Zamek w Zatorze
Zamek w Zatorze – właściwie pałac, pierwotnie obronny zamek książęcy z XIV w., siedziba książąt zatorskich z górnośląskiej linii piastowskiej, później starostów królewskich.
 nr rej. 371 z 17.05.1947, A-397 z 2.12.1972, A-300/78 z 20.04.1978
| |
 Pałac Potockich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Zatora  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego  | |
Położenie na mapie gminy Zator  | |
 49°59′45,8″N 19°26′23,3″E/49,996056 19,439806
| |
Historia
edytujZamek średniowieczny
edytujPierwszy zamek z kamienia wapiennego zbudowano na planie owalu na skarpie nad rzeką, kilkanaście metrów od obecnie istniejącego pałacu[1]. Była ta główna siedzibą księcia Wacława w nowo utworzonym w 1445 roku księstwie zatorskim. W budowie lub rozbudowie wcześniej istniejącego zamku pomagali mu finansowo jego bracia. W 1477 roku opisano zamek w związku z podziałem księstwa i przypuszczalnie była to wtedy jeszcze dość skromna budowla[2]. Niewykluczone, że zaobserwowana podczas wykopalisk archeologicznych XV wieczna rozbudowa zamku o nowy podpiwniczony budynek, była związana z adaptacją zamku na siedzibę nowego księcia zatorskiego[3].
W drugiej połowie XVI wieku zamek leżał w powiecie śląskim województwa krakowskiego[4]. W 1494 roku księstwo zatorskie wraz z zamkiem kupił król Polski Jan Olbracht za 80 tys. złotych węgierskich[5].
Pałac barokowy
edytujPrzypuszczalnie pod koniec XVI wieku lub na początku XVII wieku w odległości kilkunastu metrów od starego zamku kamiennego zbudowano pałac na planie prostokąta, a niefunkcjonalny już stary średniowieczny zamek książęcy rozebrano na materiał budowlany[1].
W 1778 roku pałac został kupiony przez Duninów i częściowo przebudowany z dobudową drugiego piętra. Kolejni prywatni właściciele pałacu i dóbr zatorskich to: Poniatowscy, Tyszkiewiczowie, Wąsowiczowie, Potoccy.
Pałac neogotycki
edytujW 1836 roku na zlecenie Anny z Tyszkiewiczów Potockiej Wąsowiczowej pałac przebudowano według projektu Franciszka Marii Lanciego, nadając mu formę rezydencji w stylu romantycznego neogotyku[6].
W roku 1945 został przez władze Polski Ludowej bezprawnie odebrany prawowitym właścicielom. Od 1946 roku był siedzibą Instytutu Zootechniki, ostatnio Rybackiego Zakładu Doświadczalnego. W latach 1964–1973 gruntownie odrestaurowany. Na parterze bogato zdobione sale: myśliwska, złota, paprociowa, bluszczowa. Po procesie spadkowym na początku 2013 roku zamek został odzyskany przez ród Potockich.
Budynek wpisany jest do rejestru zabytków województwa małopolskiego pod numerami: 371 z 17 maja 1947 r., A-397 z 2 grudnia 1972 r. i A-300/78 z 20 kwietnia 1978 [7].
Galeria
edytuj-
Staloryt „Zamek w Zatorze”, syg. Ch. Lataisse z „Pologne” C.Forstera, Paryż 1840 -
Stan zamku przed 1914 -
Neogotycki portal do pałacu z XIX wieku -
Brama główna z XIX wieku -
Relief -
Bramy boczne -
Herb Pilawa -
Tarcza herbowa
Przypisy
edytuj- ↑ a b Bogusław Kwiecień, Niezwykłe odkrycie archeologów w Zatorze. W sąsiedztwie pałacu Potockich odkopali ruiny średniowiecznego zamku obronnego [ZDJĘCIA] [online], Gazeta Krakowska, 13 lutego 2022 [dostęp 2022-02-13] (pol.).
- ↑ Dorota Żurek, Początki zamku w Zatorze. Rezydencja biednych książąt (The Beginnings of The Castle in Zator. Big Ambitions of Poor Princes [online] [dostęp 2019-02-05] (ang.).
- ↑ Krzysztof Tunia, Pierwsza informacja o odkryciu średniowiecznego zamku w Zatorze, Wadowiana, s.143 https://wadoviana.eu/wp-content/uploads/2022/01/wck_wadoviana_Krzysztof-Tunla_Pierwsza-informacja....pdf
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2008, k. 4
- ↑ Jan I Olbracht - POCZET.COM [online], www.poczet.com [dostęp 2022-02-13].
- ↑ Historia – Fundacja Zamek w Zatorze [online] [dostęp 2022-02-13] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków województwa małopolskiego (pdf)