Wikipedia

Zamek w Pińczowie

zabytkowy zespół zamkowy w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim

Zamek w Pińczowie – zamek, który znajdował się w Pińczowie, na cyplu wysuniętej na południe skarpy, wznoszącej się nad lewobrzeżną część doliny Nidy i miastem. Niegdyś najwspanialsza siedziba możnowładcza w Małopolsce XV wieku[2].

Zamek w Pińczowie
Zabytek: nr rej. A.660/1-8 z 16.10.1957, z 19.12.1957 i z 14.01.1972[1]
Ilustracja
Zamek w Pińczowie na miedziorycie wg rysunku Erika Jönsona Dahlbergha z 1657 roku
Państwo

 Polska

Miejscowość

Pińczów

Architekt

Santi Gucci

Rozpoczęcie budowy

1 poł. XV wieku

Ukończenie budowy

1 poł. XV wieku

Ważniejsze przebudowy

po 1586 - ok. 1600, lata 30. XVII wieku

Zniszczono

koniec XVIII wieku - poł. XIX wieku

Pierwszy właściciel

Zbigniew Oleśnicki, Jan Głowacz Oleśnicki

Kolejni właściciele

Oleśniccy, Myszkowscy, Wielopolscy

Położenie na mapie Pińczowa
Mapa konturowa Pińczowa, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Dawna lokalizacja zamku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Dawna lokalizacja zamku”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Dawna lokalizacja zamku”
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego
Mapa konturowa powiatu pińczowskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Dawna lokalizacja zamku”
Położenie na mapie gminy Pińczów
Mapa konturowa gminy Pińczów, u góry znajduje się punkt z opisem „Dawna lokalizacja zamku”
Ziemia50°31′26,46″N 20°31′48,85″E/50,524017 20,530236
Multimedia w Wikimedia Commons
Panorama Pińczowa z 1657 roku z widocznym zamkiem na wzgórzu po lewej
Widok na zamek od północnego zachodu w 1657 roku
Pawilon ogrodowy w Pińczowie - jedyna pozostałość po zamku Myszkowskich
Portal z zamku Myszkowskich wmurowany w jedną z kamienic w Pińczowie

Historia

edytuj

Zamek Oleśnickich

edytuj

Pierwsza wzmianka o castrum Pandziczow (zamku pińczowskim) pochodzi z dokumentu z 1400. Między 1424 a 1428 Pińczów wraz zamkiem kupił biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki dla swego brata Jana Głowacza. Oleśniccy w miejscu starej budowli wznieśli nowy zamek, którego budowa trwała 30 lat i pochłonęła znaczne sumy[3][4].

Zamek wzniesiono z olbrzymich, starannie obrobionych ciosów, w górnych partiach stosując cegłę, na planie czworoboku, gdzie głównym członem zamku był potężny dwukondygnacyjny donżon zbudowany na planie prostokąta. Bryła budowli została wzbogacona narożnymi wykuszami, a na osi elewacji umieszczono większy wykusz, którego podstawa była dodatkowo wzmocniona czterema skarpami. Po przeciwnej stronie wzniesiono dwie kwadratowe wieże o różnej wysokości. W sąsiedztwie większej wieży znajdowała się brama wjazdowa, na piętrze której mieściła się kaplica. Wjazd do zamku prowadził most wsparty na czworokątnym filarze kamiennym, postawionym na stoku wzgórza[5].

Zamek Myszkowskich

edytuj

Po śmierci Mikołaja Oleśnickiego, w 1586 zamek nabył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który odrestaurował go i gruntownie przebudował. Niewykluczone, że doprowadził rezydencję do stanu, jaki można zobaczyć na szwedzkich rycinach powstałych wg rysunku Erika Jönsona Dahlbergha[6]. Przekształcono wówczas główny korpus zamkowy; rozbudowano i podwyższono skrzydła, wprawiono nową kamieniarkę w otwory, wzniesiono nowe dachy i cebulaste hełmy oraz gruntownie zmodernizowano wnętrza[7]. Po śmierci biskupa w 1591 zamek przeszedł w ręce jego bratanka Zygmunta Myszkowskiego, który kontynuował dalsze prace; polegały one w znacznym stopniu na rozszerzeniu rezydencji, która od 1601 stała się głównym dyspozycyjnym i reprezentacyjnym ośrodkiem Ordynacji Pińczowskiej[6][8].

Niewątpliwie całą przebudowę zamku prowadził architekt i rzeźbiarz królewski Santi Gucci, który był związany z Pińczowem, gdzie miejscowe warsztaty kamieniarskie i kamieniołomy były podporządkowane jego kierownictwu[6][9][10]. W tym samym czasie budował Gucci dla biskupa Myszkowskiego nowy pałac w Książu Wielkim, a po jego śmierci nadal obracał się w kręgu mecenatu Myszkowskich[11][12].

Okres zakładania tego wielkiego zespołu przestrzennego zamyka się w ostatnich latach XVI wieku, do śmierci w 1600 Santi Gucciego, głównego projektanta całego założenia zamkowego; chociaż niewykluczone, że po jego śmierci prowadzono jeszcze roboty[13]. Niewielkie prace budowlane podejmował w latach 30. XVII wieku Ferdynand Gonzaga Myszkowski, jednak ich zakres nie był duży i zapewne ograniczył się jedynie do przedzamcza[13].

Zamek Wielopolskich

edytuj

Po śmierci ostatniego przedstawiciela rodu Gonzagów Myszkowskich w 1727, zamek wraz z Ordynacją Pińczowską przeszedł w 1729 w ręce rodziny Wielopolskich. Był to czas schyłku świetności pińczowskiej rezydencji, która już w 1783 była opuszczona i zaniedbana[14]. Pod koniec XVIII wieku za sprawą margrabiny Elżbiety Wielopolskiej rozpoczęto rozbiórkę zamku, która przebiegała w dwóch fazach; najpierw rozebrano główny gmach zamkowy, a w poł. XIX wieku przestała istnieć reszta budowli[15][16]. Ocalał jedynie – poza nikłymi śladami murów znajdującymi się na wzgórzu zamkowym – jeden z czterech pawilonów ogrodowych, o którym pisał profesor Adam Miłobędzki:

W narożu ogrodu pozostał tylko pięcioboczny pawilon, którego wyrafinowane, manierystyczne formy są dziś jedynym świadectwem wspaniałości architektury tego niezwykłego założenia[17].

Architektura

edytuj

Zarówno architektura zamku jak i ogólna koncepcja architektoniczno – przestrzenna zespołu bez wątpienia nawiązywała do północnowłoskiego manieryzmu[18][19], który charakteryzował dzieła Santi Gucciego[20][21].

Rezydencja pińczowska składała się z górnego, właściwego zamku zgrupowanego wokół niewielkiego dziedzińca oraz dolnego reprezentacyjnego przedzamcza z większym dziedzińcem otoczonym oficynami z basztami w narożach i ziemnymi fortyfikacjami. Na stokach i u podnóża cypla, na którym wznosił się zamek oraz przedzamcze, znajdował się obszerny zwierzyniec otoczony nieregularnym wielobokiem muru, wzmocnionym obronno-dekoracyjnymi wieżyczkami. Między zwierzyńcem a miastem rozciągał się ogród o czterech kwaterach, otoczony murem z pawilonami ogrodowymi w narożach. Cały ten zespół architektoniczno - przestrzenny tworzył wraz z przylegającym miastem harmonijną całość, gdzie akcentem zamykającym całą kompozycję stała się fontanna na środku rynku[14][22].

Zobacz też: Pawilon ogrodowy w Pińczowie.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 50 [dostęp 2016-01-05].
  2. ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich w Pińczowie. U początków nowożytnej rezydencji w Polsce, [w:] Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968, s. 36.
  3. ↑ L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, red. naukowa L. Kajzer, Warszawa 2007, s 383.
  4. ↑ A. Fischinger, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969, s. 24.
  5. ↑ L. Kajzer, op. cit., s. 384.
  6. ↑ a b c A. Miłobędzki, op. cit., s. 36.
  7. ↑ A. Miłobędzki, op. cit., s. 36.
  8. ↑ A. Fischinger, op. cit., s. 24–25.
  9. ↑ A. Fischinger, op. cit., s. 11, 26.
  10. ↑ A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1978, s. 144.
  11. ↑ K. Sinko, Santi Gucci Fiorentino i jego szkoła, Kraków 1933, s. 31.
  12. ↑ A. Fischinger, op. cit., s. 18.
  13. ↑ a b A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 38.
  14. ↑ a b A. Fischinger, op. cit., s. 25.
  15. ↑ W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach zachował się rysunek autorstwa Kronbartha z 1799 przedstawiający ruiny zamku w Pińczowie w trakcie rozbiórki. Reprodukcja rysunku znajduje się w książce Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968, ilustracja 6, s. 43.
  16. ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 35.
  17. ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 35.
  18. ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 42.
  19. ↑ A. Miłobędzki, Zarys dziejów..., , op. cit., s. 144.
  20. ↑ K. Sinko, op. cit., s. 47 - 49.
  21. ↑ A. Fischinger, op. cit., s. 94 - 110.
  22. ↑ A. Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich..., op. cit., s. 36.

Bibliografia

edytuj
  • Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
  • A. Fischinger, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969
  • Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, red. naukowa L. Kajzer, Warszawa 2007
  • Adam Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich w Pińczowie. U początków nowożytnej rezydencji w Polsce, [w:] Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968
  • Aleksander Andrzejewski, Leszek Kajzer, Jerzy Sikora, Sprawozdanie z badań zamku w Pińczowie w 2005 roku, [w:] Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne, nr 10, 2006–2007, ss. 337-352[1]
  • Leszek Kajzer, Między Chęcinami a Pińczowiem, czyli o nowych badaniach obu warowni, [w:] Klio viae et invia, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2010

Linki zewnętrzne

edytuj
  1. ↑ Sprawozdanie z badań zamku w Pińczowie w 2005 roku, „Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne”, nr 10, 2006-2007, 337-352. [online], www.academia.edu [dostęp 2016-04-25].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Pińczowie&oldid=74660846”
  NODES