Wiskaczoszczur czerwonawy
Wiskaczoszczur czerwonawy[4] (Tympanoctomys barrerae) – gatunek gryzonia z rodziny koszatniczkowatych (Octodontidae)[5], jeden z trzech (obok żyjącego Tympanoctomys kirchnerorum i wymarłego Tympanoctomys cordubensis)[6] przedstawicieli rodzaju wiskaczoszczur (Tympanoctomys). Endemit środkowo-zachodniej Argentyny. Występuje na półpustynnych stepach z solniskami. Jest roślinożerny, wiedzie nocny, samotniczy tryb życia. Ze względu na niewielki zasięg i specjalizację ekologiczną należy do gatunków zagrożonych.
| Tympanoctomys barrerae[1] | |||
| (Lawrence, 1941) | |||
 Młody Tympanoctomys barrerae | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
wiskaczoszczur | ||
| Gatunek |
wiskaczoszczur czerwonawy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Nazewnictwo
edytujWiskaczoszczur czerwonawy wykazuje duże podobieństwo do pozostałych członków rodziny koszatniczkowatych[7], ale jedną z istotnych różnic w anatomii jest szczególnie rozwinięta kość bębenkowa[2] w części skroniowej czaszki. Ta cecha została zasygnalizowana w nazwie rodzajowej (gr. tympa czyli bęben; ang. tympanic bone = kość bębenkowa). Człon „octo-” w nazwie rodzajowej odnosi się do wspólnej cechy gryzoni z rodziny Octodontidae, u których powierzchnia żucia trzonowców ma charakterystyczny kształt „ósemki”. Końcowa część nazwy to łacińskie mys, czyli „mysz”. Epitet gatunkowy barrerae został nadany[2] dla upamiętnienia parazytologa J. M. de la Barrera – odkrywcy pchły Parapsyllus barrerai[8], która pasożytuje wyłącznie na tym gatunku gryzoni[9].
Mimo zbieżnych nazw narodowych (hiszp. rata vizcacha roja lub rata vizcacha colorada; ang. red vizcacha rat[10]) używanych dla T. barrerae nie jest on spokrewniony z należącymi do szynszylowatych wiskaczami.
W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę wiskaczoszczur czerwonawy, dla rodzaju tych gryzoni proponując nazwę wiskaczoszczur[4].
Występowanie
edytujRozmieszczenie geograficzne
edytujWiskaczoszczur czerwonawy to gatunek endemiczny, zasięg występowania obejmuje 12 stanowisk (solnisk stepowych) na obszarze prowincji Mendoza, La Pampa, Neuquén, San Juan w środkowo-zachodniej części Argentyny, na wysokości 200–1500 m n.p.m.[11][12] (według innego źródła 300–1400 m n.p.m.[13]). Prowadzi samotniczy, nocny tryb życia. Naturalnym siedliskiem tego gatunku jest suchy pustynny step, z wyschniętymi solniskami i wydmami[14]. Naukowcy odnotowali jedynie kilka lokalizacji w których znaleźć można T. barrerae. Tak Ojeda[15] w 1996. pisze o 7 punktach: w prowincji Mendoza terra typica (obszar typowy) – miasteczko La Paz na rzece Desaguadero), Arroyito oraz Las Catitas (wymienione trzy punkty leżą w różnych końcach tej samej równiny i dla tego są na mapie Międzynarodowej Księgi Czerwonej traktowane jako jedne wspólne miejsce występowania), Ñacuñán, Trintrica, Malargüe w prowincji Mendoza, a także w Parku Narodowym Lihué Calel w centrum geograficznym prowincji La Pampa. Później odnaleziono gatunek w okolicach Casa de Piedra na południowym zachodzie prowincji La Pampa, oraz na zachodzie tej prowincji w okolicach solniska Gran Salitral. Nowe punkty obecności wiskaczoszczurów czerwonawych były odkryte w okolicach solniska Salar de Añelo na wschodzie prowincji Neuquén oraz 900 km na północ od tego punktu w parku prowincjonalnym Ischigualasto na północnym wschodzie prowincji San Juan[11]. W ostatnich publikacjach jest odnotowany jeszcze jeden punkt Guanacache na granicy prowincji Mendoza i San Juan[12].
Siedlisko
edytuj
T. barrerae zamieszkuje wyschnięte baseny solankowe i wydmy w rejonach nizinnych, budując na ich terenie kopce z rozbudowanym systemem podziemnych korytarzy[15]. Kopce są dość rozległe. Objęte badaniami kopce koło Arroyito w prowincji Mendoza były od siebie oddalone przeciętnie o 470 m, miały średnio po 1,25 m wysokości i zajmowały teren o wymiarach 13,59 m na 8,71 m. Do wnętrza kopca prowadziło średnio 22,7 wejść. W rzeczywistości wymiary poszczególnych kopców i gęstość zabudowy nimi terenu są znacznie zróżnicowane[16]. Ricardo Ojeda[15] policzył, że w rejonie Arroyito średnio na 1 ha terenu przypadało statystycznie 0,007 kopca, zaś w rejonie Trintrica aż 7,31. Michael A. Mares zanotował, że każdemu głównemu kopcowi w badanym przez niego rejonie Nihuil towarzyszyła niewielka liczba mniejszych kopców. Niezależnie od wielkości i lokalizacji wnętrze każdego kopca skrywał kilkupoziomowy system korytarzy, martwych tuneli i spiżarni[16].
Morfologia
edytujWiskaczoszczur czerwonawy jest gryzoniem średniej wielkości, pod względem anatomicznym bardzo podobnym do krewnych z rodziny koszatniczkowatych, szczególnie do pseudowiskacza stokowego (Octomys mimax) i koszatnika pilchowatego (Octodontomys gliroides)[2]. Jest od nich nieco mniejszy, cechuje się mniejszą czaszką i krótszymi tylnymi łapami niż pseudowiskacz stokowy. Głowę ma jednak — jak na członka rodziny przystało – stosunkowo dużą. Uszy są krótkie, porośnięte kępkami futra. Ogon jest długi – stanowi około 49-53% łącznej długości ciała – i pokryty sierścią[2]. Na końcu ogona występuje dłuższy włos (19–25 mm) tworzący „pędzel” podobny do zakończenia ogona koszatniczki pospolitej.
Wiskaczoszczur czerwonawy ma umaszczenie jasne[17]: w części grzbietowej beżowo-żółte, a od spodu oraz na tylnych łapach białawe[7]. Sierść na ogonie jest w dwóch kolorach. Od strony tułowia ma barwę jasną, beżowo-żółtą, a końcówka z kępką dłuższej sierści jest rudawo-czarna[2].
| Część ciała | przedział | wymiar średni |
|---|---|---|
| łączna długość ciała | 232–297 mm | 262 mm |
| tułów z głową | 125–160 mm | 145 mm |
| ogon | 93–147 mm | 118 mm |
| tylne łapy | 30–36 mm | 34 mm |
| uszy | 13–19,4 mm | 16,3 mm |
| najdłuższy wymiar czaszki (długość) | 36,1–40,2 mm | 37,9 mm |
| żuchwa | 19,1–20,6 mm | 20 mm |
| masa ciała | 52–104 g |
Genetyka
edytujWiskaczoszczur czerwonawy ma w każdej komórce po cztery zestawy haploidalnych chromosomów[19] (poliploidia), a nie po dwa, jak ludzie i inne diploidalne ssaki[20]. Jego garnitur chromosomowy tworzą 102 chromosomy (2n) i jest tetraploidalny[19]. Kariotyp T. barrerae jest zbudowany z największej liczby par chromosomów w obrębie gromady[21]. Naukowcy sugerują[22][19], że ten gatunek mógł powstać, gdy przodek (zapewne wspólny przodek wiskaczoszczura czerwonawego i pseudowiskacza stokowego (Octomys mimax) (liczba chromosomów 2n = 56)) podwoił liczbę chromosomów prawdopodobnie na skutek błędów mitozy lub mejozy. Wiskaczoszczur czerwonawy był pierwszym gatunkiem ssaków z tetrapolidalnym kariotypem; odkrycie tego faktu obaliło panującą pewność tego że tetraploidia jest niemożliwa u ssaków. Później tetraploidię odnotowano też u wiskaczoszczurka złocistego (również należącego do rodziny koszatniczkowatych)[16].
T. barrerae ma największy genom spośród wszystkich współczesnych ssaków – waży 8,4 pikograma, podczas gdy średnia dla ssaków wynosi 3,37 pg[23].
Tryb życia
edytujWiskaczoszczur czerwonawy prowadzi nocny, samotniczy tryb życia[16]. Na 1 ha terenu statystycznie przypada tylko 0,8 osobnika.
Rozmnażanie i rozwój
edytujDostępne informacje[2] na temat rozmnażania wiskaczoszczura czerwonawego są wyjątkowo skąpe i dotyczą narodzin w warunkach hodowlanych potomstwa samic odłowionych ze skupiska w rejonie Nihuil. Młode urodziły się ślepe, a ich waga wynosiła 4g. Już po 5 dniach życia ich waga uległa podwojeniu. Obserwowane młode otworzyły oczy dnia szóstego. W dziesiątym dniu życia, nie rezygnując całkiem z mleka matki, zaczęły jeść pokarm stały. Podjęły próby obgryzania łobody (Atriplex)[2]. Samica hodowana w niewoli miała 4 mioty w ciągu roku[13].
Pokarm
edytuj
Podobnie jak inni przedstawiciele rodziny koszatniczkowatych jest roślinożercą, żyje jednak w specyficznym, zasolonym środowisku, porośniętym jedynie przez rośliny solniskowe[18]. 85% badanej powierzchni terenu w Biosphere Reserve koło Nacuñán, który zamieszkuje jedna z kolonii, było porośnięte łobodą Atriplex lampa, parolistowatymi Larrea cuneifolia oraz Larrea divaricata, a także trawami: chlorynkami (Chloris), Poppophorum i babkami (Plantago)[17]. T. barrerae chętnie zjada fragmenty komosowatych: Atriplex lampa, Allenrolfea vaginata, Heterostachys ritteriana i sodówki Suaeda divaricata[15][24]. Proporcje ilościowe poszczególnych roślin w menu było zróżnicowane w poszczególnych badanych koloniach. T. barrerae podobnie jak dwa inne – niespokrewnione z nim – gryzonie żyjące w podobnych, pustynnych warunkach: szczuroskoczek dłutozębny (Dipodomys microps), oraz piaskówka tłusta (Psammomys obesus) używa dolnych siekaczy do obgryzania i usuwania przed spożyciem wierzchniej warstwy roślin. T. barrerae przed zjedzeniem usuwa z powierzchni słonoroślowych łobód (Atriplex) warstwę pokrytą nalotem soli, co pozwala na zmniejszenie ilości przyjmowanych elektrolitów[25][26]. W oczyszczaniu wierzchniej warstwy pożywienia pomagają mu również kępy szorstkiej sierści na pysku[18].
Rola w ekosystemie
edytujT. barrerae żyjące na terenie Argentyny koegzystują z licznymi lokalnymi ssakami: torbaczem Thylamys pusillus (z rodziny dydelfowatych), z należącymi do chomikowatych gryzoniami: Graomys griseoflavus, Eligmodontia typus, Calomys musculinus i Akodon molinae, kawiowatymi Galea musteloides, Microcavia australis czy marą patagońską, a także z wiskaczem z rodziny szynszylowatych, oraz tukotuko mendozańskim z rodziny tukotuków. Szczegóły współzależności nie są znane[17][24][16].
Zagrożenia
edytuj
Zgodnie z klasyfikacją stosowaną przez Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) T. barrerae jest zaliczany do gatunków NT (bliski zagrożenia)[2], jednak według klasyfikacji zaproponowanej przez Deborah Rabinowitz[27] zaliczany jest do grupy najbardziej zagrożonych, obejmującej zwierzęta o bardzo ograniczonym geograficznie występowaniu, nielicznych skupiskach i specyficznym środowisku życia.
Do naturalnych wrogów T. barrerae należy płomykówka zwyczajna, w gniazdach której naukowcy[28] znaleźli czaszki przedstawicieli tego gatunku. Do innych drapieżców polujących na T. barrerae zalicza się Bothrops neuwiedi i Bothrops ammodytoides z podrodziny grzechotnikowatych, sowy z gatunków: puchacz wirginijski i pójdźka ziemna, a także ocelota Leopardus pajeros (syn. Lynchailurus pajeros), nibylisa pampasowego (Lycalopex gymnocercus), oraz należący do rodziny łasicowatych: grizonek patagoński i grizon mniejszy[2].
Na T. barrerae pasożytują pchły Hectopsylla coniger i Parapsyllus barrerai[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Tympanoctomys barrerae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Gabriela B. Diaz, Ricardo A. Ojeda, Milton H. Gallardo, Stella Giannoni. Tympanoctomys barrerae. „Mammalian Species”. 646, s. 1-4, 2000. [zarchiwizowane z adresu]. (ang.).
- ↑ Tympanoctomys barrerae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ K. Kowalski: Mały Słownik Zoologiczny. Ssaki. Wiedza Powszechna, Warszawa, 1991. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Pablo Teta, Ulyses F. J. Pardiñas, Daniel E. Udrizar Sauthier i Milton H. Gallardo. A new species of the tetraploid vizcacha rat Tympanoctomys (Caviomorpha, Octodontidae) from central Patagonia, Argentina. „Journal of Mammalogy”. 95 (1), s. 60–71, 2014. DOI: 10.1644/13-MAMM-A-160. (ang.).
- ↑ a b B. Lawrence: A New species of Octomys from Argentina. Proc.New England Zoological Club, 1941.
- ↑ a b J.M. De la Barrera: Estudios sobre peste selvática en Mendoza. Revista del Instituto Bacteriologico, 1940.
- ↑ Bo Beolens, Michael Watkins, Michael Grayson: The eponym dictionary of mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 30. ISBN 0-8018-9304-6.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Tympanoctomys barrerae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 22 października 2010]
- ↑ a b Agustina A. Ojeda, Milton H. Gallardo, Fredy Mondaca, Ricardo A. Ojeda. NUEVOS REGISTROS DE Tympanoctomys barrerae (RODENTIA, OCTODONTIDAE). „Mastozoología Neotropical”. 14(2), s. 267-270, 2007. ISSN 1666-0536. (hiszp.).
- ↑ a b Agustina A. Ojeda. Phylogeography and genetic variation in the South American rodent Tympanoctomys barrerae (Rodentia: Octodontidae). „Journal of Mammalogy”. 91(2), s. 302–313, 2010. (ang.).
- ↑ a b c A. A. Ojeda: Family Octodontidae (Viscacha rats, Degus, Rock Rats and Coruro). W: Don E. Wilson, Thomas E. Lacher Jr, Russell A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 547. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ J. Yepes: Zoogeografia de los roedores octodontidos de Argentina y descripcion de un genero nuevo. Rev.Argentina de Zoografia, 1942.
- ↑ a b c d Ricardo A. Ojeda i inni, Ecological observations of the red vizcacha rat Tympanoctomys barrerae in desert habitats of Argentina, „Mastozoologia Neotropical”, 3(2), 1996, s. 183-191, ISSN 0327-9383 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] (ang.).
- ↑ a b c d e Michael A. Mares, Janet K. Braun, Rob Channell: Ecological observations on the octodontid rodent, Tympanoctomys barrerae, in Argentina. The Southwestern Naturalist, 1997.
- ↑ a b c Ricardo A. Ojeda, V.G. Roig, E.P. Cristaldo, C.N. Moyano: A new record of Tympanoctomys (Octodontoidae) from Mendoza Province, Argentina. The Texas Journal os Science, 1989.
- ↑ a b c Michael A. Mares, Janet K. Braun, Ruben Barquez, Monica Díaz: Two new genera and species of halophytic desert mammals from isolated salt flats in Argentina. Occasional Papers, Museum of Texas Tech University, 2000.
- ↑ a b c Milton H. Gallardo, C. A. González, I. Cebrián. Molecular cytogenetics and allotetraploidy in the red vizcacha rat, Tympanoctomys barrerae (Rodentia, Octodontidae). „Genomics”. 2 (88), s. 214-221, sierpień 2006. Academic Press. DOI: 10.1016/j.ygeno.2006.02.010. ISSN 0888-7543. (ang.).
- ↑ Milton H. Gallardo, J. W. Bickham, R. L. Honeycutt, R. A. Ojeda & N. Köhler. Discovery of tetraploidy in a mammal. „Nature”. 401, s. 341, 1999. DOI: 10.1038/43815. (ang.).
- ↑ Angel E. Spotorno i inni, Chromosome divergence of Octodon lunatus and Abrocoma bennetti and the origins of Octodontoidea (Rodentia: Histricognathi)/ Divergencia cromosomica de Octodon lunatus y Abrocoma bennetti y los origenes de los Octodontoidea (Rodentia: Histricognathi), „Revista Chilena de Historia Natural”, 68, Sociedad de Biología de Chile, 1995, s. 227-239, DOI: 10.4067/S0716-078X2005000100013, ISSN 0716-078X (ang.).
- ↑ M.H. Gallardo: Whole-genome duplications in South American desert rodents (Octodontidae). Biological Journal of the Linnean Society, 82, 2004.
- ↑ Gregory, T.R.: Mammals. Animal Genome Size Database. [dostęp 2010-01-07]. (ang.).
- ↑ a b J.C. Torres-Mura, M.L. Lemus, L.C. Contreras: Herbivorous specialization of the South American desert rodent Tympanoctomys barrerae. Journal of Mammalogy, 1989.
- ↑ Stella M. Giannoni, Carlos E. Borghi, Ricardo A. Ojeda. Feeding behaviour of Tympanoctomys barrerae, a rodent specialized in consuming Atriplex leaves. „Journal of Arid Environments”, s. 117–121, 2000. Academic Press. DOI: 10.1006/jare.2000.0658. ISSN 0140-1963. (ang.).
- ↑ Michael A. Mares, Ricardo A. Ojeda, Carlos E. Borghi, Stella Giannoni, G.B. Diaz, J.K. Braun: How desert rodents overcome halophytic plant defenses.. BioScience, 1997.
- ↑ Deborah Rabinowitz, Sara Cairns, Theresa Dillon: Seven forms of rarity and their frequency in the flora of the British Isles. Sinauer Associates Inc., Sunderland, Massachusetts, 1986.
- ↑ Enrique R. Justo, C.I. Montalvo, J.M. De Santis: Nota sobre la presencia de Tympanoctomys barrerae (Lawrence, 1941) en La Pampa (Rodentia: Octodontidae). Historia Natural, Argentina, 1985.
Bibliografia
edytuj- Gabriela B. Diaz, Ricardo A. Ojeda, Milton H. Gallardo, Stella Giannoni. Tympanoctomys barrerae. „Mammalian Species”. 646, s. 1-4, 2000. (ang.).