Uniejów
Uniejów – miasto położone nad Wartą w województwie łódzkim, w powiecie poddębickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Uniejów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego. Uniejów leży w historycznej ziemi sieradzkiej[3]. Był miastem duchownym[4] arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w powiecie szadkowskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku[5].
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Zamek w Uniejowie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1285 | ||||
| Burmistrz |
Józef Kaczmarek | ||||
| Powierzchnia |
12,23[1] km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 63 | ||||
| Kod pocztowy |
99-210 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
EPD | ||||
Położenie na mapie gminy Uniejów  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu poddębickiego  | |||||
 51°58′12″N 18°48′01″E/51,970000 18,800278
| |||||
| TERC (TERYT) |
1011044 | ||||
| SIMC |
0949359 | ||||
| Hasło promocyjne: Tutaj narodzisz się na nowo | |||||
Urząd miejski ul. Bogumiła 1399-210 Uniejów | |||||
| Strona internetowa | |||||
Do miasta należą dwie dawne miejscowości: Budy Uniejowskie oraz Kościelnica, które obecnie stanowią jego części.
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 3000 mieszkańców[2].
Uzdrowisko
edytuj
Miasto, jak i cała gmina, ma charakter turystyczny. W 2008 roku otwarto Termy Uniejów z gorącymi solankami leczniczymi[6][7]. Kompleks składa się z trzech obiektów: basenów, gastronomii oraz kasztelu rycerskiego[8]. Co roku odbywa się tu wielki turniej rycerski oraz jarmark średniowieczny. 26 maja 2012 roku otwarto nowy obiekt, w którym znajdują się baseny kryte, baseny otwarte oraz zespół odnowy biologicznej[9].
Od roku 2012 miasto posiada status miejscowości uzdrowiskowej. Podstawą do nadania statusu uzdrowiska były właściwości miejscowych ciepłych wód leczniczych, zawierających m.in. siarkę, radon, fluor, chlorki miedzi i żelaza, związki kwasu metakrzemowego oraz jod, którego zawartość jest taka, jak w Bałtyku.
Historia
edytujPoczątki miasta datowane są na XI wiek, jednak pierwsze zachowane wzmianki o Uniejowie pochodzą z wieku XII. W 1136 roku miejscowość wymieniona została jako Unieievo w liczbie włości arcybiskupstwa gnieźnieńskiego; w bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego. Początkowo była osiedlem miejskim, a dopiero około 1285 roku nastąpiło nadanie jej praw miejskich. W latach 1331 i 1339 Uniejów został zniszczony przez Krzyżaków[10]. W 1357 roku jako miasto we fragmencie civitatem Uneyow cum foro et villaeidem coniuncta dicta Koscelna wes wymienia po łacinie Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski[11]. W 1376 roku w Uniejowie odbywa się pierwszy synod duchowieństwa polskiego[11].
W XIV–XV wiek w Uniejowie znajdowała się rezydencja arcybiskupów gnieźnieńskich. W 1492 roku zamek oraz miasto złupił Kuśmider Gruszczyński[11]. Na początku XVI wieku Uniejów składał się z trzech części: starego miasta z rynkiem, kolegiatą oraz kościołem św. Mikołaja, które w tym czasie otoczone było wałem, fosą i bramami, z przedmieścia zwanego Kościelna wieś oraz nowego miasta rozciągającego się od strony wsi Ostrowska ku zachodowi. Części te w jeden organizm miejski o nazwie Uniejów zjednoczył arcybiskup Jan Łaski aktem z 23 sierpnia 1520 roku[11].
Na przełomie XV–XVI wieku Uniejów był dobrze rozwijającym się miastem o charakterze rzemieślniczo-handlowym[10]. Istniało tu kilka cechów, m.in.: cech kuśnierzy, tkaczy, szewców, krawców czy piwowarów[10]. W 1552 roku przedmieście miasta zwane po łacinie Villa templi (pol. Kościelna wieś) miała 16 osad rozciągających się na 16 łanach oraz 2 łany sołtysie[11]. W 1563 roku w mieście pracowało 90 rzemieślników[11]. Uniejów płacił wówczas do skarbca królewskiego 96 florenów szosu[11].
W 1656 miasto zostało splądrowane przez wojska szwedzkie w czasie potopu szwedzkiego, a także odniosło zniszczenia w 1666 roku w czasie rokoszu Lubomirskiego. W 1704 roku pod Uniejowem obozowała konfederacja wielkopolska[11]. W tym samym roku Uniejów został zdewastowany przez stronników Augusta II[10]. W latach 1632, 1736, 1790 i 1816 miasto ucierpiało również przez pożary, które zniszczyły drewnianą w większości zabudowę[11][10].
Do II rozbioru Polski w granicach administracyjnych województwa sieradzkiego. Od 1793 po II rozbiorze Polski miasto znalazło się w zaborze pruskim w granicach Królestwa Prus. W 1807 w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 – miasto w granicach Królestwa Polskiego. Po upadku powstania listopadowego miejscowość wraz z całym królestwem znalazło się pod zaborem rosyjskim.
Królestwo Polskie
edytujW 1827 roku miasteczko liczyło 134 domy zamieszkane przez 1431 mieszkańców[11]. W roku 1836 dobra uniejowskie wraz z zamkiem otrzymał rosyjski generał, szef sztabu feldmarszałka Iwana Dybicza – Karol von Toll, w nagrodę za znaczny współudział w rozbiciu powstańczych wojsk polskich podczas powstania listopadowego w bitwie pod Ostrołęką w 1831 r.; w jego imieniu dobrami zarządzał syn Aleksander. Uniejów i dobra klucza uniejowskiego były własnością Tollów aż do 1919 r., kiedy to zostały upaństwowione[12].
W 1870 Uniejów wraz z wieloma innymi polskimi miastami został pozbawiony praw miejskich w ramach rosyjskich represji za powstanie styczniowe. Prawa te odzyskał dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Pod koniec XIX wieku miejscowość wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego[11]. W mieście znajdowały się wówczas murowany kościół kolegiacki oraz drugi drewniany, murowana synagoga, przytułek dla 13 starców, sąd gminny okręgowy II, szkoła początkowa, urząd gminy z kasą pożyczkową, stacja pocztowa i telegraficzna, biuro rejenta, apteka, browar, wytwórnia octu, olejarnia, 9 wiatraków, garbarnia oraz farbiarnia przędzy i tkanin[11][10]. Uniejów liczył wówczas 173 domy, w których mieszkało 3133 mieszkańców z czego 1300 wyznawało judaizm, a 114 protestantyzm[11].
W 1905 roku w mieście wybuchły protesty przeciwko rusyfikacji oświaty. W 1918 roku nastąpił powrót miasta w granice niepodległej Polski. W 1919 roku Uniejów ponownie uzyskał prawa miejskie. W okresie międzywojennym w mieście były czynne m.in.: 3 młyny i cegielnia[10].
II wojna światowa
edytujPo wybuchu II wojny światowej w okolicy miasta miały miejsce walki polsko-niemieckie o przeprawę na Warcie oraz liczne ofiary wśród ludności cywilnej. Pod koniec 1939 miasto znalazło się w granicach III Rzeszy, w tzw. Kraju Warty (Warthegau). Niemcy przemianowali miejscowość na Brückstadt[13] i wysiedlili z niego ludność polską do Generalnego Gubernatorstwa. W 1940 roku Niemcy utworzyli tzw. otwarte getto dla żydowskich mieszkańców Uniejowa. 10 października 1941 getto zlikwidowano a Żydów przewieziono do getta w Czachulcu. Podczas niemieckiej okupacji do 1942 Niemcy wymordowali również całą społeczność żydowską, a stamtąd do obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem[14]. 19 stycznia 1945 roku oddziały 1 Brygady Pancernej 8 Gwardyjskiego Korpusu Zmechanizowanego 1 Frontu Białoruskiego zdobyły miasto[15][10].
Okres powojenny
edytujKrótko po wojnie Uniejów przejściowo nie został zaliczony do miast według urzędowego wykazu miast i gmin z 28 lipca 1945[16].
W okresie PRL-u w mieście powstał m.in.: oddział Zakładów Przemysłu Odzieżowego im. Adama Próchnika w Łodzi (wytwórnia bielizny pościelowej), oddział Zakładu Przemysłu Pończoszniczego "Sandra" w Aleksandrowie Łódzkim, Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury oraz baza maszynowa Spółdzielni Kółek Rolniczych[10].
W 2012 roku rozporządzeniem premiera RP Uniejów wraz z sołectwami Spycimierz, Spycimierz-Kolonia, Zieleń i Człopy otrzymał status uzdrowiska[17]
Demografia
edytujPiramida wieku mieszkańców Uniejowa w 2014 roku[18].
Ludzie związani z Uniejowem
edytujGospodarka
edytujPod koniec XIX wieku w miejscowości znajdowały się zakłady oraz fabryki przemysłowe w tym: fabryka octu, olejarnia, 9 wiatraków zbożowych, garbarnia oraz farbiarnia. Rozwijało się również rzemiosło. W mieście pracowało 80 szewców, 26 krawców, 22 stolarzy, 10 piekarzy, 8 rzeźników, 8 garncarzy oraz 5 kowali[11].
Obecnie w obrębie Uniejowa znajdują się dwie duże fabryki: są to pochodząca z Roncello spółka K-Flex, z zakładem w Wieleninie-Kolonii zajmująca się wyrobem izolacji termicznych ze spienionego kauczuku[19] oraz Japan Tobacco International Polska, z zakładem produkcyjnym w Starym Gostkowie przetwarzająca tytoń[20].
Zabytki
edytuj
Pomiędzy rynkiem a kolegiatą znajduje się wzniesiona w 1901 roku, wolno stojąca neobarokowa wieża kościelna. Zbudowana jest z czterech kondygnacji rozdzielonych gzymsami, posiada zegar. Wieża ma 25 m wysokości. Autor projektu jest nieznany.
Według rejestru zabytków NID[21] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- gotycki kościół kolegiacki Wniebowzięcia NMP (budowany w latach 1342–1349, konsekrowany 1365), nr rej.: 44/424 z 12.12.1953 oraz 104 z 21.10.1967
- kaplica grobowa prawosławna (cerkiewka), 1885, nr rej.: 397/139 z 26.06.1987 (budynek znajduje się w Orzeszkowie-Kolonii)
- zamek, XIV w., XVII w., XIX w., nr rej.: 714 z 21.10.1967
- park przy zamku, 2 poł. XIX w., nr rej.: A-481/222 z 19.08.1992 z przyległym terenem starorzecza Warty (otoczenie zamku i parku), A/26 z 17.05.2007 (otoczenie) dec. uchylona
- dwór, ul. Kościelnicka, ok. 1845, nr rej.: 360/102 z 10.08.1984
Na miejscowym cmentarzu rzymskokatolickim znajduje się pomnik Teofila Pieczyńskiego (zm. w 1898 w Czepowie) – właściciela dóbr Czepów. Na obelisku umieszczono tondo z rzeźbiarskim wizerunkiem zmarłego wykonanym przez łódzkiego rzeźbiarza Urbanowskiego w 1900 roku (Antoniego lub Józefa). Na cmentarzu w Uniejowie pochowano także: Teodora Zajączka (1838–1905) – obywatela ziemskiego i sędziego; rodzinę Wieniawa-Długosz – rolników i obywateli Uniejowa; Teofila Pieczyńskiego (zm. 1885) – oficera Wojsk Polskich, doktora medycyny praktykującego wiele lat we Francji, autora licznych publikacji, właściciela wsi Rożniatów koło Uniejowa oraz jego małżonkę Katarzynę Heloizę Pieczyńską z Hastier du Moussai (ur. w 1829 we Francji, zm. 1907 w Kaliszu). Pomnik Pieczyńskich wykonała firma Walicki i Ginter z Kalisza. Na cmentarzu znajduje się również wspólna mogiła 67 żołnierzy Wojska Polskiego, poległych w walce z Niemcami we wrześniu 1939 roku. Jest tam również grób zakładników - mieszkańców miasta - zabitych przez Niemców we wrześniu 1939 roku[10].
Przy drodze Uniejów – Dąbie znajduje się kaplica de Tollów, właścicieli Uniejowa od 1836 do 1914 roku, zrewitalizowana w 2022 roku dzięki budżetowi województwa Łódzkiego z programu "Łódzkie ratuje zabytki".[22]
Na terenie miasta i w jego okolicach znajduje się kilka bunkrów pochodzących z okresu II wojny światowej.
Miasta partnerskie
edytujW listopadzie 2019 miastami partnerskimi Uniejowa były[23]:
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stanu w dniu 30.06.2016 r.). [dostęp 2016-11-02].
- ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
- ↑ Jan Długosz: Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Księga 11 i 12: 1431-1444, red. Jolanta Kowalczuk. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 29. ISBN 978-83-0114-164-6
- ↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
- ↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 67.
- ↑ Termy Uniejów. termyuniejow.pl. [dostęp 2012-05-24]. (pol.).
- ↑ Wody termalne. uniejow.net.pl. [dostęp 2012-05-25]. (pol.).
- ↑ Uniejów. turystykauniejow.pl. [dostęp 2012-05-24]. (pol.).
- ↑ Agnieszka Olejniczak, Termy w Uniejowie już otwarte [online], NaszeMiasto.pl, 26 maja 2012 [dostęp 2021-04-18] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie : szkic monograficzny, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1983, s. 312-320, ISBN 83-01-00534-3, OCLC 11783554
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XII, hasło „Uniejów”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1892, s. 802. [dostęp 2018-06-26].
- ↑ Z tej samej rodziny pochodzi Sergiusz Toll, światowej sławy entomolog, znawca motyli z rodziny Coleophoridrae, osiadły w okresie międzywojennym w Katowicach (por. info o rodzinie Tollów).
- ↑ Zapamiętane z Brückstadt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej. Pod red. Tomasza Wójcika. Tow. Przyjaciół Uniejowa. Uniejów 2014, ISBN 978-83-918719-7-3.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 108.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 338.
- ↑ Poznański Dziennik Wojewódzki. 1945, nr 5, poz. 38.
- ↑ Łódzkie: Uniejów otrzymał status uzdrowiska.
- ↑ Uniejów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ K-FLEX POLSKA - Home [online], www.k-flex.pl [dostęp 2020-10-19].
- ↑ Poland | Japan Tobacco International – a global tobacco company [online], www.jti.com [dostęp 2020-10-19] (pol.).
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-18].
- ↑ Zabytkowa kaplica grobowa Tollów zrewitalizowana i poświęcona [online], Uniejów, 29 grudnia 2022 [dostęp 2023-10-21] (pol.).
- ↑ Uniejów. Miasta partnerskie. uniejow.pl, 2019-12-03. [dostęp 2019-12-03].
Bibliografia
edytuj- Liliana Krantz, Zamek w Uniejowie, Warszawa – Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, ISBN 83-01-02091-1.
Linki zewnętrzne
edytuj- Strona internetowa miasta
- Informacyjny portal Uniejowa
- Uniejów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 802.