Wikipedysta:Rdrozd/brudnopis5

Muzyka żałobna na orkiestrę smyczkową (również fr. Musique Funebre) - utwór Witolda Lutosławskiego, skomponowany w latach 1954-1958.

Muzyka żałobna powstała na zamówienie dyrygenta Jana Krenza, który zwrócił się z prośbą do Lutosławskiego o stworzenie kompozycji na 10. rocznicę śmierci Béli Bartóka, która przypadała w 1955. Dlatego też utwór nosi dedykację à la memoire de Béla Bartók.

Utwór...

Jak podkreślił kompozytor:

Pisząc mój utwór nie starałem się wzorować na samej muzyce Bartóka i ewentualne do niej podobieństwa nie są w 'Muzyce żałobnej' wynikiem świadomego zamierzenia. Jeśli zaś rzeczywiście istnieją, to jeszcze raz potwierdzają niewątpliwy fakt, że studium dzieła Bartóka było jedną z zasadniczych lekcji, jaką dane było otrzymać większości kompozytorów mojego pokolenia." (program Festiwalu "Warszawska Jesień" 1964, s. 10).

W istocie w Muzyce żałobnej można odnaleźć dość liczne nawiązania do twórczości Bartóka, a szczególnie do jego Muzyki na instrumenty strunowe, perkusję i czelestę.

Charakterystyka

Muzyka żałobna jest przeznaczona na orkiestrę smyczkową, podzieloną na 10 głosów (I, II, III, IV skrzypce, I, II altówki, I, II wiolonczele, I, II kontrabasy). Utwór jest jednoczęściowy, ale można w nim wyróżnić cztery wyraźne fazy, które zostały zaopatrzone tytułami: "Prolog", "Metamorfozy", "Apogeum", "Epilog". Pierwsza i ostatnia faza utworu są utrzymane w wolnym tempie i zbudowane w formie kanonów. W drugim ogniwie, zgodnie z jego tytułem, materiał muzyczny poddawany jest licznym metamorfozom. Zaledwie 12-taktowe, trzecie ogniwo utworu, zatytułowane "Apogeum" stanowi punkt kulminacyjny całego dzieła. Muzyka żałobna była punktem zwrotnym w karierze Lutosławskiego ze względu na zastosowaną stylistykę. Sam kompozytor mówił:

"To, co wypracowałem w tym utworze, to raczej zespół sposobów, które pozwalają mi z jakimś sensem poruszać się w obrębie 12 tonów, oczywiście poza systemem tonalnym i poza dodekafonią... Stanowi on u mnie początek nowego okresu, jest rezultatem długich doświadczeń. Usiłowałem stworzyć zespół środków, który stanie się moją własnością. I to jest właśnie pierwsze słowo wypowiedziane tym nowym dla mnie językiem, ale bynajmniej nie ostatnie." (program Festiwalu "Warszawska Jesień" 1958, s. 57)

Wykonania

Prawykonanie utworu odbyło się 26 marca 1958 roku w Katowicach. Utwór wykonała wówczas Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, pod dyrekcją Jana Krenza. W tym samych roku dzieło pojawiło się również na "Warszawskiej Jesieni" i uznano je za jedno z największych wydarzeń muzycznych Festiwalu. Muzyka żałobna była jeszcze kilkakrotnie wykonywana podczas "Warszawskiej Jesieni": w 1964, 1984 i w 1994 roku. W 1959 roku utwór został nagrodzony Doroczną Nagrodą Związku Kompozytorów Polskich.

W polskiej prasie o Muzyce żałobnej pisano:

Bohdan Pociej:

Utwór ten jest odkryciem, olśnieniem, wstrząsem. Już dzisiaj można go umieścić w rzędzie nielicznych szczytów całej muzyki współczesnej...

Odbiór i recenzje

Muzyka żałobna szybko zyskała sobie uznanie również na świecie. Na koncercie inaugurującym działalność Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Houston, utworem dyrygował Leopold Stokowski. W maju 1959 roku Muzyka żałobna otrzymała najwyższą lokatę (wraz z 3 esejami Tadeusza Bairda) na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów, organizowanej w Paryżu przez Radę Muzyczną UNESCO.

Bibliografia

• Witold Lutosławski, "Muzyka żałobna". [w:] Kultura polska [on-line]. Polskie Centrum Informacji Muzycznej / Związek Kompozytorów Polskich, czerwiec 2004. [dostęp 2009-03-09].