Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2022-03

2022-03-01

Wanda Jakubowska (ur. 10 listopada 1907 w Warszawie, zm. 25 lutego 1998 tamże) – polska reżyserka filmowa, scenarzystka, przedstawicielka socrealizmu w kinie polskim, dama Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski. W latach 30. XX wieku członkini Stowarzyszenia Miłośników Filmu Polskiego oraz Spółdzielni Autorów Filmowych. Jej debiut fabularny z tego okresu, Nad Niemnem według powieści Elizy Orzeszkowej, uchodzi za zaginiony. Po II wojnie światowej zdobyła międzynarodową sławę pionierskim filmem Ostatni etap o gehennie więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, nagrodzonym Grand Prix Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Mariańskich Łaźniach. Kontynuowała tematykę obozową w swoich kolejnych trzech filmach. Znana jest też z propagandowej biografii Karola Świerczewskiego Żołnierz zwycięstwa oraz filmu dla dzieci Król Maciuś I na podstawie powieści Janusza Korczaka. Mimo słabości warsztatowej jej filmów, w twórczości Jakubowskiej odnajdywano jednak szczególny talent do przedstawiania ekranowych kobiet w sposób budzący sympatię widzów. Czytaj więcej…

2022-03-02

Liściożery – podrząd ssaków łożyskowcowych z grupy szczerbaków oraz rzędu włochaczy. Obejmuje dwie rodziny współczesne – leniuchowcowate i leniwcowate oraz kilka wymarłych. Obecni przedstawiciele spędzają życie zwieszając się z gałęzi drzew i żywiąc liśćmi. W przeszłości występowały również formy naziemne, niekiedy dużych rozmiarów. Zwierzęta te zamieszkują Amerykę Południową i Środkową. Liściożery cechują się wolnym metabolizmem. Pociąga on za sobą częściową zależność temperatury ciała od otoczenia. Temperatura ich ciała waha się pomiędzy 24 a 34 °C. Nie tolerują one niskiej temperatury otoczenia. Brak konkurencji i to, że rzadko padają ofiarą drapieżników, powoduje, że w odpowiednich warunkach osiągają duże zagęszczenia. Groźna dla ich perspektyw jest jednak deforestacja – dwa z sześciu zaliczanych tu gatunków należą do zagrożonych. Czytaj więcej…

2022-03-03

Zakłady Chemiczne „Tarnowskie Góry” – działające w latach 1922–1995 państwowe przedsiębiorstwo branży chemicznej, powstałe na terenie wcześniej funkcjonującej huty oraz zakładów papierniczych położonych między wsiami Sowice i Lasowice na Górnym Śląsku. Po I wojnie światowej rozpoczęto produkcję związków nieorganicznych, m.in. litoponu, siarczanu glinu, czy dichromianu sodu. W 1947 roku zakład został oficjalnie znacjonalizowany. Niedługo później, zakład rozbudowano o nowe oddziały produkcji, a w kolejnych latach oddano do użytku nowe laboratorium, zmodernizowano zaplecze infrastrukturalne oraz socjalne. Pod koniec lat 80. XX wieku przedsiębiorstwo zaczęło podupadać, a odkryte w następnych latach ogromne zanieczyszczenie środowiska związane z obecnością niezabezpieczonych odpadów poprzemysłowych wokół zakładów, skutkowało wpisaniem ich na krajową listę największych trucicieli – tzw. Listę 80. Przedsiębiorstwo w stan likwidacji postawiono w 1995 roku i od tego momentu cały czas trwa proces usuwania zalegających na zwałowiskach odpadów, które zagrażają Głównemu Zbiornikowi Wód Podziemnych 330 – Gliwice oraz przepływającej nieopodal rzece Stole, a także rekultywacja terenu. Czytaj więcej…

2022-03-04

Aleksy Gołosiejewski (ur. 14 kwietnia 1840 w Kijowie, zm. 11 marca 1917 tamże) – święty mnich prawosławny, czczony przez Ukraińską Cerkiew Prawosławną Patriarchatu Moskiewskiego. Jako dziecko oddany został do Ławry Pieczerskiej, gdzie przyjął stan duchowny. Przez ostatnie dwadzieścia lat życia mieszkał w Pustelni Gołosiejewskiej w Kijowie. Sprawował tam nadzór nad zakrystią, odprawiał liturgie i pełnił funkcję duchownego i spowiednika przebywających w monasterze mnichów. Mnichów, którzy przychodzili do Aleksego dla rozmów duchowych, starzec pouczał, aby byli przygotowani na śmierć, unikali próżności, słuchali przełożonych i starszych, szanowali życie w celi, dbali o czystość duszy, modlili się nieustannie i czytali żywoty świętych. Przyjmował również pielgrzymów. Osobom świeckim Szepielew radził, aby myśleli o Jezusie Chrystusie, poskramiali własne ja i złość, odnosili się do siebie surowo, do innych pobłażliwie. Cerkiew prawosławna przypisuje Aleksemu dary proroctwa, modlitwy oraz spowiadania. Czytaj więcej…

2022-03-05

Lomandra – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 56 gatunków występujących w Australii, na Nowej Gwinei oraz Nowej Kaledonii. Centrum zróżnicowania rodzaju jest w Australii Zachodniej, gdzie występuje 29 z 56 gatunków lomander, z czego wiele endemicznie. Aborygeni australijscy wykorzystują niektóre gatunki tych roślin do celów spożywczych, a także do pozyskiwania włókien do produkcji plecionek, worków i koszy. Rośliny te są popularnie uprawiane w ogrodach mieszkańców Australii. Z uwagi na wytrzymałość i łatwość w uprawie wykorzystuje się je także do zapobiegania erozji gleby, rekultywacji terenów pogórniczych, nasadzeń na dachach w obszarach miejskich, na nasypach autostrad oraz poboczach dróg. Rośliny nie są mrozoodporne i w Polsce nie mogą być uprawiane w gruncie. Czytaj więcej…

2022-03-06

XIII – gra komputerowa z gatunku first-person shooter w reżyserii i według scenariusza Elisabeth Pellen, wyprodukowana w 2003 roku przez Ubisoft, a przystosowana na rynek polski przez firmę Cenega. Fabuła nawiązuje do belgijskiego komiksu XIII. Głównym bohaterem gry jest człowiek, który stracił pamięć i jest zamieszany w morderstwo prezydenta. Zadaniem gracza jest zabicie niektórych wysoko postawionych zamachowców i odkrycie tożsamości numeru I. Postacie i broń w XIII są cieniowane, co nadaje grze komiksowy wygląd. Dodatkowo przerywniki filmowe rysowane są w ramkach, a niektóre akcje np. wystrzał z bazooki wyświetlają na ekranie napisy „boom” czy „bang”. Wstawki w stylu komiksu pojawiają się u góry, gdy wykonywany jest strzał w głowę lub służą jako wskazówki dla gracza. Gra zebrała mieszane recenzje i miała niską sprzedaż. Większość recenzentów chwaliła unikatową oprawę graficzną. Krytykowano natomiast sztuczną inteligencję, model strzelania i przeciętną rozgrywkę. W 2020 roku wydano remake gry. Czytaj więcej…

2022-03-07

Floréal – francuski oceaniczny dwukadłubowy okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 404 tony w położeniu nawodnym i 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było osiem torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z jednej wewnętrznej i sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Floréal” został zwodowany w kwietniu 1908 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourg-Octeville, a do służby w Marine nationale wcielono go w czerwcu 1909 roku. Uczestniczył w działaniach wojennych, operując na wodach kanału La Manche, Oceanie Atlantyckim oraz Morzu Śródziemnym. Okręt zatonął 2 sierpnia 1918 roku na Morzu Egejskim, po kolizji z brytyjskim uzbrojonym parowcem HMS „Hazel”. Czytaj więcej…

2022-03-08

Wanda Jakubowska (ur. 10 listopada 1907 w Warszawie, zm. 25 lutego 1998 tamże) – polska reżyserka filmowa, scenarzystka, przedstawicielka socrealizmu w kinie polskim, dama Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski. W latach 30. XX wieku członkini Stowarzyszenia Miłośników Filmu Polskiego oraz Spółdzielni Autorów Filmowych. Jej debiut fabularny z tego okresu, Nad Niemnem według powieści Elizy Orzeszkowej, uchodzi za zaginiony. Po II wojnie światowej zdobyła międzynarodową sławę pionierskim filmem Ostatni etap o gehennie więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, nagrodzonym Grand Prix Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Mariańskich Łaźniach. Kontynuowała tematykę obozową w swoich kolejnych trzech filmach. Znana jest też z propagandowej biografii Karola Świerczewskiego Żołnierz zwycięstwa oraz filmu dla dzieci Król Maciuś I na podstawie powieści Janusza Korczaka. Mimo słabości warsztatowej jej filmów, w twórczości Jakubowskiej odnajdywano jednak szczególny talent do przedstawiania ekranowych kobiet w sposób budzący sympatię widzów. Czytaj więcej…

2022-03-09

Liściożery – podrząd ssaków łożyskowcowych z grupy szczerbaków oraz rzędu włochaczy. Obejmuje dwie rodziny współczesne – leniuchowcowate i leniwcowate oraz kilka wymarłych. Obecni przedstawiciele spędzają życie zwieszając się z gałęzi drzew i żywiąc liśćmi. W przeszłości występowały również formy naziemne, niekiedy dużych rozmiarów. Zwierzęta te zamieszkują Amerykę Południową i Środkową. Liściożery cechują się wolnym metabolizmem. Pociąga on za sobą częściową zależność temperatury ciała od otoczenia. Temperatura ich ciała waha się pomiędzy 24 a 34 °C. Nie tolerują one niskiej temperatury otoczenia. Brak konkurencji i to, że rzadko padają ofiarą drapieżników, powoduje, że w odpowiednich warunkach osiągają duże zagęszczenia. Groźna dla ich perspektyw jest jednak deforestacja – dwa z sześciu zaliczanych tu gatunków należą do zagrożonych. Czytaj więcej…

2022-03-10

Zakłady Chemiczne „Tarnowskie Góry” – działające w latach 1922–1995 państwowe przedsiębiorstwo branży chemicznej, powstałe na terenie wcześniej funkcjonującej huty oraz zakładów papierniczych położonych między wsiami Sowice i Lasowice na Górnym Śląsku. Po I wojnie światowej rozpoczęto produkcję związków nieorganicznych, m.in. litoponu, siarczanu glinu, czy dichromianu sodu. W 1947 roku zakład został oficjalnie znacjonalizowany. Niedługo później, zakład rozbudowano o nowe oddziały produkcji, a w kolejnych latach oddano do użytku nowe laboratorium, zmodernizowano zaplecze infrastrukturalne oraz socjalne. Pod koniec lat 80. XX wieku przedsiębiorstwo zaczęło podupadać, a odkryte w następnych latach ogromne zanieczyszczenie środowiska związane z obecnością niezabezpieczonych odpadów poprzemysłowych wokół zakładów, skutkowało wpisaniem ich na krajową listę największych trucicieli – tzw. Listę 80. Przedsiębiorstwo w stan likwidacji postawiono w 1995 roku i od tego momentu cały czas trwa proces usuwania zalegających na zwałowiskach odpadów, które zagrażają Głównemu Zbiornikowi Wód Podziemnych 330 – Gliwice oraz przepływającej nieopodal rzece Stole, a także rekultywacja terenu. Czytaj więcej…

2022-03-11

Aleksy Gołosiejewski (ur. 14 kwietnia 1840 w Kijowie, zm. 11 marca 1917 tamże) – święty mnich prawosławny, czczony przez Ukraińską Cerkiew Prawosławną Patriarchatu Moskiewskiego. Jako dziecko oddany został do Ławry Pieczerskiej, gdzie przyjął stan duchowny. Przez ostatnie dwadzieścia lat życia mieszkał w Pustelni Gołosiejewskiej w Kijowie. Sprawował tam nadzór nad zakrystią, odprawiał liturgie i pełnił funkcję duchownego i spowiednika przebywających w monasterze mnichów. Mnichów, którzy przychodzili do Aleksego dla rozmów duchowych, starzec pouczał, aby byli przygotowani na śmierć, unikali próżności, słuchali przełożonych i starszych, szanowali życie w celi, dbali o czystość duszy, modlili się nieustannie i czytali żywoty świętych. Przyjmował również pielgrzymów. Osobom świeckim Szepielew radził, aby myśleli o Jezusie Chrystusie, poskramiali własne ja i złość, odnosili się do siebie surowo, do innych pobłażliwie. Cerkiew prawosławna przypisuje Aleksemu dary proroctwa, modlitwy oraz spowiadania. Czytaj więcej…

2022-03-12

Lomandra – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 56 gatunków występujących w Australii, na Nowej Gwinei oraz Nowej Kaledonii. Centrum zróżnicowania rodzaju jest w Australii Zachodniej, gdzie występuje 29 z 56 gatunków lomander, z czego wiele endemicznie. Aborygeni australijscy wykorzystują niektóre gatunki tych roślin do celów spożywczych, a także do pozyskiwania włókien do produkcji plecionek, worków i koszy. Rośliny te są popularnie uprawiane w ogrodach mieszkańców Australii. Z uwagi na wytrzymałość i łatwość w uprawie wykorzystuje się je także do zapobiegania erozji gleby, rekultywacji terenów pogórniczych, nasadzeń na dachach w obszarach miejskich, na nasypach autostrad oraz poboczach dróg. Rośliny nie są mrozoodporne i w Polsce nie mogą być uprawiane w gruncie. Czytaj więcej…

2022-03-13

XIII – gra komputerowa z gatunku first-person shooter w reżyserii i według scenariusza Elisabeth Pellen, wyprodukowana w 2003 roku przez Ubisoft, a przystosowana na rynek polski przez firmę Cenega. Fabuła nawiązuje do belgijskiego komiksu XIII. Głównym bohaterem gry jest człowiek, który stracił pamięć i jest zamieszany w morderstwo prezydenta. Zadaniem gracza jest zabicie niektórych wysoko postawionych zamachowców i odkrycie tożsamości numeru I. Postacie i broń w XIII są cieniowane, co nadaje grze komiksowy wygląd. Dodatkowo przerywniki filmowe rysowane są w ramkach, a niektóre akcje np. wystrzał z bazooki wyświetlają na ekranie napisy „boom” czy „bang”. Wstawki w stylu komiksu pojawiają się u góry, gdy wykonywany jest strzał w głowę lub służą jako wskazówki dla gracza. Gra zebrała mieszane recenzje i miała niską sprzedaż. Większość recenzentów chwaliła unikatową oprawę graficzną. Krytykowano natomiast sztuczną inteligencję, model strzelania i przeciętną rozgrywkę. W 2020 roku wydano remake gry. Czytaj więcej…

2022-03-14

Floréal – francuski oceaniczny dwukadłubowy okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 404 tony w położeniu nawodnym i 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było osiem torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z jednej wewnętrznej i sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Floréal” został zwodowany w kwietniu 1908 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourg-Octeville, a do służby w Marine nationale wcielono go w czerwcu 1909 roku. Uczestniczył w działaniach wojennych, operując na wodach kanału La Manche, Oceanie Atlantyckim oraz Morzu Śródziemnym. Okręt zatonął 2 sierpnia 1918 roku na Morzu Egejskim, po kolizji z brytyjskim uzbrojonym parowcem HMS „Hazel”. Czytaj więcej…

2022-03-15

ZiS-110 – luksusowy samochód osobowy produkowany przez radzieckie zakłady ZiS w Moskwie w latach 1945–1958. Używane były głównie jako samochody służbowe dla wyższych władz państwowych oraz partii komunistycznej, a także jako taksówki. Kilka egzemplarzy zostało podarowanych przez Józefa Stalina przywódcom zaprzyjaźnionych państw, jak Bolesławowi Bierutowi oraz Kim Ir Senowi. Projekt samochodu oparto na amerykańskim Packardzie 180, ZiS był jednak nieco dłuższy i szerszy. Produkowany był jako siedmiomiejscowa czterodrzwiowa limuzyna i mniej liczne: odkryty faeton oraz ambulans. Napędzany był silnikiem ośmiocylindrowym o pojemności 6 litrów i mocy 140 koni mechanicznych. Do końca produkcji w 1958 roku wyprodukowano 2089 egzemplarzy ZiSa-110. Jego opancerzoną wersją był ZiS-115. Czytaj więcej…

2022-03-16

Iljuszyn DB-3 – radziecki średni bombowiec dalekiego zasięgu zaprojektowany w połowie lat 30. XX wieku w biurze konstrukcyjnym Iljuszyna. Oznaczenie pochodziło od skrótu Dalnyj Bombardirowszczik – bombowiec dalekiego zasięgu, z numerem kolejnym. Dwusilnikowy wolnonośny dolnopłat o klasycznym układzie aerodynamicznym, z silnikami na skrzydłach, konstrukcji całkowicie metalowej, pokryty gładką blachą duralową. Kadłub konstrukcji półskorupowej. Napęd DB-3 stanowiły dwa 14-cylindrowe silniki gwiazdowe w układzie podwójnej gwiazdy, okryte osłonami typu NACA. Produkowany w latach 1937–1941, był podstawowym bombowcem radzieckiego lotnictwa dalekiego zasięgu do początkowego okresu walk na froncie wschodnim II wojny światowej. Używany też w roli bombowca frontowego oraz w wersji morskiego samolotu torpedowego. Oprócz lotnictwa ZSRR, w małej liczbie używane przez Chiny oraz Finlandię. Jego rozwinięciem był bombowiec DB-3F – późniejszy Ił-4. Czytaj więcej…

2022-03-17

Prezidentas Smetona – okręt flagowy marynarki litewskiej w okresie pierwszej Republiki Litewskiej w latach 1918–1940. Dawny niemiecki trałowiec M 59 typu Minensuchboot 1916 z końca I wojny światowej, zakupiony przez Litwę w 1927 roku i używany jako dozorowiec pogranicza oraz okręt szkolny. Został nazwany na cześć pierwszego prezydenta Litwy, Antanasa Smetony. W wyniku aneksji Litwy przez ZSRR latem 1940 roku został przemianowany na Pirmūnas, a następnie Korałł i wcielony do radzieckich sił ochrony pogranicza, a po ataku Niemiec na ZSRR do Floty Bałtyckiej. Służył jako dozorowiec i trałowiec, w 1944 roku przemianowany na T-33. Okręt zatonął 11 stycznia 1945 roku w Zatoce Fińskiej w wyniku ataku torpedowego niemieckiego okrętu podwodnego U-745. W 2007 roku wrak okrętu został zlokalizowany przez badaczy estońskich na głębokości 83 metrów. Czytaj więcej…

2022-03-18

Franciszek Matejko (ur. 10 października 1828 w Krakowie, zm. 18 marca 1873 w Wiedniu) – polski bibliotekarz i historyk slawista, pracownik Biblioteki Jagiellońskiej i wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego, starszy brat Edmunda oraz Jana. Był absolwentem Liceum św. Anny, studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Karola w Pradze, w kręgu jego zainteresowań leżało prawo, historia, filologia klasyczna i filologia słowiańska. Działał w Towarzystwie Naukowym Krakowskim i Akademii Umiejętności, wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednak nie udało mu się uzyskać stanowiska profesora. Niepowodzenie to wpłynęło na rozwój choroby psychicznej, na którą cierpiał. Hospitalizowany był z przerwami w wiedeńskim szpitalu, gdzie zmarł. Franciszek odegrał dużą rolę w rozwoju historycznych i artystycznych zainteresowań Jana Matejki w czasach jego dzieciństwa i wczesnej twórczości. Czytaj więcej…

2022-03-19

Behnia reticulata – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju Behnia z rodziny szparagowatych. Występuje w południowo-wschodniej Afryce, na obszarze południowej Południowej Afryki, Eswatini, Zimbabwe, Mozambiku oraz Malawi. Jest to pnący półkrzew rosnący w podszycie różnych formacji zaroślowych i leśnych. Występują w nich na bogatych w próchnicę glebach, na wysokości do 2100 m n.p.m. Są jednak także gatunkiem wyróżniającym dla suchych, kseromorficznych formacji zaroślowych na południowych stokach i u podnóża Gór Smoczych, rosną też w niskich (do 10 m wysokości) i gęstych lasach nadbrzeżnych w Prowincji Przylądkowej Wschodniej oraz KwaZulu-Natal. Roślina ta wykorzystywana jest przez lud Xhosa jako lecznicza przeciwko łysieniu, a także jako magiczna, w szczególności przypisywane są jej właściwości oneironautyczne. Wykorzystywana jest do ułatwiania komunikacji z przodkami podczas snów. Gatunek ujęty na czerwonej liście roślin Południowej Afryki jako najmniejszej troski. Czytaj więcej…

2022-03-20

W ciemności – film wojenny z 2011 roku w reżyserii Agnieszki Holland, zrealizowany w polsko-niemiecko-kanadyjskiej koprodukcji na podstawie scenariusza Davida F. Shamoona i poświęcony tematyce Zagłady Żydów podczas II wojny światowej. Film jest adaptacją powieści W kanałach Lwowa autorstwa Roberta Marshalla; oparto się również na wspomnieniach jednej z bohaterek filmu, Krystyny Chiger, opisanych w książce Dziewczynka w zielonym sweterku. Film opowiada o wojennych losach rodziny Chigerów oraz kilkunastoosobowej grupki Żydów ukrywających się przez czternaście miesięcy w lwowskich kanałach dzięki pomocy lwowskiego kanalarza Leopolda Sochy. W ciemności odniósł sukces artystyczny, zbierając przeważnie pozytywne recenzje zarówno w Polsce, jak i za granicą. Film Holland został nagrodzony trzema Orłami, a także ośmioma statuetkami w konkursie głównym Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. W ciemności cieszył się również powodzeniem w Stanach Zjednoczonych, wchodząc do ścisłej czołówki filmów nominowanych do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. Czytaj więcej…

2022-03-21

Operacja Tofet – starcie Sił Obronnych Izraela z armią Jordanii, Al-Fatahem, Ludowym Frontem Wyzwolenia Palestyny (LFWP) i Armią Wyzwolenia Palestyny (AWP), które miało miejsce 21 marca 1968 roku w trakcie wojny na wyczerpanie, pod Al-Karamą, na terytorium Jordanii. Izraelski atak był odwetem za wysadzenie szkolnego autobusu na północ od Ejlatu, koło Be’er Ory. Celem operacji miała być likwidacja baz Fatahu i AWP, które według izraelskiego wywiadu, miały znajdować się w mieście Al-Karama. Około godziny 7:00 do miasta wkroczyli spadochroniarze, żeby w ciągu godziny zająć je. Jednak palestyńscy bojownicy stawiali opór siłom desantowym, co zmusiło Izraelczyków do opuszczenia Al-Karamy. Po 15 godzinach walk Cahal wycofał się z terytorium Jordanii. Obie strony ogłosiły realizację celów. Strona arabska uznała bitwę za zwycięstwo nad izraelską agresywną polityką, a dla Palestyńczyków było to zwycięstwo sił nieregularnych nad regularną armią. Izraelczycy również uznali obie operacje za sukces, jednak zwrócono uwagę na błędy w planowaniu oraz przeprowadzeniu ataku. Izraelscy wojskowi uznali, że wartość osiągniętych celów jest niewspółmierna do poniesionych strat. Czytaj więcej…

2022-03-22

ZiS-110 – luksusowy samochód osobowy produkowany przez radzieckie zakłady ZiS w Moskwie w latach 1945–1958. Używane były głównie jako samochody służbowe dla wyższych władz państwowych oraz partii komunistycznej, a także jako taksówki. Kilka egzemplarzy zostało podarowanych przez Józefa Stalina przywódcom zaprzyjaźnionych państw, jak Bolesławowi Bierutowi oraz Kim Ir Senowi. Projekt samochodu oparto na amerykańskim Packardzie 180, ZiS był jednak nieco dłuższy i szerszy. Produkowany był jako siedmiomiejscowa czterodrzwiowa limuzyna i mniej liczne: odkryty faeton oraz ambulans. Napędzany był silnikiem ośmiocylindrowym o pojemności 6 litrów i mocy 140 koni mechanicznych. Do końca produkcji w 1958 roku wyprodukowano 2089 egzemplarzy ZiSa-110. Jego opancerzoną wersją był ZiS-115. Czytaj więcej…

2022-03-23

Iljuszyn DB-3 – radziecki średni bombowiec dalekiego zasięgu zaprojektowany w połowie lat 30. XX wieku w biurze konstrukcyjnym Iljuszyna. Oznaczenie pochodziło od skrótu Dalnyj Bombardirowszczik – bombowiec dalekiego zasięgu, z numerem kolejnym. Dwusilnikowy wolnonośny dolnopłat o klasycznym układzie aerodynamicznym, z silnikami na skrzydłach, konstrukcji całkowicie metalowej, pokryty gładką blachą duralową. Kadłub konstrukcji półskorupowej. Napęd DB-3 stanowiły dwa 14-cylindrowe silniki gwiazdowe w układzie podwójnej gwiazdy, okryte osłonami typu NACA. Produkowany w latach 1937–1941, był podstawowym bombowcem radzieckiego lotnictwa dalekiego zasięgu do początkowego okresu walk na froncie wschodnim II wojny światowej. Używany też w roli bombowca frontowego oraz w wersji morskiego samolotu torpedowego. Oprócz lotnictwa ZSRR, w małej liczbie używane przez Chiny oraz Finlandię. Jego rozwinięciem był bombowiec DB-3F – późniejszy Ił-4. Czytaj więcej…

2022-03-24

Prezidentas Smetona – okręt flagowy marynarki litewskiej w okresie pierwszej Republiki Litewskiej w latach 1918–1940. Dawny niemiecki trałowiec M 59 typu Minensuchboot 1916 z końca I wojny światowej, zakupiony przez Litwę w 1927 roku i używany jako dozorowiec pogranicza oraz okręt szkolny. Został nazwany na cześć pierwszego prezydenta Litwy, Antanasa Smetony. W wyniku aneksji Litwy przez ZSRR latem 1940 roku został przemianowany na Pirmūnas, a następnie Korałł i wcielony do radzieckich sił ochrony pogranicza, a po ataku Niemiec na ZSRR do Floty Bałtyckiej. Służył jako dozorowiec i trałowiec, w 1944 roku przemianowany na T-33. Okręt zatonął 11 stycznia 1945 roku w Zatoce Fińskiej w wyniku ataku torpedowego niemieckiego okrętu podwodnego U-745. W 2007 roku wrak okrętu został zlokalizowany przez badaczy estońskich na głębokości 83 metrów. Czytaj więcej…

2022-03-25

Franciszek Matejko (ur. 10 października 1828 w Krakowie, zm. 18 marca 1873 w Wiedniu) – polski bibliotekarz i historyk slawista, pracownik Biblioteki Jagiellońskiej i wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego, starszy brat Edmunda oraz Jana. Był absolwentem Liceum św. Anny, studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Karola w Pradze, w kręgu jego zainteresowań leżało prawo, historia, filologia klasyczna i filologia słowiańska. Działał w Towarzystwie Naukowym Krakowskim i Akademii Umiejętności, wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednak nie udało mu się uzyskać stanowiska profesora. Niepowodzenie to wpłynęło na rozwój choroby psychicznej, na którą cierpiał. Hospitalizowany był z przerwami w wiedeńskim szpitalu, gdzie zmarł. Franciszek odegrał dużą rolę w rozwoju historycznych i artystycznych zainteresowań Jana Matejki w czasach jego dzieciństwa i wczesnej twórczości. Czytaj więcej…

2022-03-26

Behnia reticulata – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju Behnia z rodziny szparagowatych. Występuje w południowo-wschodniej Afryce, na obszarze południowej Południowej Afryki, Eswatini, Zimbabwe, Mozambiku oraz Malawi. Jest to pnący półkrzew rosnący w podszycie różnych formacji zaroślowych i leśnych. Występują w nich na bogatych w próchnicę glebach, na wysokości do 2100 m n.p.m. Są jednak także gatunkiem wyróżniającym dla suchych, kseromorficznych formacji zaroślowych na południowych stokach i u podnóża Gór Smoczych, rosną też w niskich (do 10 m wysokości) i gęstych lasach nadbrzeżnych w Prowincji Przylądkowej Wschodniej oraz KwaZulu-Natal. Roślina ta wykorzystywana jest przez lud Xhosa jako lecznicza przeciwko łysieniu, a także jako magiczna, w szczególności przypisywane są jej właściwości oneironautyczne. Wykorzystywana jest do ułatwiania komunikacji z przodkami podczas snów. Gatunek ujęty na czerwonej liście roślin Południowej Afryki jako najmniejszej troski. Czytaj więcej…

2022-03-27

W ciemności – film wojenny z 2011 roku w reżyserii Agnieszki Holland, zrealizowany w polsko-niemiecko-kanadyjskiej koprodukcji na podstawie scenariusza Davida F. Shamoona i poświęcony tematyce Zagłady Żydów podczas II wojny światowej. Film jest adaptacją powieści W kanałach Lwowa autorstwa Roberta Marshalla; oparto się również na wspomnieniach jednej z bohaterek filmu, Krystyny Chiger, opisanych w książce Dziewczynka w zielonym sweterku. Film opowiada o wojennych losach rodziny Chigerów oraz kilkunastoosobowej grupki Żydów ukrywających się przez czternaście miesięcy w lwowskich kanałach dzięki pomocy lwowskiego kanalarza Leopolda Sochy. W ciemności odniósł sukces artystyczny, zbierając przeważnie pozytywne recenzje zarówno w Polsce, jak i za granicą. Film Holland został nagrodzony trzema Orłami, a także ośmioma statuetkami w konkursie głównym Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. W ciemności cieszył się również powodzeniem w Stanach Zjednoczonych, wchodząc do ścisłej czołówki filmów nominowanych do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. Czytaj więcej…

2022-03-28

Operacja Tofet – starcie Sił Obronnych Izraela z armią Jordanii, Al-Fatahem, Ludowym Frontem Wyzwolenia Palestyny (LFWP) i Armią Wyzwolenia Palestyny (AWP), które miało miejsce 21 marca 1968 roku w trakcie wojny na wyczerpanie, pod Al-Karamą, na terytorium Jordanii. Izraelski atak był odwetem za wysadzenie szkolnego autobusu na północ od Ejlatu, koło Be’er Ory. Celem operacji miała być likwidacja baz Fatahu i AWP, które według izraelskiego wywiadu, miały znajdować się w mieście Al-Karama. Około godziny 7:00 do miasta wkroczyli spadochroniarze, żeby w ciągu godziny zająć je. Jednak palestyńscy bojownicy stawiali opór siłom desantowym, co zmusiło Izraelczyków do opuszczenia Al-Karamy. Po 15 godzinach walk Cahal wycofał się z terytorium Jordanii. Obie strony ogłosiły realizację celów. Strona arabska uznała bitwę za zwycięstwo nad izraelską agresywną polityką, a dla Palestyńczyków było to zwycięstwo sił nieregularnych nad regularną armią. Izraelczycy również uznali obie operacje za sukces, jednak zwrócono uwagę na błędy w planowaniu oraz przeprowadzeniu ataku. Izraelscy wojskowi uznali, że wartość osiągniętych celów jest niewspółmierna do poniesionych strat. Czytaj więcej…

2022-03-29

Sziblom – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich jeredycki król, syn Koma. Informacje na jego temat zawiera będąca częścią mormońskiej świętej księgi Księga Etera. Jego panowanie przynależy do późnego okresu jeredyckiej historii. Miało być burzliwe, naznaczone wojną domową, zarazami oraz działalnością tajnych sprzysiężeń. Sziblom został ostatecznie zabity. Jest obiektem spekulacji mormońskich teologów, wykorzystywany bywa też przez apologetów tej tradycji religijnej. Niezależnie od spekulacji etymologicznych i teologicznych Sziblom znalazł miejsce w mormońskiej kulturze. Pojawia się choćby w publikowanych przez Kościół materiałach o charakterze rozrywkowym i edukacyjnym, między innymi w magazynie Friend z maja 1987 roku. Imię Sziblom występuje wśród wyznających mormonizm Maorysów. Czytaj więcej…

2022-03-30

SM UC-6 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, szósty w kolejności okręt podwodny typu UC I. Zwodowany 20 czerwca 1915 roku w stoczni AG Vulcan Stettin w Hamburgu, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine 24 czerwca 1915 roku. W czasie służby operacyjnej SM UC-6 odbył 89 patroli bojowych, podczas których postawił zagrody minowe, na których zatonęły 54 statki o łącznej pojemności 63 319 BRT oraz jeden okręt o wyporności 810 ton. Skutkiem wpłynięcia na postawione przez UC-6 miny uszkodzenia odniosło osiem statków o łącznej pojemności 33 104 BRT oraz jeden okręt o wyporności 810 ton. SM UC-6 zatonął 27 września 1917 roku, prawdopodobnie po wejściu na minę w estuarium Tamizy – zginęła cała załoga. Wrak okrętu został odkryty przez członków klubu płetwonurków z Canterbury w 2005 roku. Czytaj więcej…

2022-03-31

KT-75 – polski kuter torpedowy z okresu zimnej wojny, jeden z dziewiętnastu pozyskanych przez Polskę radzieckich okrętów projektu 183. Jednostkę zbudowano w stoczni numer 5 w Leningradzie, a następnie została wydzierżawiona przez Polskę i 11 października 1958 roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Jednostka wyposażona była w dwie pojedyncze wyrzutnie torpedowe TTKA-53M kal. 533 mm, umieszczone wzdłuż burt na śródokręciu z odchyleniem 6° na zewnątrz, przenosząc dwie torpedy typu 53-38U lub 53-39. Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiły dwa podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm, z łącznym zapasem amunicji wynoszącym 4000 naboi, umieszczone przed nadbudówką i na rufie. Broń ZOP stanowiło 8–12 bomb głębinowych BB-1. Intensywnie eksploatowany okręt, oznaczony znakami burtowymi KT-75 i 405, został wycofany ze służby w lipcu 1970 roku. Czytaj więcej…