Njaja i wajsieszika

Njaja i wajsieszika (sanskryt: nyāya-vaiśeşika) – dwa systemy ortodoksyjnej filozofii indyjskiej, które później stopiły się w jeden system.

Njaja zajmowała się logiką i teorią wnioskowania, natomiast wajsieszika była atomistycznym systemem filozofii przyrody. Njaja i wajsieszika operowały siedmioma kategoriami rzeczywistości: substancją, jakością, czynnością, relacją całości, szczególnością, zawieraniem się (w konieczny sposób) oraz niebytem. Filozofia przyrody głosiła, że wszystkie rzeczy materialne składają się z niezniszczalnych atomów. Kiedy kończy się epoka w dziejach świata, powiązania między atomami rozpadają się i w powstałym chaosie tworzy się nowy świat.

Historia njaji i jej przedstawiciele oraz ich dzieła:

1. Stara szkoła – Dialektyka i prosta filozofia przyrody.

• Akszapada Gautama (ok. I – IV wiek)

„Njaja sutra”

• Pakszilaswamin Watsjajana (V wiek)

„Njajabhaszja” („Szczegółowy komentarz do systemu njaji”)

• Uddjotakara Bharadwaja (VII wiek)

„Njajawarttika” („Uzupełniający komentarz do systemu njaji”)

• Waćaspati Miśra

„Njajawarttikatatparjatika” („Subkomentarz co do prawdziwego sensu Njajawarttiki”)

• Dźajanta Bhatta (IX wiek)

„Njajamańdżari” („Bukiet logiki”)

• Bhasarwadźńa (Bhasarwadżnia)

„Njajasara” („Kwintesencja logiki”)

„Njajabhuszana” („Klejnot logiki”)

• Udajanaćarja (X wiek)

„Njajawarttikatatparjaparisiudhi” („Wyjaśnienie prawdziwego sensu Njajawarttiki”)

2. Nowa szkoła – Teoria poznania i logika, filozofia przyrody wajsiesziki – System (synteza) Wajsiesika – Njaja

• Śiwaditija (ok. 1100–1150 r.)

„Supta-padarthi” („O ośmiu kategoriach”)

• Waradaradża Miśra (ok. 1100 – 1150 r.)

„Tarkika-raksa” („Obrona logiki”)

• Keśawa Miśra (ok. 1225–1275 r.)

„Tarka-bhesa” („Podręcznik logiki”)

• Gangeśa Kaśjapa

„Tattvacintamani”

• Wasudewa Miśra (ok. XV – XVI wieku)
• Raghunatha Siromani (ur. 1477, zm. 1547)

Historia wajsiesziki i jej przedstawiciele oraz ich dzieła

1. Stara szkoła

• Kanada Kasjapa (II – III wiek)

„Wajśeszikasutra”

• Pańczasikhin
• Czandramati (Mariczandra) (V wiek)

„Dasiapadarthasiastra” („Podręcznik 10 kategorii”)

• Praśastapada (Prasiastadewa) (VI wiek)

„Padartha-dharma-sangraha” („Kompendium własności kategorii”)

• Czandrananda

„Vaisesika sutra vritti” (komentarz do dzieła Kanady) (VII – X wiek)

• Wjomasiwa (ok. IX wieku)

„Wjomawati” (komentarz do dzieła Praśastapady)

2. Nowa szkoła

• Udajana (X wiek)

„Kiranawali” („Krąg płomieni”)

• Sridhara (X wiek)

„Njajakandali” („Kwitnące drzewo logiki”)

• Siankara Miśra

„Vaisesika-sutropaskara” (komentarz do dzieła Kanady) (XV wiek)

Bibliografia

• Treść zaczerpnięta za zgodą autora strony – http://www.religieifilozofie.prv.pl
• Erich Frauwallner, Historia filozofii indyjskiej, tom I – II, Warszawa, PWN, 1990
• Filozofia Wschodu pod redakcją Beaty Szymańskiej, Kraków, Wyd.U.J. 2001
• Louis Frederic, Słownik cywilizacji indyjskiej, tom I – II, Katowice, Książnica, 1998