Wiązownica (województwo podkarpackie)
Wiązownica – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Wiązownica, na pograniczu Doliny Dolnego Sanu i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego[5][4].
| wieś | |
 Kościół parafialny w Wiązownicy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
2099[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-522[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RJA |
| SIMC |
0612909[4] |
Położenie na mapie gminy Wiązownica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego  | |
 50°04′48″N 22°42′23″E/50,080000 22,706389[1]
| |
Prywatna wieś szlachecka, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała wraz z folwarkiem do klucza Jarosław Lubomirskich[6]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa przemyskiego.
Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 870.
Miejscowość jest siedzibą gminy Wiązownica, powiatu jarosławskiego.
Integralne części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0612915 | Bednarowo | część wsi |
| 0612921 | Dół | część wsi |
| 0612938 | Góra | część wsi |
| 0612950 | Pod Piwodą | przysiółek |
| 0612944 | Zadworze | część wsi |
Historia
edytujWiązownica była już wzmiankowana w regestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej, w 1515 roku jako Vyazownycza (wieś posiadała 8 łanów gruntów rolnych)[7], 1589 roku jako Więzownicza[8], 1628[9], 1651[10], 1658[11]. Wieś położona w powiecie przemyskim, była własnością Mikołaja Wiktoryna Grudzińskiego, została spustoszona w czasie najazdu tatarskiego w 1672 roku[12]. W 1674 roku wieś liczyła 42 domy[13].
W 1897 roku wybrano zwierzchność gminną, której naczelnikiem został Stanisław Naspiński. Wieś liczyła 262 domy i 1495 mieszkańców[14].
17 kwietnia 1945 roku kureń UPA, pod dowództwem Iwana Szpontaka, dokonał ataku na Wiązownicę. Doszło do walki z oddziałem wojska i samoobrony ludności zorganizowanej przez proboszcza ks. Józefa Misia, w decydującym momencie Wiązownicę od zniszczenia uratował oddział partyzancki NOW Bronisława Gliniaka ps. "Radwan". Mimo tego, spalono ponad połowę wsi (ponad 100 domów) i zamordowano około 100 osób narodowości polskiej[15].
6 października 2013 r. na frontonie kościoła parafialnego w Wiązownicy odsłonięto tablicę upamiętniającą mieszkańców wsi, pomordowanych w czasie napadu UPA[16].
Oświata
edytujPoczątki szkolnictwa w Wiązownicy, są datowane na początek XIX wieku, gdy na jakiś czas przed 1830 rokiem, powstała szkoła parafialna przy miejscowej cerkwi (Schola parochialis).
Następna szkoła parafialna polska powstała w 1843 roku, którą założył ks. Emil Bandrowski (komendariusz-expozyt w Wiązownicy), w szkole tej uczyli miejscowi organiści. W 1868 roku szkoła ta została zmieniona na szkołę trywialną, a w latach 1873–1874 szkoła ludowa. W latach 1874–1886 szkoła była 1-klasowa, a od 1886 szkoła była 2-klasowa. W latach 1921–1925 zbudowano nowy murowany budynek szkolny. W czasie okupacji wprowadzono osobne, oddziały klasowe (I–IV) dla Ukraińców. W 1966 roku szkoła stała się 8-klasowa. W 1969 roku oddano do użytku dobudowaną nową część szkoły i salę gimnastyczną. 27 sierpnia 1973 roku została powołana zbiorcza szkoła gminna w Wiązownicy, w której skład wchodziły wszystkie szkoły z terenu gminy[17]. W 1974 roku szkoła otrzymała imię porucznika MO Józefa Kosika.
W 1999 roku na mocy reformy oświaty zorganizowano 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum. W 2005 roku oddano do użytku halę sportową, a w 2007 roku nowy budynek gimnazjum. W 2008 roku utworzono Zespół Szkół w Wiązownicy. 28 maja 2014 roku nadano szkole podstawowej i gimnazjum imię Sługi Bożego ks. Stanisława Sudoła. W 2017 roku na mocy reformy oświaty przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.
Sport
edytujW miejscowości, od 1979 roku, działa klub piłki nożnej, KS Wiązownica, w latach 2020–2021 i od 2022 występujący na poziomie III ligi (najwyższym w historii w XXI wieku)[18].
Ludzie związani z Wiązownicą
edytuj- Michał Stępak (1881–1948) – wójt gminy Wiązownica, polityk i działacz społeczny, poseł na Sejm III kadencji w II RP z ramienia Stronnictwa Narodowego[19].
- Hieronim Eugeniusz Wyczawski (1918–1993) – polski bernardyn, historyk Kościoła, profesor zwyczajny Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie.
- Aniela Gliniak pd. Nela (1919–2000) – działaczka NOW – AK, więziona przez Niemców w KL Auschwitz oraz trzykrotnie przez władze komunistyczne, współpracownica Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”[20].
- Weronika Budny (ur. 1941) – polska narciarka-biegaczka, trzykrotna olimpijka igrzysk w Innsbrucku 1964, Grenoble 1968 i Sapporo 1972.
- Mieczysław Golba (ur. 1966) – polski polityk, poseł na Sejm V, VI i VII kadencji, senator IX i X kadencji, od 2016 prezes Podkarpackiego Związku Piłki Nożnej, od 2021 wiceprezes Polskiego Związku Piłki Nożnej ds. zagranicznych.
Zobacz
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145549
- ↑ Wieś Wiązownica w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-20], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1446 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
- ↑ Wiązownica na stronie Regestru Poborowego z 1515 roku (s. 135) [dostęp 2017-07-12]
- ↑ Aleksander Jabłonowski. Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona Warszawa. 1902. (s. 4) [dostęp 2017-07-12]
- ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. Tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (s. 185)
[Cytat: Wiezownica: de laneis 20 cum 3 quartis agri per gr 30; pop de sinagoga fl. 2; molendinum korzecznik 1 rotae gr 12; hortulani in agris 17 per gr 6; tabernator de particula agri gr 6; inquilini pecora habentes 3 per gr 8; inquilini pauperes 13 per gr 2; artifices 2 per gr 4 .............. 13/23/0[28/22/9]] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. Tom I, część 2. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (s. 140)
[Cytat: Wiezownica: de laneis 17 et 3 quartis agri per gr 30, sinagoga libera, molendinum annuale gr 12, hortulani in agris 16 per gr 6, tabernator de particula agri gr 6, inquilini cum pecore 3 per gr 8, inquilini pauperes 13 per gr 2, artifices [2] per gr 4, a propinationevini cremati gr 6, lanei 3 desolati et abiurati .............. 23/28/9] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. Tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1658. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (s. 217)
[Cytat: Więzownica: de laneis 17 et 3 quartis agri per gr 30, ecclesia libera, molendinum korecznik annualis gr 12, hortulani in agris 16 per gr 6, tabernator de particula agri gr 6, inquilini cum pecore 3 per gr 8, inquilini pauperes 13 per gr 2, artifices 2 per gr 8, a propinatione vini cremati gr 6 .............. 23/28/9
Lanei vero 3 desolati et abiurati ............... 3/0/0] - ↑ Andrzej Gliwa, Wykaz zniszczeń we wsiach i miastach ziemi przemyskiej po najeździe tatarskim z 1672 roku : (cz. I), w: Prace Historyczno-Archiwalne, Tom 13 (2003), Rzeszów 2003, s. 178.
- ↑
Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. Tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (s. 171)
[Cytat: Wiezownica ad Jarosław: a personis subditorum utriusque sexus n[ume]ro quadraginta duo in su[mma fl.] .......42/0] - ↑ Skorowidz Powiatu Jarosławskiego na rok 1902 (s. 66) [dostęp 2017-07-13]
- ↑ Dionizy Garbacz, U boku Wołyniaka, Warszawa – Kraków 2015, s. 106-109
- ↑ W Wiązownicy odsłonięto tablicę upamiętniającą ofiary OUN – UPA [online], dzieje.pl [dostęp 2022-09-22] (pol.).
- ↑ Portal wiedzy – Zbiorcze szkoły gminne. [dostęp 2017-07-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-09)].
- ↑ KS Wiązownica, [w:] Sezony, 90minut.pl [dostęp 2023-09-19].
- ↑ Parlamentarzyści - Pełny opis rekordu [online], bs.sejm.gov.pl [dostęp 2019-11-21].
- ↑ Jaszczurka01, Gliniak Aniela [online], Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, 12 lipca 2020 [dostęp 2023-04-19] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Wiązownica 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 280.
- Strona Urzędu Gminy Wiązownica