Valide sultan (osm. والده سلطان) – tytuł noszony przez „prawną matkę” panującego sułtana w imperium osmańskim. Tytuł ten został po raz pierwszy użyty w XVI wieku w odniesieniu do sułtanki Ayşe Hafsy, małżonki Selima I Groźnego i matki Sulejmana Wspaniałego, zastępując dotychczasowy tytuł mehd-i ülya („kolebka najwyższego”). Tytuł był zwykle noszony przez żyjącą matkę panującego sułtana. Matkom, które zmarły przed wstąpieniem ich syna na tron, nigdy nie udzielano tytułu valide sultan. W szczególnych przypadkach tytuł valide sultan uzyskiwały babki, macochy lub nawet siostry panującego.

Popiersie Ayşe Hafsy, pierwszej valide sultan.

Znaczenie valide sultan

edytuj

Valide (والده) dosłownie oznacza „matka” w języku osmańskim.

Sultan (سلطان) jest słowem arabskiego pochodzenia, a jego oryginalne znaczenie to „władza” lub „panowanie”. Na początku XVI wieku tytuł ten, noszony zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety należące do dynastii osmańskiej, zastąpił inne tytuły noszone przez prominentnych członków rodziny panującego, przede wszystkim hatun dla kobiet i bej dla mężczyzn. Takie użycie leżało u podstaw osmańskiej koncepcji suwerennej władzy jako przywileju rodziny.

W tradycji europejskiej osmański władca był znany jako „sułtan”, ale sami Osmanowie dla jego określenia używali tytułu padişah (cesarz) lub hünkar. Oficjalny tytuł cesarza zawierał słowa „sultan” oraz „chan”, np.: Sułtan Sulejman Chan. Do dzieci sułtana zwracano się oficjalnie, tytułując je „sultan”, przy czym w przypadku cesarskich książąt (Şehzade) umieszczano tytuł przed imieniem, a w przypadku cesarskich księżniczek po imieniu, na przykład Şehzade Sultan Mehmed i Mihrimah Sultan, syn i córka Sulejmana Wspaniałego. Tak jak cesarskie księżniczki, również matka i główne małżonki nosiły ten tytuł po swoim imieniu, np.: Ayşe Hafsa Sultan, matka Sulejmana i pierwsza valide sultan i Hürrem Sultan, główna żona Sulejmana i pierwsza haseki sultan. Ewolucja używania tego tytułu odzwierciedlała zmiany we władzy wśród kobiet z rodziny sułtańskiej, szczególnie w okresie tzw. sułtanatu kobiet, kiedy pozycja głównej żony uległa osłabieniu na przestrzeni XVII wieku. Główna żona straciła tytuł „sultan”, zastąpiony przez „kadinefendi”. Odtąd tylko matka panującego sułtana była jedyną osobą nie mającą w żyłach cesarskiej krwi, noszącą tytuł „sultan”.

Rola i pozycja

edytuj

Valide sultan było przypuszczalnie najważniejszym po sułtanie stanowiskiem w Imperium Osmańskim. Jako matka sułtana, zgodnie z islamską tradycją („Prawo matki jest prawem Boga”), valide sultan mogła mieć znaczny wpływ na sprawy państwowe. Miała dużą władzę na dworze, swoje własne komnaty, zawsze sąsiadujące z komnatami syna i personel administracyjny. Valide sultan miała również dostęp do poważnych środków ekonomicznych i często finansowała duże projekty architektoniczne. Szczególnie w XVII wieku, okresie znanym jako Sułtanat kobiet, kiedy sułtanami byli niekompetentni mężczyźni lub wręcz dzieci, rola kolejnych valide sultan poważnie wzrosła.

Sułtanat kobiet rozpoczęła Roksolana (1505–1558), kontynuowała Mihrimah Sultan (1522-1578), a następnie Nurbanu Sultan (1525–1583), matka Murada III. Najpotężniejszymi i najbardziej znanymi valide sultan i haseki sultan w historii imperium osmańskiego były Roksolana, Mihrimah, Nurbanu, Safiye (1550–1619), Kösem (1590–1651) i Turhan (1627-1683).

Kobiety z haremu, które były niewolnicami, formalnie nigdy nie stawały się żonami sułtana (z wyjątkiem Roksolany, Nurbanu i Kösem). Jednakże ich dzieci otrzymywały pełnię praw w świetle prawa islamskiego, jeśli zostały uznane przez ojca.

Lista valide sultan

edytuj

Lista nie zawiera kompletnego spisu matek osmańskich sułtanów. Większość kobiet noszących tytuł valide sultan były biologicznymi matkami panujących sułtanów. Matki, które zmarły zanim ich synowie wstąpili na tron, nigdy nie otrzymały tytułu valide sultan. Były to: Roksolana, Hatice Muazzez, Emine Mihrişâh, Râbia Şermi, Tîrimüjgan, Gülcemâl i Gülüstu (Gülistan) Münire. W niektórych przypadkach tytuł przyjmowały babki, macochy lub nawet siostry panujących sułtanów, jak na przykład Seniyeperver, Kösem, Mihrimah czy Perestu.

Imię Imię i nazwisko panieńskie Pochodzenie Została valide Przestała być valide Śmierć Sułtan(owie)
Ayşe Hafsa Sultan
عائشه حفصه سلطان
Ayşe Hafsa Księżniczka krymska[1][2][3][4][5]. Córka Mengli Gireja, chana krymskiego 30 września 1520
intronizacja syna
19 marca 1534 Sulejman Wspaniały (syn)
Mihrimah Sultan
مهر ماه سلطان
Mihrimah Osmańska księżniczka 7 września 1566
intronizacja brata
15 grudnia 1574
śmierć brata
25 stycznia 1578 Selim II (młodszy brat)
15 grudnia 1574
intronizacja bratanka
(jako ko-valide)
25 stycznia 1578 Murad III (bratanek)
Afife Nûr-Banû Sultan
نور بانو سلطان
Cecilia Venier-Baffo[6] lub
Rachel Olivia de Nasi[7]
Wenecjanka / Żydówka 15 grudnia 1574
intronizacja syna
---------
25 stycznia 1578
pełnia władzy jako valide sultan
7 grudnia 1583 Murad III (syn)
صفیه سلطان
Melike Safiye Sultan
Sofia Baffo Wenecjanka / Albanka 15 stycznia 1595
intronizacja syna
22 grudnia 1603
śmierć syna
10 listopada 1618/9 Mehmed III (syn)
Handan Sultan Helena Greczynka 22 grudnia 1603
intronizacja syna
26 listopada 1605 Ahmed I (syn)
Halime Sultan
حلیمہ سلطان
Altunşah Abchazka 22 listopada 1617
intronizacja syna
26 lutego 1618
detronizacja syna
1623 Mustafa I (syn)
19 maja 1622
powrót syna do władzy
10 września 1623
detronizacja syna
Mahpeyker Kösem Sultan Anastazja / Anna Greczynka. Urodzona na Tinos, Republika Wenecka 10 września 1623
intronizacja syna
3 września 1651 Murad IV (syn)
Ibrahim I (syn)
Mehmed IV (wnuk)
Turhan Hatice Sultan Nadia / Nadieżda Rosjanka / Rusinka 3 września 1651
śmierć teściowej
5 lipca 1683 Mehmed IV (syn)
Saliha Dilaşub Sultan Katarina Serbka[8] 8 listopada 1687
intronizacja syna
4 grudnia 1689 Sulejman II (syn)
Emetullah Rabia Gülnuş Sultan Evmania Voria Greczynka 6 lutego 1695
intronizacja syna
6 listopada 1715 Mustafa II (syn)

Ahmed III (syn)

Saliha Sebkati Sultan Aleksandra[9] Greczynka[10]. Urodzona w Stambule 20 września 1730
intronizacja syna
21 września 1739 Mahmud I (syn)
Şehsuvar Sultan Maria Serbka[11] 13 grudnia 1754
intronizacja syna
kwiecień 1756 Osman III (syn)
Mihrişah Sultan Agnes Gruzinka 7 kwietnia 1789
intronizacja syna
16 października 1805 Selim III (syn)
Ayşe Seniyeperver Sultan Sonia Bułgarka 29 maja 1807
intronizacja pasierba
28 lipca 1808
detronizacja pasierba
11 października 1828 Mustafa IV (pasierb)[12]
Nakşidil Sultan Przypuszczalnie Aimée du Buc de Rivéry[13] Francuska szlachcianka. Kuzynka Józefiny, żony Napoleona 28 lipca 1808
intronizacja pasierba
22 sierpnia 1817 Mahmud II (pasierb)
Bezmiâlem Sultan Suzana Pochodziła z rodziny rosyjskich[14] lub gruzińskich Żydów[15] 2 lipca 1839
intronizacja syna
2 maja 1853 Abdülmecid I (syn)
Pertevniyal Sultan Hasna Khater / Besime Czerkieska 25 czerwca 1861
intronizacja syna
30 maja 1876
detronizacja syna
5 lutego 1883 Abdülaziz (syn)
Şevkefza Sultan
شوق افزا سلطان
Vilma Zaurum Gruzinka. Urodzona w Imperium Rosyjskim 30 maja 1876
intronizacja syna
31 sierpnia 1876
detronizacja syna
17 września 1889 Murad V (syn)
Rahime Perestu Sultan Rahime Gogen Czerkieska 31 sierpnia 1876
intronizacja pasierba
11 grudnia 1905 Abdülhamid II (pasierb)[16][17]
 
Valide sultan ze służącymi w jej komnacie w pałacu Topkapı.

Wyjątki

edytuj

Zwykle żyjące matki panujących sułtanów posiadały tytuł valide sultan, jednak były również kobiety, które nie nosiły tego tytułu pomimo tego, że ich syn zasiadł na tronie.

Imię Imię i nazwisko panieńskie Pochodzenie Śmierć Sułtan
Mahfiruz Hatice Sultan Eudoksja[18] Serbka 1620 Osman II
Nükhetseza Hanımefendi ? Gruzinka 4 czerwca 1850 Mustafa IV

Przypisy

edytuj
  1. Istanbul Tour Guide Top 10: a travel guide and tour as with the best local guide. WanderStories. ISBN 978-9-949-51624-7. Cytat: Hafsa Sultan była najprawdopodobniej córką Mengli Gireja.
  2. Reşat Kasaba: A moveable empire: Ottoman nomads, migrants, and refugees. University of Washington Press, s. 44. ISBN 978-0-295-80149-0. Cytat: Hafsa Sultan, córka władcy Krymu Chana Mengli Gireja..
  3. Peter G. Bietenholz, Thomas Brian Deutscher: Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Volumes 1-3. University of Toronto Press, 2003, s. 298. ISBN 978-0-802-08577-1. Cytat: Suleiman i (Solymannus), znany na Zachodzie jako Sulejman Wspaniały, był synem *Selima I i Hafsy Sultan, córki Mengli Gireja.
  4. Halil İnalcık, Cemal Kafadar: Süleymân The Second [i.e. the First] and his time. Isis Press, 1993. Cytat: była Tatarką, córką chana krymskiego Mengli Gireja.
  5. Carolus Bovillus: Lettres et poèmes de Charles de Bovelles: édition critique, introduction et commentaire du ms. 1134 de la Bibliothèque de l’Université de Paris. Champion, 2002. ISBN 978-2-745-30658-6.
  6. Valeria Heuberger, Geneviève Humbert, Geneviève Humbert-Knitel, Elisabeth Vyslonzil, Cultures in Colors, page 68. ISBN 3-631-36808-9, 2001.
  7. Godfrey Goodwin, The Private World of Ottoman Women, Saqi Book, ISBN 0-86356-745-2, ISBN 3-631-36808-9, 2001. page 128.
  8. |İnal|Arşivi|2005|p=27|loc= „Siileyman’in annesi Sirp Katrin yani Dilasiip Hatun”.
  9. Sfn|İnal|Arşivi|2005|p=27|loc= „Mahmutun annesi Aleksandra yani Saliha Sultan”.
  10. Sfn|Meram|1977|p=347.
  11. Harvnb|Meram|1977|p=355|loc= „İkinci Mustafa’nın (Şehsuvar Sultan) takma adlı câriyesi Sırp kızı Mari’den doğan oğlu Üçüncü Osman”, harvnb|İnal|Arşivi|2005|p=27|loc= „Osman’in annesi Sirp Mari yani §ehsiivar Sultan”.
  12. Yavuz Bahadıroğlu(inne języki), Resimli Osmanlı Tarihi, Nesil Yayınları (Ottoman History with Illustrations, Nesil Publications), 15th Ed., 2009, s. 395, ISBN 978-975-269-299-2.
  13. Christine Isom-Verhaaren, Royal French Women in the Ottoman Sultans’ Harem: The Political Uses of Fabricated Accounts from the Sixteenth to the Twenty-first Century, Journal of World History, vol. 17, No. 2, 2006.
  14. Sfn|Meram|1977|p=393|loc= „Bezmiâlem Sultan ... Rus Yahudisin”.
  15. Palmer, Alan, The Decline and Fall of the Ottoman Empire, p. 106. Barnes & Noble Publishing, 1992. ISBN 1-56619-847-X.
  16. Brookes, Douglass Scott, The Concubine, the Princess, and the Teacher, s. 287. University of Texas Press, 2008. ISBN 0-292-71842-X.
  17. = Sultan II. Abdülhamid Han|accessdate = 2009-02-06|publisher = Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism.
  18. Sfn|İnal|Arşivi|2005|p=27|loc= „[Osman II’s mother the Serbian Evdoksiya known as Mahfiruz Sultan]”.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
  NODES
admin 1