Wikipedia

Wulkany Islandii

lista w projekcie Wikimedia

Wulkany Islandii – lista wulkanów leżących na Islandii.

Położenie Islandii na Grzbiecie Śródatlantyckim
Strefy wulkaniczne Islandii: RR – Grzbiet Reykjanes, RVB – Pas Wulkaniczny Reykjanes, WVZ – Zachodnia Strefa Wulkaniczna, MIB – Pas Śródislandzki, SISZ – Strefa Sejsmiczna Południowej Islandii, EVZ – Wschodnia Strefa Wulkaniczna, NVZ – Północna Strefa Wulkaniczna, KR – Kolbeinsey Ridge, ÖVB – Pas Wulkaniczny Öræfi, SVB – Pas Wulkaniczny Snæfellsnes, TFZ – Strefa Spękań Tjörnes; okrąg przerywaną linią oznacza przybliżony środek pióropusz płaszcza – plamę gorąca

Ze względu na szczególne położenie geologiczne na Grzbiecie Śródatlantyckim – na granicy między płytami tektonicznymi: północnoamerykańską (na zachodzie) i euroazjatycką (na wschodzie), Islandię cechuje wysoka aktywność wulkaniczna[1]. Aktywność ta wynika również z istnienia pod wyspą tzw. plamy gorąca[1].

Według Thordarsona i Höskuldssona (2008) strefy neowulkaniczne zajmują 30 tys. km³, tworząc pasy wulkaniczne o szerokości 15–50 km[1]. Główne strefy to: RR – Grzbiet Reykjanes (ang. Reykjanes Ridge, RR), Pas Wulkaniczny Reykjanes (ang. Reykjanes Volcanic Belt, RVB), Zachodnia Strefa Wulkaniczna (ang. West Volcanic Zone, WVZ), Pas Śródislandzki (ang. Mid-Iceland Belt, MIB), Strefa Sejsmiczna Południowej Islandii (ang. South Iceland Seismic Zon, SISZ), Wschodnia Strefa Wulkaniczna (ang. East Volcanic Zone, EVZ), Północna Strefa Wulkaniczna (ang. North Volcanic Zone, NVZ), Kolbeinsey Ridge, KR, Pas Wulkaniczny Öræfi (ang. Öræfi Volcanic Belt, ÖVB), Pas Wulkaniczny Snæfellsnes (ang. Snæfellsnes Volcanic Bel, SVB) i Strefa Spękań Tjörnes (ang. Tjörnes Fracture Zone, TFZ)[1].

Strefy dzielą się na ponad 30 systemów wulkanicznych[1][a]. Największym systemem jest Bárðarbunga-Veidivötn, a najmniejszym Hrómundartindur[1]. Struktury wulkaniczne charakteryzują się obecnością wulkanów szczelinowych (wydłużonych struktur o szerokości 5–20 km i długości 50–200 km) lub wulkanu centralnego (centrum aktywności) albo też obydwu tych form[1]. 19 systemów ma wulkan centralny, a 4 systemy (Hofsjökull, Tungnafellsjökull, Bárðarbunga-Veidivötn i Grímsvötn) mają po dwa wulkany centralne[1].

Pod względem morfologicznym wyróżnia się tarcze lawowe (Skjaldbreiður), stożki aglutinatowe i tefrowe oraz rzędy kraterów (Laki)[3][4]. Ponadto występują tu m.in. wulkany tarczowe (m.in. Eyjafjallajökull), stratowulkany (m.in. Hekla), kaldery (m.in. Öskjuvatn), wulkany stożkowe (m.in. Eldfell), szpalty wulkaniczne (m.in. Eldgjá)[1]. Na Islandii znajdują się również jaskinie lawowe, m.in. Surtshellir i Stefánshellir[5].

Na Islandii znajduje się około 200 wulkanów[6]. Większość z nich skoncentrowana jest wzdłuż granicy płyt tektonicznych, ciągnącej się z południowego zachodu wyspy na północny wschód. Część aktywnych wulkanów znajduje się pod grubą pokrywą lodowców – 60% lodowców zajmuje tereny aktywne wulkanicznie[7]. Eksplozje wulkanów podlodowcowych powodują topienie się lodu i tworzenie ogromnych fal powodziowych – zwanych jökulhlaup[1]. Na drodze do morza tworzą one olbrzymie piaszczysto-żwirowe równiny – sandry[7].

Do ważniejszych islandzkich wulkanów należą:

Wulkany

edytuj

Poniższa tabela przedstawia listę wulkanów Islandii według zestawienia zamieszczonego u Sieberta (2011), który klasyfikuje wulkany Islandii w jednej grupie z wulkanami Oceanu Arktycznego i przyległych mórz[8]:

Nazwa – polska nazwa (tożsama z nazwą islandzką);
Położenie – współrzędne geograficzne;
Wysokość – wysokość w m n.p.m. (w przypadku wulkanów aktywnych może się zmieniać);
Aktywność – data ostatniej erupcji dla wulkanów aktywnych;
Opis – krótki opis.
Zdjęcie Nazwa Położenie Wysokość[b] Aktywność[c] Opis
Islandia zachodnia
  Snæfellsjökull 64°48′00″N 23°47′00″W/64,800000 -23,783333 1448 200 Stratowulkan, którego szczyt przykryty jest lodowcem, na półwyspie Snæfellsnes w Parku Narodowym Snæfellsjökull[4].
  Helgrindur 64°52′12″N 23°15′00″W/64,870000 -23,250000 986 nieznana Jeden z najmniejszych systemów wulkanicznych Islandii – łańcuch stożków żużlowych w poprzek środkowej części półwyspu Snæfellsnes[9].
  Ljósufjöll 64°52′12″N 22°13′48″W/64,870000 -22,230000 1063 960 Szpalty wulkaniczne w środkowej części półwyspu Snæfellsnes[10].
Islandia południowo-zachodnia
  Reykjanes 63°51′00″N 22°33′58″W/63,850000 -22,566000 140 1926 System wulkaniczny (rząd kraterów) na południowo-zachodnim krańcu półwyspu Reykjanes[11].
  Krísuvík 63°56′00″N 22°06′00″W/63,933333 -22,100000 360 1340 System wulkaniczny (rząd kraterów) w środkowej części półwyspu Reykjanes[12].
  Brennisteinsfjöll 63°55′59″N 21°46′59″W/63,933000 -21,783000 610 1341 System wulkaniczny (rząd kraterów) w środkowej części półwyspu Reykjanes[13].
  Hengill 64°11′00″N 21°20′00″W/64,183333 -21,333333 803 150 System wulkaniczny (rząd kraterów) na półwyspie Reykjanes[14].
  Hrómundartindur 64°04′00″N 21°13′00″W/64,066667 -21,216667 550 nieznana Niewielki system wulkaniczny na południe od Þingvallavatn, sąsiaduje z systemem Hengill[15].
  Grímsnes 64°02′00″N 20°52′00″W/64,033333 -20,866667 200 3500 p.n.e. Mały system wulkaniczny (rząd kraterów) na południowy zachód od Þingvallavatn[16].
  Prestahnúkur 64°35′00″N 20°40′00″W/64,583333 -20,666667 1385 3350 p.n.e. Wulkan podlodowcowy na południowo-zachodnim krańcu Langjökull[17].
  Hveravellir 64°51′00″N 19°42′00″W/64,850000 -19,700000 1100 950 Główny system wulkaniczny pod lodowcem Langjökull[18].
  Hofsjökull 64°49′59″N 18°45′58″W/64,833000 -18,766000 1765 nieznana Wulkan tarczowy pod lodowcem Hofsjökull[19].
Islandia południowa
  Vestmannaeyjar 63°24′58″N 20°15′58″W/63,416000 -20,266000 283 1973 W większości podwodny system wulkaniczny na południe od Islandii[20].
  Eyjafjallajökull 63°37′59″N 19°37′59″W/63,633000 -19,633000 1651 2010 Stratowulkan pod lodowcem Eyjafjallajökull[21].
  Katla 63°37′59″N 19°04′59″W/63,633000 -19,083000 1490 1918 Wulkan pod lodowcem Mýrdalsjökull[22].
  Tindfjallajökull 63°46′59″N 19°42′58″W/63,783000 -19,716000 1464 nieznana Stratowulkan pod lodowcem Tindfjallajökull[23].
  Torfajökull 63°53′31″N 19°07′19″W/63,892000 -19,122000 1280 1477 Stratowulkan pod lodowcem Torfajökull[24].
  Hekla 63°58′59″N 19°39′58″W/63,983000 -19,666000 1490 2000 Jeden z najbardziej aktywnych wulkanów wyspy[25].
Islandia północno-wschodnia
  Grímsvötn 64°24′58″N 17°18′58″W/64,416000 -17,316000 1719 2011 Kaldera pod lodowcem Vatnajökull[26].
  Bárðarbunga 64°37′59″N 17°30′58″W/64,633000 -17,516000 2000 2015 Stratowulkan pod lodowcem Vatnajökull[27].
  Tungnafellsjökull 64°45′00″N 17°54′58″W/64,750000 -17,916000 1523 nieznana Stratowulkan pod lodowcem Tungnafellsjökull[28].
  Kverkfjöll 64°39′11″N 16°38′49″W/64,653000 -16,647000 1930 1968 Stratowulkan na północny wschód od lodowca Vatnajökull[29].
  Askja 65°01′59″N 16°46′59″W/65,033000 -16,783000 1080 1961 Stratowulkan, w którego kalderze znajdują się jeziora Öskjuvatn i Viti[30].
Fremrinámar 65°24′58″N 16°39′58″W/65,416000 -16,666000 970 1200 p.n.e. Stratowulkan na północny wschód od wulkanu Askja[31].
  Krafla 65°42′54″N 16°43′41″W/65,715000 -16,728000 800 1984 Kaldera na północny wschód od jeziora Mývatn[32].
Þeistareykjarbunga 65°49′59″N 17°09′58″W/65,833000 -17,166000 540 900 p.n.e. Wulkan tarczowy na północ od jeziora Mývatn[33].
  Strefa Spękań Tjörnes 65°42′54″N 16°43′41″W/65,715000 -16,728000 -75 1868 Podwodna strefa szczelin wulkanicznych na północ od półwyspu Tjörnes[34].
Islandia południowo-wschodnia
  Öræfajökull 64°03′00″N 16°37′59″W/64,050000 -16,633000 2110 1728 Stratowulkan otoczony lodowcami Vatnajökull, Skeiðarárjökull i Skaftafellsjökull[35].
  Esjufjöll 64°15′00″N 16°34′59″W/64,250000 -16,583000 1620 nieznana Stratowulkan na zachód od wulkanu Katla[36].
Na północ od Islandii
  Kolbeinsey Ridge 66°40′12″N 18°30′00″W/66,670000 -18,500000 5 1755 Wulkan podwodny koło wyspy Grimsey[37].
Na Oceanie Arktycznym[d]
Jan Mayen 71°05′13″N 8°08′46″W/71,087000 -8,146000 2085 1985 Stratowulkan 650 km na północ od Islandii; terytorium zależne od Norwegii[38].
bez nazwy 88°16′12″N 65°36′00″W/88,270000 -65,600000 -1500 nieznana Wulkan podwodny na Grzbiecie Łomonosowa.
bez nazwy 85°34′48″N 85°00′00″W/85,580000 -85,000000 -3800 nieznana Wulkan podwodny na Grzbiecie śródoceanicznym.

Erupcje

edytuj
Osobny artykuł: Erupcja Eyjafjallajökull w 2010 roku.

Na terenie Islandii znajduje się najwięcej wulkanów holoceńskich o udokumentowanych erupcjach, co zawdzięczane jest pracy islandzkiego pioniera tefrochronologii Sigurðura Þórarinssona (1912–1983)[8]. Pierwsze wzmianki o erupcjach pochodzą z roku 1000 - wówczas wybuch wulkanu miał miejsce podczas debaty Althingu w Thingvellir[8]. W XII i XIII w. odnotowano 12 erupcji rocznie, w XV w. – 9, w XVII w. – 15[8]. Do jednej z największych erupcji lawy doszło podczas trwającej 8 miesięcy erupcji wulkanu Laki w latach 1783–1784 – wydostało się wówczas ponad 14 km³ lawy, która utworzyła pole lawowe o powierzchni ok. 600 km²[39]. Wskutek klęski głodu jaka nastąpiła po wybuchu Laki, zmarła jedna trzecia ówczesnej populacji Islandii[8].

Wiele erupcji miało miejsce w latach 1974–1984; wybuchła m.in. Krafla[8]. Kolejne erupcje to: Hekla (1991, 2000), Grímsvötn (1996, 1998 i 2004)[8]. W 2010 roku doszło do wybuchu wulkanu Eyjafjallajökull pod lodowcem o tej samej nazwie, który wyniósł ogromne masy pyłu co spowodowało problemy w transporcie powietrznym na całym świecie[40].

Szacuje się, że od roku 1500 z islandzkich wulkanów wydostała się ilość lawy równa ok. jednej trzeciej ilości lawy ze wszystkich innych erupcji w tym okresie na całym świecie[6]. Częstotliwość erupcji wulkanicznych to ponad 20 na sto lat, a produktywność to 5 km³ magmy na sto lat[1].

Energia geotermalna

edytuj
Osobny artykuł: Energia geotermalna na Islandii.

Na Islandii znajduje się wiele obszarów aktywności geotermalnej, m.in. Hengill, Haukadalur czy Hveravellir[41]. W związku z tym kraj wykorzystuje ten rodzaj energii do ogrzewania większości budynków, sieci basenów czy szklarni[41].

Wulkany Islandii w kulturze

edytuj

Na Islandii Juliusz Verne (1828–1905) umieścił akcję swojej książki Podróż do wnętrza Ziemi[42][43], której główni bohaterowie schodzą do wnętrza Ziemi poprzez Snæfellsjökull na zachodzie wyspy[43].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Inne źródła wyróżniają 32 systemy[2].
  2. ↑ Podana za Global Volcanism Program.
  3. ↑ Podana za Global Volcanism Program.
  4. ↑ Siebert klasyfikuje wulkany na Islandii razem z wulkanami Oceanu Arktycznego i przyległych mórz[8].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j k Thorvaldur Thordarson, Ármann Höskuldsson. Postglacial volcanism in Iceland. „JÖKULL”, s. 197–228, 2008. 58. ISSN 0449-0576. (ang.). 
  2. ↑ lyinskaya, Larsen and Gudmundsson (eds.): Catalogue of Icelandic Volcanoes. IMO, UI, CPD-NCIP, 2015. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
  3. ↑ Jan Koziar, Ryszard Kryza, Andrzej Muszyński. Wyniki badań petrograficznych wulkanitów Islandii a współczesne koncepcje budowy skorupy i płaszcza Ziemi. „Przegląd Geologiczny”, s. 77-82, 1984. 32. (pol.). 
  4. ↑ a b Global Volcanism Program: Snaefellsjökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  5. ↑ Insight Guides: Insight Guides Iceland. Apa Publications (UK) Limited, 2007. ISBN 978-1-78671-691-0. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
  6. ↑ a b Iceland, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-11-30] (ang.).
  7. ↑ a b Helgi Björnsson, Finnur Pálsson. Icelandic glaciers. „JÖKULL”, s. 365–386, 2008. 58. ISSN 0449-0576. (ang.). 
  8. ↑ a b c d e f g h Lee Siebert, Tom Simkin, Paul Kimberly: Volcanoes of the World. University of California Press, 2011, s. 199–206. ISBN 978-0-520-94793-1. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  9. ↑ Global Volcanism Program: Helgrindur. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  10. ↑ Global Volcanism Program: Ljósufjöll. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  11. ↑ Global Volcanism Program: Reykjanes. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  12. ↑ Global Volcanism Program: Krýsuvík. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  13. ↑ Global Volcanism Program: Brennisteinsfjöll. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  14. ↑ Global Volcanism Program: Hengill. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  15. ↑ Global Volcanism Program: Hrómundartindur. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  16. ↑ Global Volcanism Program: Grímsnes. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  17. ↑ Global Volcanism Program: Prestahnúkur. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  18. ↑ Global Volcanism Program: Langjökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  19. ↑ Global Volcanism Program: Hofsjökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  20. ↑ Global Volcanism Program: Vestmannaeyjar. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  21. ↑ Global Volcanism Program: Eyjafjallajökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  22. ↑ Global Volcanism Program: Katla. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  23. ↑ Global Volcanism Program: Tindfjallajökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  24. ↑ Global Volcanism Program: Torfajökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  25. ↑ Global Volcanism Program: Hekla. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  26. ↑ Global Volcanism Program: Grímsvötn. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  27. ↑ Global Volcanism Program: Bárðarbunga. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  28. ↑ Global Volcanism Program: Tungnafellsjökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  29. ↑ Global Volcanism Program: Kverkfjöll. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  30. ↑ Global Volcanism Program: Askja. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  31. ↑ Global Volcanism Program: Fremrinámar. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  32. ↑ Global Volcanism Program: Krafla. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  33. ↑ Global Volcanism Program: Þeistareykir. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  34. ↑ Global Volcanism Program: Tjörnes Fracture Zone. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  35. ↑ Global Volcanism Program: Öraefajökull. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  36. ↑ Global Volcanism Program: Esjufjöll. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  37. ↑ Global Volcanism Program: Kolbeinsey Ridge. [dostęp 2018-11-28]. (ang.).
  38. ↑ Global Volcanism Program: Jan Mayen. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
  39. ↑ Morpholofy, surface structures, and emplacement of lava produced by Laki, A.D. 1783–1784. W: Michael Manga, Guido Ventura: Kinematics and Dynamics of Lava Flows. Geological Society of America, 2005. ISBN 978-0-8137-2396-9. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
  40. ↑ Helgi Björnsson: The Glaciers of Iceland: A Historical, Cultural and Scientific Overview. Springer, 2016, s. 209–274. ISBN 978-94-6239-207-6. [dostęp 2018-11-27]. (ang.).
  41. ↑ a b Anna Drabik, Anna Sowiżdżał, Barbara Tomaszewska. Doświadczenia Islandii w zakresie wykorzystania niskotemperaturowych zasobów energii geotermalnej. „Technika Poszukiwań Geologicznych Geotermia, Zrównoważony Rozwój”. s. 111–119. 1/2016. OCLC 2016. (pol.). 
  42. ↑ Lonely Planet, Carolyn Bain, Alexis Averbuck: Lonely Planet Iceland. Lonely Planet, 2015. ISBN 978-1-74360-539-4. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).
  43. ↑ a b Helgi Björnsson: The Glaciers of Iceland: A Historical, Cultural and Scientific Overview. Springer, 2016, s. 359–373. ISBN 978-94-6239-207-6. [dostęp 2018-11-30]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wulkany_Islandii&oldid=73834680”
  NODES