Wacław Pelikan
Wacław Pelikan (ur. 11 września 1790 w Słonimie, zm. 9 czerwca 1873 w Pelikanach[1]) – polski lekarz, chirurg, cenzor.
 Wacław Pelikan (1865) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Profesor nauk medycznych | |
| Specjalność: chirurgia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1816 – medycyna i chirurgia |
| Profesura |
1817 |
| Profesor | |
| Uczelnia | |
| rektor | |
| Okres spraw. |
1826–1831 |
| Odznaczenia | |
 
| |
W 1816 został doktorem medycyny i chirurgii oraz adiunktem Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu. W 1817 został profesorem chirurgii na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim, od 1824 był dziekanem, a w latach 1826–1831 rektorem tej uczelni.
W latach 1823–1824 był członkiem komisji śledczej w sprawie filaretów i filomatów. W latach 1829–1831 kierował wileńskim komitetem cenzury. Przyczynił się do zamknięcia wileńskiej uczelni w 1832.
Był prezydentem Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu w latach 1851–1865 i przewodniczącym Rady Lekarskiej Rosji w latach 1865–1873.
Życiorys
edytujOjciec Wacława Pelikana miał pochodzić z Czech i być muzykantem w orkiestrze hetmana Michała Ogińskiego, a później zajmować się handlem winem[2], natomiast matka Wacława miała być garderobianą[3]. Wacław urodził się 11 września 1790, w Słonimie w rodzinie wyznania prawosławnego[3]. Według ustaleń Zmiejewa miał przyjść na świat w 1787 w okolicy Wilna w rodzinie żydowskiej, a wyznanie zmienić w 1816[2]. Według encyklopedii PWN był natomiast do 1816 katolikiem[4].
Był absolwentem gimnazjum w Słonimie lub Mołodecznie. W 1813 ukończył studia medyczne na Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu – otrzymał złoty medal i stopień lekarza I klasy. W 1816 uzyskał na tej uczelni stopień doktora medycyny i chirurgii, a także został adiunktem w katedrze chirurgii przy profesorze O. Buschu[3].
W maju 1817 został profesorem chirurgii na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim[5]. Objął katedrę chirurgii teoretycznej i praktycznej, a w 1820 także anatomii i medycyny sądowej[6]. Cieszył się opinią zdolnego chirurga i popularnego wykładowcy[5][6]. Był prezesem Towarzystwa Lekarskiego w Wilnie w latach 1821, 1823 i 1825[4].
Przewodniczył komitetowi reorganizacji szkolnictwa na Litwie w duchu rusyfikacji[5]. W latach 1823–1824 zajął się wyszukiwaniem tajnych związków młodzieży uniwersyteckiej i gimnazjalnej, czym zyskał sobie przychylność Nikołaja Nowosilcowa. Uczestniczył w komisji śledczej w sprawie filaretów i filomatów. Namawiał przesłuchiwanych do przyznawania się do udziału w nielegalnych związkach, bez względu na to, czy byli w nich rzeczywiście, czy nie. Otaczał się szpiegami i dozorcami, popierał donosicielstwo na profesorów i demoralizowanie młodzieży, zarówno w szkołach, jak i na uniwersytecie[7][8].
W czerwcu 1824 został dziekanem, w październiku tego samego roku prorektorem, a w lipcu 1826 (dzięki poparciu Nowosilcowa) rektorem Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego – pierwszym w historii mianowanym odgórnie i na stałe – dożywotnio[5].
W latach 1829–1831 kierował wileńskim komitetem cenzury[4]. Podczas powstania listopadowego wydał w grudniu 1830 odezwę zakazującą wyjazdu na święta, aby nie brano w nim udziału[9]. 20 maja 1831 w obawie o swój los, pod osłoną nocy i w eskorcie wojskowej, uciekł do Petersburga[10][11]. 10 lipca powrócił do Wilna, ale został obity kijem przez Fortunata Bielewskiego[11] i znowu wyjechał do Petersburga. Po upadku powstania znacząco przyczynił się do zamknięcia wileńskiej uczelni, co nastąpiło w maju 1832. Przyznano mu emeryturę w wysokości 1500 rubli srebrnych[9].
W Petersburgu został urzędnikiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W 1838 przeniósł się do Moskwy, gdzie został lekarzem naczelnym szpitala wojskowego. W 1845 został dyrektorem departamentu medycznego w Ministerstwie Wojny w Petersburgu. W 1851–1865 był prezydentem petersburskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej, a w latach 1865–1873 przewodniczącym Rady Lekarskiej Rosji[9].
Był autorem prac naukowych pisanych po polsku. Napisał podręcznik Myologia czyli Nauka o muskułach ciała ludzkiego (Wilno, 1823)[12][13].
Został nagrodzony orderem Świętej Anny II klasy, a z racji 60 lat służby rządowej – orderem Świętego Aleksandra Newskiego[1].
Jego żoną była Elżbieta z Wasiliewów, primo voto majorowa Protopopowa, z którą miał trzech synów – Eugeniusz Pelikan (1824–1884) był profesorem medycyny sądowej i anatomii Uniwersytetu w Moskwie[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Kierzek 2014 ↓, s. 194.
- ↑ a b Brandstaetter 1992 ↓, s. 60.
- ↑ a b c Kierzek 2014 ↓, s. 191.
- ↑ a b c Pelikan Wacław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-12-30].
- ↑ a b c d Kierzek 2014 ↓, s. 192.
- ↑ a b Jankowski 1996 ↓, s. 15.
- ↑ Pelikan Wacław (1790-1873) [w:] Polski Słownik Biograficzny T. XXV wyd. 1980, s. 559
- ↑ Kierzek 2014 ↓, s. 192–193.
- ↑ a b c Kierzek 2014 ↓, s. 193.
- ↑ Zygmunt Szczęsny Feliński, Pamiętniki, oprac., przygotował do druku i opatrzył przedmową Eligiusz Kozłowski, Warszawa 1986, s. 682.
- ↑ a b Brandstaetter 1992 ↓, s. 63.
- ↑ Myologia czyli Nauka o muskułach ciała ludzkiego: dla użytku uczących się w cesarskim Uniwersytecie Wileńskim ułożona przez Wacława Pelikana. elibrary.mab.lt. [dostęp 2020-12-30].
- ↑ Kierzek 2014 ↓, s. 193–194.
Bibliografia
edytuj- Maciej Jankowski: Być liberałem w czasie trudnym: rzecz o Włodzimierzu Spasowiczu. Łódź: Wydawnictwo Naukowe Ibidem, 1996. ISBN 83-902789-8-7.
- Andrzej Kierzek. Wacław Pelikan (1790–1873) oraz jego zmagania się z problemami otorynolaryngologicznymi. „Otorynolaryngologia”. 13 (nr 4), s. 191–196, 2014.
- Roman Brandstaetter. Tragedia Juliana Klaczki. „W drodze”. 20 (nr 1), s. 60–63, 1992.
Linki zewnętrzne
edytuj- Wacław Pelikan: Myologia czyli Nauka o muskułach ciała ludzkiego (1823) w bibliotece Polona