Pałac w Wodzisławiu Śląskim
Pałac Dietrichsteinów w Wodzisławiu Śląskim – zabytkowy[2] pałac w mieście Wodzisław Śląski.
 nr rej. 758/66 z 30.12.1966[1]
| |
 Pałac od strony parku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Wilhelma Kubsza 2 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Anton Grimm |
| Inwestor |
Dietrichsteinowie |
| Rozpoczęcie budowy |
1742 |
| Ukończenie budowy |
1747 |
| Pierwszy właściciel |
Guidobald von Dietrichstein |
Położenie na mapie Wodzisławia Śląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego  | |
 50°00′08,37″N 18°27′53,88″E/50,002325 18,464967
| |
| Strona internetowa | |
Pierwotnie zamek zbudowany w początkach istnienia miasta, obejmował zespół budynków, na których miejscu w XVIII w. wybudowano przez Dietrichsteinów w latach 1742-1747 pałac, który jest jedną z pierwszych budowli w stylu klasycystycznym w Polsce. Gmach jest siedzibą Muzeum w Wodzisławiu Śląskim założonego w 1971.
Stary zamek
edytujPierwszy zamek wodzisławski został prawdopodobnie zbudowany z fundacji księcia opolsko-raciborskiego Władysława w samych początkach istnienia miasta około 1257 r.[3] Wcześniej prawdopodobnie na terenie tzw. Starego Wodzisławia lub Grodziska znajdował się gród obronny zniszczony przez Tatarów w 1241 r.[4] Za najstarszy fragment wodzisławskiego zamku uznaje się kopiec zlokalizowany w Parku Miejskim, ok. 40 m na południe od pałacu, na którym to kopcu istniała przypuszczalnie drewniana wieża mieszkalno-obronna[5]. Obiekt ten został spalony w 2. połowie XV wieku przez rycerzy-rabusiów. Odbudował zamek przypuszczalnie książę Jan IV, który po odebraniu mu ziemi karniowskiej przeniósł się do Wodzisławia, gdzie spędził ostatnie 9 lat życia (do 1483 r.). W 1502 r. król Władysław II Jagiellończyk przekazał za wierną służbę swojemu kanclerzowi Janowi Schellenbergowi zamek wraz z miastem i okolicznymi dobrami[5]. Pierwszy zamek wodzisławski okres swej świetności miał w XVI wieku. W tym czasie zamek składał się z bramy, zbrojowni i budynku głównego z komnatami, sypialniami, kancelarią i pomieszczeniem reprezentacyjnym. Budynek zamku był wielokondygnacyjny. Wokół niego znajdowały się ponadto kuchnia, dwie stajnie, drewutnia oraz kuźnia. Całość otoczona była fosą nad którą przebiegał most[6]. W 1602 r. zamek kupił węgierski szlachcic Jerzy Plawecki (Horváth-Palocsay), właściciel Plawca i Niedzicy. W XVII wieku wokół Wodzisławia toczyły się działania wojenne związane z wojną trzydziestoletnią. W wyniku tych działań zamek wodzisławski został w 1648 r. zburzony przez Szwedów. Odbudowany, nie odzyskał już jednak swej dawnej świetności[7]. W końcu XVII w. zamek trafił w ręce prymasa Węgier Georga Szelepcsényi (1668–1685), a następnie cesarza Leopolda I Habsburga, który przekazał w 1685 roku w zastaw skonfiskowane dobra wodzisławskie swojemu przyjacielowi księciu Ferdynandowi Josephowi von Dietrichstein za 75 tysięcy guldenów[5]. Oficjalne przejęcie dóbr od cesarza Leopolda nastąpiło kilka lat później (w 1696 r.) po dopłacie kolejnych 75 tysięcy guldenów[5].
Pałac Dietrichsteinów
edytuj
Na miejscu starego zamku, Dietrichsteinowie (ówcześni właściciele Wodzisławskiego Państwa Stanowego) postanowili wybudować nową rezydencję. Prace budowlane zrealizowano na zlecenie wnuka księcia Ferdynanda Józefa Dietrichsteina – hrabiego Guidobalda Józefa von Dietrichsteina (1717-1773). Pałac wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 x 17,4 m w stylu francuskiego baroku klasycyzującego. Na starym zamku, jeszcze zanim wybudowano nowy, 4 listopada 1743 r. doszło do ślubu hrabiego z pochodzącą z majętnego rodu Marią Gabrielą Henckel von Donnersmarck. W roku 1745 Wodzisław wraz z niemal całym Śląskiem staje się częścią Prus. Na wodzisławskim zamku z okazji zawarcia pokoju drezdeńskiego zostaje zorganizowana uroczystość z udziałem okolicznej szlachty i duchowieństwa. W opisie tego wydarzenia pojawia się informacja o trwającej budowie nowej siedziby Dietrichsteinów. Nowe założenie powstało na gruntach miejskich na północ od starego zamku, a prace przy jego wznoszeniu zostały przeprowadzone w latach 1744-1747. Wybudowany według projektu morawskiego architekta Franciszka Antona Grimma (1710-1784) pałac, jest prawdopodobnie pierwszą budowlą w stylu klasycystycznym na ziemiach polskich[6]. Wolnostojąca budowla na planie wydłużonego prostokąta, w modnym wówczas stylu francuskiego baroku klasycyzującego, miała świadczyć o prestiżu rodu. Stary zamek został rozebrany, a na jego miejscu powstały pałacowe ogrody. Być może część kamieni pochodzących z rozbiórki została wtórnie użyta przy budowie pałacu. Dietrichsteinowie posiadają pałac do roku 1772. Później zmienia on co parę lat właścicieli. W roku 1822 podczas wielkiego pożaru miasta pałac, będący wówczas własnością Ernesta von Strachwitz, uległ częściowemu spaleniu (spalone zostały dach i pierwsze piętro). Jednak już cztery lata później został odnowiony. W latach 1860–1881, kiedy właścicielem tych dóbr był Ernest Brauns (ostatni właściciel dóbr wodzisławskich), część pałacu za jego zgodą przeznaczona była na magistrat. Od jego śmierci w 1881 r. już w całości mieściła się w nim siedziba magistratu aż do 1974 r. W roku 1906 obiekt został wykupiony przez władze miejskie i został zaadaptowany na liczne urzędy i mieszkania dla urzędników. W czasach II Rzeczypospolitej oraz w czasie II wojny światowej w pałacu mieściła się również siedziba policji[8].
We wrześniu 2018 r. rozpoczęto gruntowną rewitalizację budynku. Do czasu rozpoczęcia remontu w gmachu znajdowały się siedziba USC i Muzeum. W przyszłości w budynku mają się znajdować wyłącznie pomieszczenia Muzeum. 19 sierpnia 2019 na budowie doszło do groźnego wypadku. Zerwał się gzyms oraz zawaliło się ok. 50-metrowe rusztowanie na głównej fasadzie budynku od strony ul. Kubsza. Rannych zostało dwóch pracowników firmy budowlanej. Zawalone rusztowanie zatarasowało ulicę i plac przed pałacem, oraz uszkodziło trzy zaparkowane samochody. Nikt jednak w tym momencie nie przechodził w pobliżu. Specjalna komisja będzie wyjaśniała przyczyny katastrofy budowlanej[9][10]. 30 lipca 2022 budynek oficjalnie oddano do użytku po remoncie.
Parter tego zabytku jest kondygnacją muzealną, w której znajdują się wystawy stałe. Piętro I, które w przeszłości było częścią administracyjną i udzielano tam ślubów, po modernizacji służy w innym celu. Obiekt zyskał sale reprezentacyjną i koncertową, w których realizowane są spotkania oraz konferencje, a także koncerty na 100-150 osób oraz sale wystawiennicze z wystawami czasowymi poświęconymi historii ziemi wodzisławskiej. Na kolejnym piętrze znajdują się pomieszczenia administracyjne, Centrum Nauki i Techniki „SOWA” oraz sala multimedialna. Ostatnie piętro służy pracownikom Muzeum w Wodzisławiu Śląskim jako sale warsztatowe m.in. do prac archeologicznych. Dzięki zastosowaniu bezprogowych drzwi, windy i odpowiednio przystosowanych toalet budynek został również dostosowany do osób niepełnosprawnych.
Architektura
edytujJest to pałac piętrowy w stylu klasycyzmu, na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 na 17,3 m, murowany, tynkowany. Fasada jest symetryczna, 15-osiowa, z 3-osiowym słabo zaznaczonym ryzalitem wejściowym. Parter jest wydzielony gzymsem. Okna są obramione, nad nimi belkowanie. Ryzalit jest zwieńczony trójkątnym przyczółkiem zawierającym kartusz z herbami: budowniczego Guidobalda von Dietrichstein (1717-1773, L) i jego żony Margarety Marii Henckel von Donnersmarck ( 1719-1748, P)[11][12][13]. Portal zamknięty półkoliście, flankowany zdwojonymi pilastrami dźwigającymi przełamujące się belkowanie. Elewacja parkowa 11-osiowa z ryzalitem podzielonym kanelowanymi lizenami, w zwieńczeniu przyczółek z okulusem. Dach jest pokryty dachówką – czterospadowy i dwuspadowy. Architektem był prawdopodobnie morawski architekt Anton Grimm[6].
W czasie przebudowy w latach 2018-2022 zmianie uległa konstrukcja dachu, który odtworzony został w konstrukcji łamanej typu polskiego, z oknami w kształcie tzw. lukaryn i bawolich oczu. Zapewniło to funkcjonalność dwóch pięter poddasza.
Muzeum w Wodzisławiu Śląskim
edytujMuzeum powstało na bazie Izby Regionalnej, prowadzonej przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Wodzisławskiej[14]. W istniejącym od 1971 roku muzeum miejskim na stałe są umieszczone ekspozycje przedstawiające historię Wodzisławia, a także Ziemi Wodzisławskiej. W muzeum są organizowane również wystawy czasowe, wernisaże i konferencje naukowe. Corocznie w czerwcu podczas Dni Wodzisławia Śląskiego ma miejsce Noc w Muzeum. Muzeum gromadzi pamiątki archeologiczne, etnograficzne i historyczne z terenów powiatu wodzisławskiego i ziemi wodzisławskiej[15].
Do stałych ekspozycji muzeum należą
- „Pradzieje ziemi rybnicko-wodzisławskiej”
- „Wczesnośredniowieczne grodzisko Gołęszyców w Lubomi”
- „Życie codzienne w średniowiecznym mieście na przykładzie „Wodzisławia”
- „Wodzisławska Czarownica"
- „W XIX w. w salonie mieszczańskim”
- „Z dziejów śląskiego rzemiosła”
- „XX wiek w Wodzisławiu”
Galeria
edytuj-
Pałac Dietrichsteinów (1909) -
Pałac od strony ul. Wilhelma Kubsza -
Herby: Dietrichstein (L) Henckel v. Donnersmarck (P) -
Herb Guidobalda von Dietrichstein -
Herb Marii Henckel von Donnersmarck -
Pałac (2012) -
Hol główny pałacu od strony Muzeum -
Park Zamkowy, w głębi budynek Pałacu
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Furmanek M., Kulpa S., Wodzisław Śląski w świetle badań archeologicznych, (w:) D. Abłamowicz, M. Furmanek, M. Michnik (red.), Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych, Gliwice 2004, s. 255–270
- ↑ Ludwik Musioł, Wodzisław 1257-1957, Katowice 1957.
- ↑ a b c d Adrian Podgórski, Mirosław Furmanek, Zamek wodzisławski i jego gospodarcze zaplecze, „Za wytworną fasadą: kulisy funkcjonowania rezydencji arystokratycznych: materiały z konferencji naukowej z okazji 70-lecia Muzeum Zamkowego w Pszczynie, Pszczyna, 12-13 maja 2016” [dostęp 2019-04-01] (ang.).
- ↑ a b c M.Furmanek, S. Kulpa,Zamek wodzisławski i jego właściciele, Wodzisław Śl. 2003.
- ↑ Bogdan Cimała, Paweł Porwoł, Wacław Wieczorek, Wypisy do dziejów Rybnika i Wodzisławia Śląskiego, Opole 1985.
- ↑ Piotr Hojka,Wodzisław Śląski i ziemia wodzisławska w czasie II wojny światowej, Wodzisław Śl. 2011.
- ↑ Omal nie doszło do tragedii! W Wodzisławiu Śląskim runęło rusztowanie remontowanego pałacu. dziennikzachodni.pl. [dostęp 2019-08-20].
- ↑ Runęło rusztowanie w centrum miasta. Komisja wyjaśnia przyczyny wypadku w Wodzisławiu Śląskim. dziennikzachodni.pl. [dostęp 2019-08-20].
- ↑ Margarete Maria Von Dietrichstein.... [dostęp 2024-03-12].
- ↑ Zabytki. [dostęp 2024-03-12].
- ↑ Stary herb odkryty pod nowym w Pałacu Dietrichsteinów. [dostęp 2024-03-12].
- ↑ Nowiny nr 23/1971.
- ↑ Zespół pałacowo-parkowy w Wodzisławiu Śląskim – Pałac Dietrichsteinów. kulturalnywodzislaw.pl. [dostęp 2013-09-06].
Bibliografia
edytuj- M.Furmanek, S. Kulpa,”Zamek wodzisławski i jego właściciele”, Wodzisław Śl. 2003
- Zamki w Polsce – Wodzisław. [dostęp 2013-09-15]. (pol.).