Zamek Pieskowa Skała

Zamek Pieskowa Skała
	nr rej. A-478 z 25.04.1983
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Sułoszowa
Typ budynku	zamek
Styl architektoniczny	gotyk, renesans, barok
Właściciel	Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki
	Położenie na mapie gminy Sułoszowa Zamek Pieskowa Skała
	Położenie na mapie Polski Zamek Pieskowa Skała
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Zamek Pieskowa Skała
	Położenie na mapie powiatu krakowskiego Zamek Pieskowa Skała
	50°14′39,17″N 19°46′48,13″E/50,244214 19,780036
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Zamek Pieskowa Skała – zamek na terenie wsi Sułoszowa, w granicach jednego z trzech jej sołectw, położony w Dolinie Prądnika nieopodal Krakowa, na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego.

Historia zamku

Zamek po raz pierwszy wzmiankowany jest jako Peskenstein w dokumencie wydanym w 1315 r. przez Władysława Łokietka. Nazwa prawdopodobnie pochodzi od imienia pierwszego właściciela Piotra, którego zdrobnienie brzmiało w średniowieczu Peszek. Dokument z 1306 r. wymienia nazwę zamku Peskonis, należącego do rycerza o takim właśnie imieniu^[2]. W pierwszej połowie XIV w. Kazimierz III Wielki wybudował w tym miejscu zamek, element łańcucha obronnych Orlich Gniazd, składający się z dwóch części: górnej i dolnej. Górna, niezachowana, wzniesiona była na niedostępnej skale zwanej „Dorotką”.

W latach 1377–1608 zamek był siedzibą rodu Szafrańców, którego znanym przedstawicielem był wojewoda krakowski Piotr Szafraniec. Niektórzy późniejsi przedstawiciele rodu trudnili się zbójectwem i wykorzystywali zamek jako punkt wypadowy do napadów na kupców przejeżdżających biegnącym przez Dolinę Prądnika traktem łączącym Kraków ze Śląskiem. W 1484 r. Krzysztof Szafraniec, prawnuk pierwszego właściciela, został za to ścięty na Wawelu.

W latach 1542–1580 gotycki zamek przekształcono w renesansową rezydencję. W XVII w., za czasów Michała Zebrzydowskiego dobudowano system fortyfikacji bastionowych. W czasie potopu szwedzkiego (1655 r.) zamek został zniszczony, zaś w 1718 r. uległ pożarowi. Odbudowano go jako siedzibę rodu Wielopolskich w 1768 r. W 1787 r. gościł króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W wyniku kolejnego pożaru (1850 r.) zniszczeniu uległa najstarsza jego część – wysoki zamek.

W Królestwie Polskim istniała gmina Pieskowa Skała.

W 1842 r. Pieskową Skałę kupił od rodziny Wielopolskich hrabia Jan Mieroszewski.

W czasie powstania styczniowego 4 i 5 marca 1863 r. w Pieskowej Skale i pobliskiej Skale miały miejsce dwie bitwy powstańców pod dowództwem Mariana Langiewicza z wojskami rosyjskimi. Podczas tych walk śmierć poniósł walczący po stronie Polaków ukraiński rewolucjonista, pułkownik armii rosyjskiej Andrij Potebnia. Obroną samego zamku dowodził Aleksander Zdanowicz. Po wycofaniu się powstańców zamek zajęli i ograbili Rosjanie.

W latach 80. XIX w., kolejny z Mieroszewskich, syn Jana – Sobiesław prowadził w zamku prace remontowe, wzbogacając go o elementy neogotyckie. Jednak jego hulaszczy tryb życia doprowadził do roztrwonienia rodzinnego majątku i sprzedaży zamku dr. Serafinowi Chmurskiemu, który zbudował u jego stóp wille, starając się nadać Pieskowej Skale charakter letniskowy. W 1902 r. z powodu zadłużenia majątku Serafina Chmurskiego, ostatniego prywatnego właściciela Pieskowej Skały, zamek stał się własnością Domu Bankowego „Pilawitz, Wilczyński i Sp.” i trafił na licytację.

Adolf Dygasiński zwrócił się na łamach „Kuriera Warszawskiego” z apelem o ratowanie zamku, perły polskiego renesansu, jedynego na szlaku Orlich Gniazd, który przetrwał w dobrym stanie. Dzięki tej inicjatywie powstało „Towarzystwo Akcyjne Pieskowa Skała”, które wykupiło zamek za kwotę 60 tysięcy rubli.

W okresie II wojny światowej pomieszczenia w zamku udostępniono na sierociniec, przez który przewinęły się dzieci głównie z tzw. kresów wschodnich^[3].

Po II wojnie światowej zamek w Pieskowej Skale przejął Skarb Państwa, po generalnej renowacji w latach 1950–1963 stał się Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Obecnie znajduje się w nim stała ekspozycja „Przemiany stylowe w sztuce europejskiej od średniowiecza do połowy XIX wieku”.

W kryptach zamku znajdują się cztery manierystyczne sarkofagi Sieniawskich z XVII w. z postaciami zmarłych na wiekach bez odpowiedników w sztuce polskiej^{[potrzebny przypis]}, dzieło wrocławskiego rzeźbiarza Jana Pfistera. Pierwotnie znajdowały się w mauzoleum rodowym w kaplicy zamkowej w Brzeżanach na Podolu. Kościół i kaplica w zamku brzeżańskim po 1945 r. zostały doszczętnie zdewastowane. Sarkofagi zostały wcześniej wywiezione do Krakowa podczas wojny polsko-rosyjskiej 1920 roku.

Do zamku przylega park krajobrazowy z Maczugą Herkulesa.

U podnóża wzgórza, na którym wznosi się zamek, znajduje się kompleks pięciu stawów przepływowych założony w XVI wieku. Hodowano w nich karpie, szczupaki i karasie, a w późniejszym czasie pstrągi tęczowe. W 1993 r. zaprzestano hodowli. Obecnie są ostoją płazów na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego (traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta, ropucha szara, ropucha zielona, żaba trawna, rzekotka drzewna, kumak nizinny). Płazy odbywają w nich gody, migrując z zimowisk niekiedy oddalonych nawet o 3 km. W czasie tych migracji szlak godowej wędrówki płazów jest zabezpieczany przez wolontariuszy i pracowników parku, którzy przenoszą zwierzęta przez biegnącą obok drogę^[4].

Pieskowa Skała w filmach

Zamek w Pieskowej Skale został wykorzystany w takich filmach jak:

Zacne grzechy (1963), reż. Mieczysław Waśkowski
Stawka większa niż życie (1968), odc. 16 – Akcja „Liść Dębu”, reż. Janusz Morgenstern
Podróż za jeden uśmiech (1971), odc. 7 – Pożegnanie z Dudusiem, reż. Stanisław Jędryka
Janosik (1974), reż. Jerzy Passendorfer
Pierścień i róża (1986), reż. Jerzy Gruza
Crimen (1988), reż. Laco Adamik
Ogniem i mieczem (1999), reż. Jerzy Hoffman
Pan Wołodyjowski (1969), reż. Jerzy Hoffman
Szkoła żon (teatr telewizji) (2008), reż. Jerzy Stuhr
Reich (2001), reż. Władysław Pasikowski
The Amazing Race (serial), (2006)
Nie kłam kochanie (2008), reż. Piotr Wereśniak

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 5 marca 1971 r. znaczek pocztowy przedstawiający Zamek Pieskowa Skała o nominale 4 zł, w serii Zamki polskie. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.^[5]

Numizmatyka

W 1997 roku wydano dwie monety okolicznościowe z wizerunkiem zamku. Monety te miały nominały 2 zł i 20 zł (monetę o nominale 2 złote wyemitowano w nakładzie 315 000 sztuk, zaś monetę o nominale 20 złotych wyemitowano w nakładzie 15 000 sztuk)^[6]. Monety te wchodzą w skład serii monet Zamki i pałace w Polsce^[7].