Zacisze (Warszawa)
Zacisze – osiedle i obszar MSI[2] w dzielnicy Targówek w Warszawie.
| osiedle i obszar MSI Warszawy | |
 Ulica Lewinowska na Zaciszu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica | |
| W granicach Warszawy |
15 maja 1951[1] |
Położenie na mapie dzielnicy
| |
Osiedle ma około 237 ha powierzchni i mieszka na nim około 14 tys. osób. W granicach Warszawy znajduje się od 1951 roku.
Historia
edytujNa Zaciszu znaleziono ozdoby kultury łużyckiej sprzed 500 r. p.n.e. W pobliżu obecnego osiedla funkcjonował w X-XI w. gród z osadą słowiańską (Bródno). Obszar Zacisza do poł. XVIII wieku porastała podmokła puszcza, poprzecinana wieloma strumieniami.
W 1820 przy trakcie białostockim (obecnie ul. Radzymińska) w dobrach rządowych Żerania powstała willowa kolonia Gumińskich (dziś okolice szkoły nr 84). Po 1870 przekształciła się w osiedle letniskowe zamożniejszych Warszawiaków. W krajobrazie dominowały połacie podmokłych łąk i oczek wodnych. Osuszanie terenu rozpoczęło się po przekopaniu Kanału Bródnowskiego (wykorzystano przebieg rzeczki Brodni), co nastąpiło przed połową XIX w.
W tym czasie powstał folwark Zacisze, którego właścicielem do 1945 był Zygmunt Jórski. Folwark i wille sąsiadowały z folwarkami: Elsnerów (znanego kompozytora Józefa Elsnera, dwór przy obecnej ul. Szmaragdowej), Lewinów, Lewicpol, Hipszówka (dziś ul. Trocka)- ich właściciele z czasem sprzedali większość gruntów Jórskiemu. Zacisze należało do gminy Bródno, w 1895 liczyło 100 mieszkańców, a w 1939 roku liczba mieszkańców wynosiła 2 tysiące.
Po 1883 na obrzeżach obecnego osiedla Rosjanie zbudowali dwa ceglano-ziemne forty należące do zewnętrznego pierścienia umocnień Twierdzy Warszawa – Lewicpol i Lewinów; rozebrano je i splantowano przed 1915.
W 1899 uruchomiono wzdłuż szosy białostockiej konną kolej, następnie spalinową wąskotorową z Pragi-Stalowej do Marek i Radzymina (Marecka Kolej Dojazdowa). Stacja znajdowała się naprzeciw domu kultury; kolejkę zwaną „ciuchcią” zlikwidowano w 1974 roku.
Po 1910 Jórski parcelował podmokłe grunty i sprzedawał je po niskiej cenie nowym mieszkańcom – niezamożnym robotnikom i rzemieślnikom. Zabudowa skupiała się w okolicy poprowadzonej na wysokim nasypie Szosy, przeważnie drewniana i parterowa. Wyjątek stanowiła legendarna już trzypiętrówka ze sklepami. Zacisze przed 1939 posiadało restaurację Skalskiej, fabrykę przetworów kostnych Gepnera, fabryczkę pasty i atramentu, kuźnię, Czerwoną Karczmę (potańcówki), szkołę (wynajmowane pomieszczenia w kilku domach). Działała organizacja społeczno-patriotyczna „Działka” oraz Ochotnicza straż pożarna (od 1929, przyczyniła się do rozwoju osiedla, w remizie przy fortówce organizowano tańce i kino). Zacisze miało tylko trzy brukowane drogi: fortówkę (dziś Młodzieńcza), szosę do Ząbek (Łodygowa), Lewinowską oraz Trakt Piłsudskiego z granitowej kostki. W latach 30. XX wieku powstała część Zacisza za Kanałem Bródnowskim, wzdłuż osi ul. Jórskiego (tzw. Targówek Osiedle).
Dworek Jórskiego znajdował się u zbiegu dzisiejszych ulic Bratka, Protazego i Blokowej. Wiodła doń z przystanku kolejki tzw. Czarna Droga, której odcinek istnieje do dziś.
Zacisze było dwukrotnie niszczone w ogniu walk – w 1939 i 1944. 22 września 1939 przy Łodygowej zginął niemiecki generał baron Werner von Fritsch. Hitlerowcy założyli tam cmentarz wojenny (dziś nieistniejący, obecnie posesja nr 20) oraz przemianowali nazwę ul. Radzymińskiej na Wilnaer Straße. Po wojnie ulica nosiła nazwę „Generalska” do 1992 r., kiedy przywrócono nazwę Radzymińska.
Podczas okupacji niemieckiej na terenie Zacisza utworzono dwa obozy pracy dla Polaków i ludności żydowskiej[3].
Po 1951 (gdy Zacisze zostało włączone do Warszawy) nastąpił masowy napływ nowych osadników, rozbudowa siatki ulic (zmiana nazw istniejących przed 1945), powstały nowe sklepy (np. Zawadzkich, Górskiego), przychodnia (1957), kino Pelikan, park (1965, obecnie zabudowany), place zabaw, później sklepy Społem. Przedłużono trasy linii autobusów 119 i nocny (119 kreślone). Elektryczność, gaz i wodociągi powstały w ramach prac społecznych mieszkańców, tak samo szkoła przy Generalskiej (1953-62), kościół Św. Rodziny (drewniany 1949, murowany 1956) oraz Dom Kultury z salą widowiskową, biblioteką i kawiarnią (1964-67). W latach 70. XX wieku zbudowano cztery kolonie domków jednorodzinnych, m.in. dla FSO. Po 1950 zasadzono Lasek Bródnowski, obecnie miejsce spacerów zaciszan.
Po 1990 rozpoczęto asfaltowanie błotnistych ulic a lokalny samorząd i społecznicy zajmują się kanalizacją osiedla. W 1992 Zacisze połączono z centrum linią 512. Na obrzeżach osiedla pobudowano kilka kolonii niskich bloków (Park Leśny, Dolcan, Augustówka, Samarytanka, Łodygowa, Augustówka), market OBI, McDonald’s. W 2022 roku otwarto stację II linii metra na osi ul. Figara o nazwie Zacisze.
Zacisze nie posiada cennych zabytków – mogą być nimi ostatnie drewniane domy, dom-wieżyczka Bonerów (ul. Drapińska), dom „pod wazami” (ul. Jórskiego), pompy uliczne, kapliczki murowane (ul. Samarytanka z 1942 r. oraz ul. Żyzna, Śmieszna i Mroźna), tabliczki adresowe z napisem „gm. Bródno”.
Fragment planu Zacisza pojawił się w teledysku do utworu Grzegorza Turnaua „Cichosza” z 1993 roku[4].
W granicach rejonu MSI Zacisze znajduje się Lewinów. Obecnie nazwa tego terenu powoli zanika w świadomości mieszkańców, z uwagi na rozbudowę osiedla, i wchłonięcia ziem dawnego folwarku przez Zacisze. Również historyczne centrum Elsnerowa znajduje się w granicach Zacisza (okolice ul. Nefrytowej).
We wrześniu 2022 roku przy ul. Figara otwarto stację metra Zacisze[5].
Ważniejsze obiekty
edytujZobacz też
edytujW kulturze masowej
edytujRealia Zacisza w okresie międzywojennym, w czasie II wojny i światowej i krótko po wojnie opisał Stefan Roguski w żartobliwej książce Opowieści wuja z Zacisza (1983)[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 maja 1951 r. w sprawie zmiany granic miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 1951 r. nr 27, poz. 199).
- ↑ Obszary MSI. Dzielnica Targówek. [w:] Zarząd Dróg Miejskich w Warszawie [on-line]. [dostęp 2022-04-11].
- ↑ Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 556. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Grzegorz Turnau – Cichosza. youtube.com.
- ↑ Metro wjechało na Bródno. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. 28 września 2022. [dostęp 2022-10-05].
- ↑ Stefan Roguski: Opowieści wuja z Zacisza. Warszawa: Iskry, 1983. ISBN 83-207-0406-5.