Włodzimierz Odojewski

Włodzimierz Odojewski (ur. 14 czerwca 1930 w Poznaniu, zm. 20 lipca 2016 w Piasecznie) – polski pisarz, od 1971 r. na emigracji w Niemczech, mieszkający w Warszawie i Monachium.

Włodzimierz Odojewski

Data i miejsce urodzenia	14 czerwca 1930 Poznań
Data i miejsce śmierci	20 lipca 2016 Piaseczno
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Zmierzch świata Zasypie wszystko, zawieje... Zabezpieczanie śladów
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Młodych im. T. Borowskiego (1951), Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1966), Nagroda „Wiadomości”, Nagroda im. H. Naglerowej (1973), Nagroda Szwedzkiego Komitetu Katyńskiego (1976), Nagroda „Kultury” (1984), Nagroda im. Stanisława Vincenza (1989), Nagroda Miesięcznika „Odra” (1991), Ministra Kultury i Sztuki (1995), Nagroda Fundacji Turzańskich (1997), Nagroda Polskiego PEN Clubu (1998), Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta (1998), Nagroda im. Andrzeja Kijowskiego (2001)

Życiorys

Był synem Stanisława Jana Jasińskiego-Odojewskiego, właściciela wydawnictwa muzycznego, muzyka i kompozytora, tworzącego pod ps. Stanley Jasinsky, oraz Janiny zd. Zawodnej, nauczycielki. W 1943 zetknął się z ofiarami ludobójstwa Polaków dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich z OUN-UPA na Podolu. Okupację częściowo spędził w Kłecku, które pojawiło się później w twórczości pisarza. Skończył II Liceum Ogólnokształcące im. Mieszka I w Szczecinie, studiował ekonomię i socjologię w Poznaniu (ukończył w 1953). Należy do tzw. pokolenia „Współczesności” – w 1951 debiutował powieścią Wyspa ocalenia, zaprezentowaną na falach Polskiego Radia. Publikował utwory w tygodniku „Ziemia i Morze” w latach 1956–1957. Od 1959 w Warszawie, był m.in. kierownikiem Studia Współczesnego Teatru Polskiego Radia (od 1961). Stracił pracę w radiu po wydarzeniach marca 1968, w 1971 wyjechał z Polski i osiadł w Niemczech Zachodnich, gdzie został szefem działu kulturalno-literackiego Radia Wolna Europa.

Otrzymał wiele wyróżnień literackich, m.in. nagrodę młodych im. Tadeusza Borowskiego (1951), Nagrodę Kościelskich (1966), nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie i londyńskich „Wiadomości” (1973), Nagrodę Jurzykowskiego (1974), nagrodę Szwedzkiego Komitetu Katyńskiego (1976). Za powieść Oksana był nominowany do Nagrody Literackiej Nike (2000), a w 2001 otrzymał za tę powieść i zbiór opowiadań „Jedźmy, wracajmy...” nagrodę im. Andrzeja Kijowskiego. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Według zasobów archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej od lutego 1964 roku do grudnia 1965 roku był zarejestrowanym tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa, kryptonim WO, WOd, W.

Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59).

Twórczość

Najbardziej znany utwór Odojewskiego, Zasypie wszystko, zawieje... (Paryż 1973), ukazuje losy kuzynów – polskiego dziedzica, który powodowany koniecznością i poczuciem obowiązku zaciąga się do partyzantki polskiej i młodego dowódcy ukraińskiego oddziału partyzanckiego, który zostaje partyzantem, przechodząc głęboką przemianę ku lokalnemu patriotyzmowi. Historia ta zaprezentowana jest na tle dramatycznych wydarzeń z wojennej historii stosunków polsko-ukraińskich, zwłaszcza ludobójstwa wołyńskiego. W powieści tej pojawia się także wątek katyński. Doświadczenia głównego bohatera – zwłaszcza uczucia – opisane są z użyciem tzw. strumienia świadomości. Obszarowi Kresów, położonemu obecnie na terenie Ukrainy, Odojewski poświęcił także wcześniejsze powieści – Wyspa ocalenia (Warszawa 1966) i Zmierzch świata (Warszawa 1962), z warstwą sentymentalną i polityczno-historyczną wołyńskich „czerwonych łun”. W innych utworach – m.in. Miejsca nawiedzone (Łódź 1959), Kwarantanna (Warszawa 1960), Czas odwrócony (Warszawa 1965) – dominuje wątek wspomnień i przemijania.

Publikacje

Powieści i opowiadania:

• Opowieści leskie, Warszawa 1954.
• Upadek Tobiasza, Warszawa 1955.
• Dobrej drogi, Mario! Kretowisko, Warszawa 1956.
• Spisek Czarnych Orłów, Warszawa 1957.
• Żeglarze Króla Jegomości, Warszawa 1957.
• Białe lato, Poznań 1958.
• Miejsca nawiedzone, Łódź 1959.
• Zmierzch świata, Warszawa 1962, 1966, 1995, 2005.
• Kwarantanna, Warszawa 1960; [jako:] Kwarantanna. Opowiadania, Lublin 1993; [jako:] Kwarantanna, Warszawa 2009.
• Czas odwrócony, Warszawa 1965, 2002.
• Wyspa ocalenia, Warszawa 1964; Białystok 1990; Warszawa 2007, 2008.
• Zasypie wszystko, zawieje..., Paryż 1973; [Kraków] 1986; Warszawa 1990, 1995, 2001, 2006, 2008.
• Odejść, zapomnieć, żyć..., „Kultura” [Paryż] 1980, nr 1/2, s. 71–102.
• Zabezpieczanie śladów, Paryż 1984, Warszawa 1990.
• Zapomniane, nieuśmierzone..., Berlin 1987, Warszawa 1991.
• Jedźmy, wracajmy..., Kraków 1993; [jako:] Jedźmy, wracajmy i inne opowiadania Warszawa 2000; [jako:] Jedźmy, wracajmy Warszawa 2008.
• Oksana, Warszawa 1999[2000], 2001, 2006, 2009.
• Bez tchu, Warszawa 2002.
• Milczący, niepokonani. Opowieść katyńska, Warszawa 2003, 2006; [jako:] Katyń: milczący, niepokonani Warszawa 2007.
• ...i poniosły konie, Warszawa 2006.
• W stepie, ostach i burzanie i inne opowiadania, Warszawa 2009.

Krytyka literacka i publicystyka:

• Raptularz krytyczny. Twórcy, dzieła, konteksty, red. Stanisław Barć, Lublin 1994.
• Katyń w literaturze. Międzynarodowa antologia poezji, dramatu i prozy, red. Jerzy Roman Krzyżanowski, wstęp: Włodzimierz Odojewski, Lublin 1995, 2002, 2010.
• Notatnik półprywatny. W kręgu kultury, red. Stanisław Barć, Lublin 1996.
• Kresy – zapomniana ojczyzna, wstęp: Włodzimierz Odojewski, Warszawa 2006.

Także utwory dramatyczne, sztuki teatralne i słuchowiska radiowe

Wywiady (wybór):

• „Jeżeli jeszcze kiedyś wrócę...”. Z Włodzimierzem Odojewskim rozmawia Bronisław Mamoń, „Tygodnik Powszechny” 1988, nr 50, s. 4.
• Emigracja jest jak ból, który oczyszcza. Z Włodzimierzem Odojewskim rozmawia Roman Żelazny, „Literatura” 1990, nr 11, s. 8–10.
• Rozdrapana rana lepiej się goi. Z Włodzimierzem Odojewskim rozmawia Adam Krzemiński, „Polityka” 1991, nr 29, s. 14.
• O muzie narracji i demonie dialogu z Włodzimierzem Odojewskim rozmawia Dorota Krzywicka, „Teatr” 1992, nr 1, s. 38–41.
• Literatura to świat uformowany przez talent [rozm. W. Wiśniewski], „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1993, nr 36, s. 6.
• Zapomniane, przywołane... Z Włodzimierzem Odojewskim rozmawiają Adam Szostkiewicz, Michał Okoński, „Tygodnik Powszechny” 1993, nr 28, s. 1, 8.
• Pieczęć na wyobraźni. Z Włodzimierzem Odojewskim rozmawia Zbigniew W. Fronczek, „Tygodnik Solidarność” 1993, nr 43, s. 15.
• „W poszukiwaniu urody świata”. Z Włodzimierzem Odojewskim rozmawia Zbigniew W. Fronczek, „Nowe Książki” 1994, nr 4, s. 37–40.
• Europa jest mozaiką ojczyzn. Z Włodzimierzem Odojewskim rozmawia Lidia Wójcik, „Nowe Książki” 1995, nr 5, s. 10–14.
• Widzę ostro, nie do zniesienia. Rozmowa z Włodzimierzem Odojewskim [rozm. B. Tumiłowicz], „Przegląd Tygodniowy” 1999, nr 10, s. 12–13.
• Uzdrawiający mit kobiety. Rozmowa z Włodzimierzem Odojewskim [rozm. B. Tumiłowicz], „Przegląd” 2000, nr 1, s. 16–17.
• Krótka polska pamięć. Rozmowa z Włodzimierzem Odojewskim, pisarzem, laureatem Nagrody im. Andrzeja Kijowskiego, „Rzeczpospolita” 2001, nr 280 z 30 XI.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (5 czerwca 1995, za wybitne zasługi w działalności na rzecz niepodległości i suwerenności Polski)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 czerwca 1983)

Adaptacje filmowe

Na motywach opowiadania Sezon w Wenecji Jan Jakub Kolski nakręcił film Wenecja (2010).

Bibliografia

• Zbigniew Bieńkowski, Ten raj jest piekłem, w: tenże, Modelunki. Szkice literackie, Warszawa 1966, s. 192–200.
• Bolesław Hadaczek, Metafizyka Kresów Włodzimierza Odojewskiego, „Ruch Literacki” 1991, z. 1-2, s. 33–46.
• Jan Zieliński, Leksykon polskiej literatury emigracyjnej, Lublin 1991.
• Anna Sławiok, Włodzimierz Odojewski. Zestawienie bibliograficzne, Kielce 1993.
• Inga Iwasiów, Kresy w twórczości Włodzimierza Odojewskiego. Próba feministyczna, Szczecin 1994.
• Odojewski i krytycy. Antologia tekstów, red. Stanisław Barć, Lublin 1999.
• Panorama der Polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts, t. IV: Porträts. Lebensläufe, Werkbeschreibungen, Bibliographien, hrsg. K. Dedecius, M. Mack, Zurich: Ammann Verlag 2000, s. 624–628.
• Magdalena Rembowska, Bohater bliski wyczerpania. Nie tylko o „Oksanie” Włodzimierza Odojewskiego, w: Literatura polska 1990–2000, red. T. Cieślak, K. Pietrych, Kraków 2002, t. II, s. 160–174.
• Magdalena Rembowska-Płuciennik, Poetyka i antropologia. Cykl podolski Włodzimierza Odojewskiego, Kraków 2004.
• Jerzy Roman Krzyżanowski, Motywy religijne w twórczości Włodzimierza Odojewskiego, w: tenże, Widziane z Ameryki. Szkice historyczne i literackie, Lublin 2009, s. 297–305.
• Grzegorz Czerwiński, Po rozpadzie świata. O przestrzeni artystycznej w prozie Włodzimierza Odojewskiego, Gdańsk 2011.
• Wiesława Tomaszewska, Metafizyczne i religijne. Problem subtematu w dziele literackim na przykładzie prozy kresowej Włodzimierza Odojewskiego, Warszawa 2011.
• Odojewski Włodzimierz, http://pbl.ibl.poznan.pl
• Wywiady z Odojewskim [w:] Książka krzepi, kusi, kręci nr 3/2007. [dostęp 2012-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-10)].