Wanda Pełczyńska
Wanda Izabela Pełczyńska z Filipkowskich, ps.: Brzeziewiczówna, Makryna (ur. 6 stycznia 1894 w Portoryko, zm. 5 września 1976 w Londynie) – działaczka niepodległościowa, publicystka, posłanka na Sejm IV kadencji (1935–1938) w II Rzeczypospolitej.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
6 stycznia 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 września 1976 |
| Poseł na Sejm IV kadencji (II RP) | |
| Okres |
od 4 października 1935 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys
edytujByła córką inżyniera kolejowego i działacza niepodległościowego Józefa Filipkowskiego i Zofii z Jaxa-Kwiatkowskich[1][2]. Jej braćmi byli żołnierz Legionów Polskich, architekt Stanisław Filipkowski (1896–1964) i inżynier dróg i mostów Włodzimierz (1898–1974)[3]. Ukończyła prywatną szkołę średnią M. Łojki i Kursy Pedagogiczne Jana Miłkowskiego w Warszawie[1]. W latach 1912–1914 odbyła studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim[1][2].
W czasie studiów należała do „Zarzewia” oraz Pilskich Drużyn Strzeleckich, w których ukończyła kurs podoficerski, W 1914 była komendantką żeńskiego oddziału sanitarnego PDS. Członkini kierownictwa krakowskiego okręgu PDS. Była członkinią „Znicza” i Legii Niepodległości w tej ostatniej była członkinią kierownictwa w Warszawie. Uczestniczyła także w pracach tajnego skautingu, organizując żeńskie patrole skautowe w Kielcach[1].
Po wybuch I wojny światowej od 1914 roku była kurierką I Brygady Legionów Polskich do kierownictwa Polskiej Organizacji Wojskowej w Warszawie[1]. Po ostatecznym wyparciu Rosjan z Królestwa osiedliła się na stałe w Kielcach, gdzie w latach 1915–1918 była nauczycielką w szkołach średnich. Organizatorka a potem przewodnicząca koła kieleckiego Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego (1915–1918)[2]. Prezeska Zarządu Okręgu Kieleckiego LK PW (1916–1918) oraz członkini Prezydium Naczelnego Zarządu Ligi (VI 1917–IV 1918). Członkini prezydium Narodowej Rady Okręgowej Ziemi Kieleckiej i redakcji jej organu „Ziemia Kielecka” (1915–1917). Była także przedstawicielką LK PW we władzach Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Niepodległościowych w Kielcach[2]. Od lutego 1915 członkini POW, była m.in. wchodziła w skład komendy Okręgu VI (kieleckiego) gdzie kierowała Pocztą POW[2].
Uczestniczka wojny polsko-bolszewickiej. W 1919 roku była komendantką kurierek Frontu Litewsko-Białoruskiego, następnie komendantką główną Wydziału Instruktorek Oświatowych przy Naczelnym Dowództwie Armii[1]. Po 1920 roku pracowała jako nauczycielka w Seminarium Nauczycielskim w Warszawie, w latach 1923–1927 była redaktorką naczelną „Bluszczu”, następnie, w latach 1927–1931 redaktorką „Kobiety Współczesnej”, a w okresie 1927–1934 – współredaktorką „Młodej Matki” oraz tomów wspomnień Wierna służba... 1910–1915 (1927) i Służba Ojczyźnie... 1915–1918 (1929).
Od 1932 roku mieszkała z mężem w Wilnie. Była członkinią zarządu sekcji polskiej FIDAC, członkinią zarządu Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny[4][1]. Politycznie była związana z BBWR. W 1934 roku była matką chrzestną polskiego transatlantyka MS Piłsudski, bliźniaczego statku MS Batorego.
W wyborach parlamentarnych w 1935 roku została wybrana do Sejmu IV kadencji (1935–1938) 12 360 głosami z okręgu nr 46, obejmującego obwody III, IV i V Wilna. W kadencji tej pracowała w komisjach: oświatowej, pracy i spraw zagranicznych[5][6].
Podczas II wojny światowej od przełomu lat 1939/1940 była związana ze ZWZ w Wilnie. Po okupacji Litwy przez Armię Czerwoną (15 czerwca 1940) została w lipcu 1940 aresztowana przez NKWD. Więziona na Łukiszkach do ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 roku. Od jesieni 1941 przebywała w Warszawie[1]. Pracowała w Biurze Informacji i Propagandy Armii Krajowej, od 1943 roku działała w VII Oddziale Komendy Głównej AK. W czasie Powstania Warszawskiego opiekowała się rannymi na trasie Warszawa-Milanówek, od listopada do grudnia 1944 roku pracowała w V Oddziale KG AK[1].
Od jesieni 1945 roku przebywała na emigracji, mieszkała w Londynie. Była organizatorką i pierwszą prezeską Zjednoczenia Polek na emigracji (w 1946 roku), wspólnie z mężem w latach 1951–1959 prowadziła dom dla zasłużonych Polaków „Antokol” k. Londynu[1]. W 1968 roku była kandydatką PPS do Rady Trzech.
Zmarła 5 września 1976 w Londynie. Po śmierci Wanda Pełczyńska została pochowana na cmentarzu Gunnersbury w Londynie. W listopadzie 1995 roku prochy jej i męża zostały przeniesione do grobu ich syna Krzysztofa w kwaterze Zgrupowania Pułku Baszta na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A26-2-15)[7].
W 1955 roku Lidia Ciołkoszowa wspominała:
Pani Wanda Pełczyńska, była posłanka na Sejm i żona szefa sztabu AK, gotowała w angielskich domach. Pani Raczkiewiczowa, wdowa po Prezydencie, zajmowała się naprawą sztucznej biżuterii[8].
Życie prywatne
edytujW 1923 wyszła za mąż za Tadeusza Pełczyńskiego, późniejszego generała i szefa sztabu Armii Krajowej. Mieli 2 dzieci: syn Krzysztof Pełczyński (1924–1944) – żołnierz pułku AK „Baszta”, zginął w powstaniu warszawskim; córka Maria Bobrowska była architektem w Londynie[6].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1922)[1]
- Krzyż Niepodległości z Mieczami (7 lipca 1931)[9][6]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski[1]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[10]
- Złoty Krzyż Zasługi[6]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l Jan Hulewicz, Pełczyńska z Filipkowskich Wanda Izabela (1894–1976), Polski Słownik Biograficzny t. 25, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 566–568.
- ↑ a b c d e Jerzy Z. Pająk, Filipkowska-Pełczyńska Wanda (1894–1976) [w:] Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2 pod red. Jerzego Szczepańskiego, Kielce 2009, s. 134–135.
- ↑ Jerzy Z. Pająk, Filipkowski Józef Saturnin (1848–1921), [w:] Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2, pod red. Jerzego Szczepańskiego, Kielce 2009, s. 135–136.
- ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 562. reprint Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1984
- ↑ Scriptor (opr.): Sejm i Senat 1935–1938 IV kadencja. Warszawa: nakładem Księgarni F. Hoesicka, 1936, s. 184.
- ↑ a b c d Biblioteka sejmowa – Parlamentarzyści RP: Wanda Pełczyńska. [dostęp 2020-08-22].
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ Opowiadam – 1955. [dostęp 2012-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-01)].
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 156, poz. 227 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 632 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej i oświatowej”.
Bibliografia, linki
edytuj- Jan Hulewicz, Pełczyńska z Filipkowskich Wanda Izabela (1894–1976), Polski Słownik Biograficzny t. 25, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 566–568.
- Jerzy Z. Pająk, Filipkowska-Pełczyńska Wanda (1894–1976) [w:] Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2 pod red. Jerzego Szczepańskiego, Kielce 2009,s. 134–135.
- Pełczyńska Wanda Izabela 1894–1976 w bazie Biblioteki Sejmowej
Literatura uzupełniająca
edytuj- Piotr Biliński, W walce o niepodległość Polski i prawa kobiet. Biografia Wandy Pełczyńskiej, Warszawa: Instytut Pileckiego, 2023, ISBN 978-83-67326-33-9.