzykowski: Odnowili Próżną za milion, a teraz chcą tam zrobić parking. warszawa.wyborcza.pl, 21 czerwca 2014. [dostęp 2024-08-12].
- ↑ Tomasz Urzykowski. Próżna deptakiem. To skąd te samochody?. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 14 listopada 2014.
- ↑ Leopold Tyrmand: Zły. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1990, s. 159–160. ISBN 83-07-01982-6.
- ↑ Jerzy S. Majewski. Czterdziestka stuknęła temu Misiu. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 30 kwietnia–3 maja 2021.
- ↑ Program obchodów 65. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim. [w:] Fundacja Shalom [on-line]. shalom.org.pl. [dostęp 2014-01-09].
- ↑ I ciągle widzę ich twarze. Fotografia Żydów polskich. Warszawa: Fundacja Shalom, 2007, s. 5, 3. strona okładki. ISBN 83-901016-03.
- ↑ Wojciech Karpieszuk, Agnieszka Kowalska: Hitler modli się w bramie na Próżnej. "To przerażające". gazeta.pl, 19.11.2012. [dostęp 2013-03-23].
- ↑ Pocięli wielki głaz na kawałki. Dokąd teraz trafią?. warszawa.gazeta.pl, 17.12.2011. [dostęp 2012-11-21].
Bibliografia
edytuj- Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 702. ISBN 83-01-08836-2.
- Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993.