Wikipedia

Władysław Reymont

polski literat z epoki Młodej Polski, noblista literacki

Władysław Stanisław Reymont, właśc. Stanisław Władysław Rejment (ur. 7 maja 1867[a][1][2] w Kobielach Wielkich, zm. 5 grudnia 1925 w Warszawie) – polski pisarz, prozaik i nowelista. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1924 za czterotomową „epopeję chłopską” Chłopi[3]. Jeden z najwybitniejszych i najważniejszych pisarzy w dziejach literatury polskiej[4][5][6]. Jeden z głównych przedstawicieli realizmu z elementami naturalizmu w prozie Młodej Polski. Niewielką część jego spuścizny stanowią wiersze.

Władysław Stanisław Reymont
Stanisław Władysław Rejment
Ilustracja
Władysław Stanisław Reymont (1897)
Imię i nazwisko

Stanisław Władysław Rejment

Data i miejsce urodzenia

7 maja 1867
Kobiele Wielkie

Data i miejsce śmierci

5 grudnia 1925
Warszawa

Narodowość

Polak

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Epoka

realizm

Muzeum artysty

Izba Pamięci Władysława Reymonta w Kołaczkowie

Ważne dzieła
Faksymile
Odznaczenia
Order Orła Białego Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Nagrody

Nagroda Nobla w dziedzinie literatury

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Wł. Reymont portret potrójny (1905)
Reymont sportretowany przez Leona Wyczółkowskiego
Jacek Malczewski, Portret Władysława Reymonta (1905)
Władysław Reymont pośród ludu chłopskiego w Wierzchosławicach (15 sierpnia 1925)
Dom Reymonta w Lipcach Reymontowskich
Epitafium serca Władysława Reymonta w bazylice Świętego Krzyża w Warszawie
Grób Reymonta w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach w Warszawie

Życiorys

edytuj

Reymont urodził się w rodzinie organisty. Jego ojciec, Józef Rejment, człowiek oczytany, miał wykształcenie muzyczne i w tuszyńskiej parafii pełnił obowiązki organisty, a także prowadził księgi stanu cywilnego i korespondencję proboszcza z władzami rosyjskimi. Matka, Antonina z Kupczyńskich, miała talent do opowiadania. Wywodziła się ze zubożałej szlachty krakowskiej; w latach dojrzałych pisarz fakt ten często podkreślał.[potrzebny przypis]

Rodzice chcieli, aby został organistą. Odmówił uczęszczania do szkół, często zmieniał zawody, miejsca zamieszkania, dużo podróżował po Polsce i Europie. Ukończył Warszawską Szkołę Niedzielno-Rzemieślniczą. W latach 1880–1884 uczył się zawodu krawieckiego w Warszawie, po czym został czeladnikiem. W okresie 1884–1888 był aktorem w wędrownych grupach teatralnych, następnie w latach 1888–1893 dzięki protekcji ojca znalazł zatrudnienie jako niskiej rangi funkcjonariusz Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, pracując m.in. w Rogowie i Lipcach. W 1890 zmarła matka pisarza. Z twórczości literackiej utrzymywał się od 1894, kiedy przeniósł się do Warszawy, jednak swoje pierwsze wiersze pisał już w 1882.

W 1898 korespondował z Romanem Dmowskim, który pisał do niego: „Ludzie z naszemi usposobieniami nie lubią się krępować żadnemi zobowiązaniami moralnemi [...]. Obaj mamy trochę rozmachu, co sprawia, że obu nam za ciasno na świecie”[7]. We wrześniu i październiku 1898 Reymont donosił Janowi Lorentowiczowi o bezskutecznych poszukiwaniach zaginionego wówczas Józefa Karola Potockiego, ideowego przeciwnika Dmowskiego w środowisku patriotycznym, stwierdzając, że poszukiwania „były silne i gorliwe, i liczne” i że Potocki „musi już nie żyć”[8]. W 1899 Dmowski zamieścił zza granicy w pozbawionym sekcji literackiej „Przeglądzie Wszechpolskim” przychylną recenzję Ziemi obiecanej, odnosząc się pozytywnie do bohaterów powieści jako „ludzi czynnych” nowego typu i przede wszystkim do wyeksponowania przez pisarza „antagonizmu rasowo-kulturalnego” między Polakami a Żydami. Kolejną powieść – Chłopów – Reymont publikował już na łamach prasy endeckiej[9].

13 lipca 1900 Reymont uległ wypadkowi kolejowemu. Trafił do szpitala z dwoma złamanymi żebrami, jednak w raporcie lekarskim napisano, że pisarz ma 12 złamanych żeber oraz inne kontuzje ciała i nie wiadomo, czy będzie nadal zdolny do pracy umysłowej[10]. Notatkę szpitalną sfałszował dr Jan Roch Raum[10]. Wysokie odszkodowanie w wysokości 38 500 rubli pomogło mu zdobyć niezależność finansową.

15 lipca 1902 w Krakowie ożenił się z Aurelią Szabłowską z domu Schatzschnejder, ślub odbył się w kościele Karmelitów na Piasku. W tym samym roku umarł jego brat Franciszek.

Władysław Reymont był świadkiem wydarzeń rewolucji 1905 roku. Swoje obserwacje ze strajku powszechnego i demonstracji w Warszawie, po ogłoszeniu manifestu konstytucyjnego przez cara Mikołaja II, opisał m.in. w tekście Kartki z notatnika w nr 45 Tygodnika Ilustrowanego[11]. Zbiór jego wspomnień z okresu, nazwanych Z konstytucyjnych dni. Notatki, przedrukowano następnie w 1956 r. w III tomie Dzieł wybranych, pt. Nowele[12].

Był członkiem Ligi Narodowej przed 1914[13]. W odpowiedzi na deklarację wodza naczelnego wojsk rosyjskich wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza Romanowa z 14 sierpnia 1914 podpisał telegram dziękczynny, głoszący m.in., że krew synów Polski, przelana łącznie z krwią synów Rosyi w walce ze wspólnym wrogiem, stanie się największą rękojmią nowego życia w pokoju i przyjaźni dwóch narodów słowiańskich[14].

W 1920 kupił majątek w Kołaczkowie.

13 listopada 1924 Reymont otrzymał Nagrodę Nobla[15], ale nie zdążył jej odebrać z uwagi na zły stan zdrowia[16]. 1 maja 1925 przystąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”[17]. 16 maja 1925 przyznano mu tytuł członka honorowego Towarzystwa Dziennikarzy Polskich we Lwowie[18]. 15 sierpnia 1925 wziął udział w uroczystościach w Wierzchosławicach, gdzie hołd oddało mu ok. 15 tys. chłopów przybyłych z całej Polski[19]. Do końca życia zasiadał w składzie Kapituły Orderu Odrodzenia Polski[20].

Zmarł 5 grudnia 1925 w swoim mieszkaniu przy Górnośląskiej 16 w Warszawie[21][22]. 6 grudnia jego ciało uroczyście przeniesiono z ul. Górnośląskiej do katedry św. Jana, gdzie trumna została wystawiona na widok publiczny[23]. 9 grudnia został pochowany w alei zasłużonych (rząd 1 miejsce 1,2,3,4,5) na cmentarzu Stare Powązki[24][25], a jego serce wmurowano w filarze kościoła św. Krzyża[26].

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2000 Rokiem Reymontowskim.

Twórczość

edytuj

Twórczość Reymonta jest zróżnicowana pod względem tematyki, formy literackiej oraz nierówna pod względem swej wartości. W powieściach obyczajowych zawarł elementy krytyki społecznej. Władysław Reymont jest laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1924. Otrzymał ją za powieść Chłopi. Kontrkandydatami Reymonta do tej nagrody byli Stefan Żeromski i Tomasz Mann; ten pierwszy uznawany był za wybitniejszego pisarza, jednak jego osoba została odrzucona przez Akademię Szwedzką, uzasadniono to jego antygermanizmem[27].

Ziemia obiecana

edytuj
Osobny artykuł: Ziemia obiecana (powieść).

Jest to jedna z najwybitniejszych powieści Reymonta, po Chłopach najczęściej tłumaczona na języki obce[28] i filmowana. Materiały do niej zaczął zbierać w 1896, przebywając przez blisko rok w Łodzi (opublikowana w latach 1897–1898 na łamach „Kuriera Warszawskiego”, osobne wydanie w 1899). Bohaterem tego studium jest miasto kapitalistyczne, jakim wtedy stawała się Łódź. Porównał ją do monstrum, niszczącego zwykłych ludzi, a z drugiej strony wykrzywiającego psychicznie właścicieli wielkich fortun.

Tematem powieści jest mechanizm „robienia pieniędzy” przez jej trzech bohaterów, z których jeden jest Polakiem (Karol Borowiecki), drugi Niemcem (Max Baum), trzeci Żydem (Moryc Welt). Różnice pochodzenia i obyczajów nie dzielą ich, wręcz przeciwnie – przyjaciele wykorzystują je dla skutecznego działania i wygrywania z konkurencją. Razem zakładają fabrykę, łączy ich wspólny interes, wspólne poczucie, że należą do grupy Lodzermenschów.

Mimo zawartej krytyki społecznej Ziemia Obiecana jest nie tylko manifestem politycznym. Plastyczny i naturalistyczny obraz Łodzi i jej mieszkańców jest przykładem antyurbanizmu Reymonta, jego umiłowania przyrody oraz przeciwstawiania „naturalnego” środowiska chłopskiego i wiejskiego (jego obyczajów, systemu wartości) „patologicznemu” środowisku miejskiemu. Ironiczny tytuł tej powieści stał się w Polsce publicystycznym określeniem Łodzi, z czasem pozbawionym pejoratywnego odcienia.

Powieść była dwukrotnie ekranizowana:

Chłopi

edytuj
Osobny artykuł: Chłopi (powieść).

Powieść powstawała w latach 1901–1908. Ukazywała się w odcinkach na łamach lwowskiego „Słowa Polskiego”, od 1902 organu Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w Galicji[29][30]. Zawiera realistyczny obraz życia zbiorowości chłopskiej. Pisana jest specyficznym, potoczystym językiem, z wykorzystaniem elementów gwarowych. Życie społeczności wsi Lipce z jednej strony wyznacza rytm przyrody (poszczególne tomy są zatytułowane nazwami pór roku – zaczynając od „Jesieni”) oraz związane z nim zajęcia i prace na roli, a także zwyczaje i obrzędy, z drugiej zaś dokonujące się przemiany społeczno-ekonomiczne na wsi i związane z tym spory (rozwarstwienie ekonomiczne wsi, konflikty z dworem).

W to tło wpleciona jest główna oś akcji powieści, którą jest romans młodej, urodziwej i namiętnej Jagny – żony bogatego gospodarza Macieja Boryny, z jego synem Antkiem oraz postawy społeczności chłopskiej wobec tego zdarzenia. Po śmierci Macieja Boryny, który stał na czele buntu chłopów wobec dworu, Jagna zostaje napiętnowana i wypędzona przez społeczność wiejską. Wskutek tego ulega obłędowi, zaś pogodzony z losem Antek przejmuje gospodarstwo ojca.

Powieść „Chłopi” nawiązuje do fascynacji chłopską energią, naturalnością i prostotą życia, charakterystyczną dla wielu dzieł początków XX wieku, nazywanej niekiedy „chłopomanią”.

Powieść „Chłopi” była trzykrotnie sfilmowana, w 1922, 1972 i 2023. Premiera pierwszego z tych filmów odbyła się 7 kwietnia 1922, reżyserem był Eugeniusz Modzelewski, a w rolach głównych wystąpili: Mieczysław Frenkiel (Maciej Boryna), Maria Merita (Jagna), Henryk Rydzewski (Antek Boryna), Anna Belina (Hanka). Premiera drugiego z tych filmów odbyła się 7 grudnia 1973. Film reżyserował Jan Rybkowski, operatorem był Marek Nowicki, muzykę stworzył Adam Sławiński. W rolach głównych wystąpili: Władysław Hańcza (Maciej Boryna), Emilia Krakowska (Jagna), Ignacy Gogolewski (Antek Boryna), Krystyna Królówna (Hanka). Trzeci film miał premierę światową 8 września 2023 roku, polską 13 października tego samego roku. Reżyserami byli Dorota Kobiela-Welchmann i Hugh Welchmann, w rolach głównych wystąpili: Mirosław Baka (Maciej Boryna), Kamila Urzędowska (Jagna), Robert Gulaczyk (Antek Boryna), Sonia Mietielica (Hanka).

Bunt

edytuj

Bunt to ostatnia powieść Reymonta, publikowana w 1922 na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”, a w 1924 wydana w postaci książki. Powieść radykalnie odstaje od wcześniejszej twórczości Reymonta, jest bowiem połączeniem baśni i antyutopii, opowiadającej o buncie zwierząt przeciwko człowiekowi. Powstanie rozpoczyna się od głoszenia szczytnych haseł o równości, sprawiedliwości i budowaniu powszechnego szczęścia, a w rzeczywistości kończy się krwawą rzezią i zagładą. Powieść była parabolą terroru, którym była rewolucja październikowa, a którą Reymont obserwował w ciągu pięciu lat pomiędzy jej początkiem a rokiem powstania powieści. Z powodów ideologicznych w PRL powieść była zakazana i uległa zapomnieniu. Pierwsze powojenne wznowienie powieści miało miejsce w 2004, nakładem wydawnictwa „Fronda”.

Wybrane pozostałe utwory

edytuj

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj
Upamiętnienie
 
Pomnik w Łodzi
 
Pomnik w Łodzi
 
Pomnik w Złotoryi
 
Pomnik w Małkowie
 
Pomnik w Radomsku
 
Tablica we Florencji
 
Tablica w Wierzchosławicach
 
Tablica w Warszawie
 
Tablica w Warszawie
 
Tablica w Zakopanem

Ekranizacje

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Władysława Reymonta.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Na nagrobku widnieje błędna data 6 maja.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Polski Słownik Biograficzny.
  2. ↑ Reymont Władysław Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2012-05-07].
  3. ↑ „For his great national epic The Peasants”, Literacka Nagroda Nobla 1924. [dostęp 2017-05-07] (ang.).
  4. ↑ Władysław Reymont, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21].
  5. ↑ Nie tylko „Chłopi”. Życie i twórczość Władysława Reymonta – WP Książki [online], ksiazki.wp.pl [dostęp 2019-10-15] (pol.).
  6. ↑ 149 lat temu urodził się nasz noblista Władysław Reymont [online], polskaniepodlegla.pl [dostęp 2019-10-15] (pol.).
  7. ↑ Krzywiec 2009 ↓, s. 191.
  8. ↑ Domański 2011 ↓, s. 78–79.
  9. ↑ Krzywiec 2009 ↓, s. 244–247.
  10. ↑ a b Reymont wyłudził odszkodowanie od carskich kolei, wyborcza.pl z 20 października 2006 za „Dziennikiem”. [dostęp 2017-05-07].
  11. ↑ Tygodnik Ilustrowany, nr 45 z 1905; Chełmska Biblioteka Cyfrowa [dostęp z 2013-12-28].
  12. ↑ Władysław Reymont: Dzieła wybrane, tom III: Nowele. Kraków 1956. s. 6. za: Rewolucja oczami Władysława Reymonta; dostęp z 2013-12-28.
  13. ↑ Kozicki 1964 ↓, s. 582.
  14. ↑ Kazimierz Władysław Kumaniecki: Zbiór najważniejszych dokumentów do powstania państwa polskiego, Warszawa, Kraków 1920, s. 30.
  15. ↑ NobelPrize.org, nagroda za 1924 rok (ang.).
  16. ↑ Władysław Reymont – nagroda Nobla, która przyszła nie w porę [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2020-03-14].
  17. ↑ Władysław Reymont: Dlaczego wybrałem „Piasta”?, „Piast” nr 23/1925 z 7 czerwca 1925. [dostęp 2017-05-07].
  18. ↑ Z Tow. Dziennikarzy Polskich. „Gazeta Lwowska”. Nr 114, 19 maja 1925. 
  19. ↑ Imponujący hołd ludu dla Wł. Reymonta. „Nowości Illustrowane”. Nr 34, s. 1, 2, 22 sierpnia 1925. 
  20. ↑ Kapituła Orderu „Polonia Restituta”. „Gazeta Lwowska”. Nr 141, s. 1, 23 czerwca 1927. 
  21. ↑ Władysław St. Reymont. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 282 z 6 grudnia 1925. 
  22. ↑ a b Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 81. ISBN 83-912463-4-5.
  23. ↑ Henryk Comte: Zwierzenia adiutanta. W Belwederze i na Zamku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975, s. 92.
  24. ↑ Pogrzeb Reymonta. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 285 z 11 grudnia 1925. 
  25. ↑ Cmentarz Stare Powązki: WŁADYSŁAW STANISŁAW REYMONT, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
  26. ↑ Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach archidiecezji warszawskiej. Tom 2. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 391. ISBN 978-83-7821-118-1.
  27. ↑ Dlaczego Żeromski nie dostał Nobla? [online], Onet Wiadomości, 8 marca 2007 [dostęp 2021-01-25] (pol.).
  28. ↑ Władysław Reymont „Ziemia obiecana” (odc. 11-15) [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2021-01-27].
  29. ↑ Werner 2015 ↓, s. 97.
  30. ↑ Krzywiec 2009 ↓, s. 247.
  31. ↑ Anna Kondek-Dyoniziak: Prezydent uhonorował pośmiertnie Orderem Orła Białego ponad 20 wybitnych Polaków. dzieje.pl, 11 listopada 2018. [dostęp 2018-11-11].
  32. ↑ M.P. z 1924 r. nr 299, poz. 977 „za wybitną twórczość literacką”.
  33. ↑ Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1989, s. 60.
  34. ↑ M.P. z 1921 r. nr 298 – zastępcy Członka Kapituły Orderu „Odrodzenia Polski”.
  35. ↑ Rurawski 2000 ↓, s. 296.
  36. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 20.
  37. ↑ M.P. z 1921 r. nr 156 – jako jeden z pierwszych 15 osób odznaczonych Orderem Odrodzenia Polski – „za zasługi, położone dla RzeczypospoIitej Polskiej na polu literatury”.
  38. ↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 1–2, nr 157 z 19 lipca 1921. 
  39. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 14, 29.
  40. ↑ Władysław Stanisław Reymont. reymontfoundation.com. [dostęp 2014-08-25].
  41. ↑ „Legion d’Honneur” dla Reymonta, „Kurjer Wileński” (R. II, nr 142 (294)), polona.pl, 26 czerwca 1925 [dostęp 2020-01-12].
  42. ↑ Dożynki Reymontowskie - W 90. rocznicę pobytu Władysława Reymonta w Wierzchosławicach · 15-16.09.2015. Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Wincentego Witosa. [dostęp 2024-11-29]. (pol.).
  43. ↑ Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. Szczecin: Nefryt, 1995, s. 90. ISBN 83-902670-1-2.
  44. ↑ To już 20 lat. Pamiętasz jeszcze stare banknoty?. businessinsider.com.pl. [dostęp 2017-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-25)]. (pol.).
  45. ↑ Początkowo nazwa była zapisywana dużą literą. Obecnie stosowana jest mała – Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z 24 listopada 1961 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, 20 grudnia 1961 r., nr 22, poz. 96, s. 6.
  46. ↑ 1967.12.12. 100. rocznica urodzin W.S. Reymonta [online], Katalog Znaków Pocztowych [dostęp 2018-08-04] (pol.).
  47. ↑ 1982.05.10. Polscy laureaci Nagrody Nobla [online], Katalog Znaków Pocztowych [dostęp 2018-08-04] (pol.).
  48. ↑ 2017.05.07. 150. rocznica urodzin Władysława Reymonta [online], Katalog Znaków Pocztowych [dostęp 2018-08-04] (pol.).
  49. ↑ Decyzja nr 12 Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 31 marca 2016 r. w sprawie określenia rocznego planu emisji znaczków pocztowych na 2017 r. [online] (pol.).
  50. ↑ Tomasz Kolmasiak, Śladami Reymonta [online], radomsko24.pl, 16 czerwca 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-12-02].
  51. ↑ Wojciech Bojdo, Ławeczka Reymonta już na swoim miejscu [online], radomsko24.pl, 2 kwietnia 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-12-02].
  52. ↑ The W. Reymont Foundation. oficjalna strona [dostęp 2019-05-30].
  53. ↑ M.P. z 2024 r. poz. 929.
  54. ↑ Senat ustanowił wybitnych pisarzy – Reymonta i Pawlikowską-Jasnorzewską – patronami roku 2025 [online], dzieje.pl [dostęp 2024-10-29] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Reymont&oldid=75398936”
  NODES
Chat 1
Done 1
eth 1