Zbójnik ciemny

Zbójnik ciemny
	Caenolestes fuliginosus
	(Tomes, 1863)
	; Ilustracja z 1863 roku opublikowana w Proceedings of the Zoological Society of London
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	torbacze
Rząd	skąpoguzkowce
Rodzina	zbójnikowate
Rodzaj	zbójnik
Gatunek	zbójnik ciemny
Synonimy
	Hyracodon fuliginosus Tomes, 1863; Caenolestes obscurus O. Thomas, 1895; Caenolestes tatei Anthony, 1923;
	Hyracodon fuliginosus Tomes, 1863; Caenolestes obscurus O. Thomas, 1895; Caenolestes tatei Anthony, 1923;
Podgatunki
	C. f. fuliginosus (Tomes, 1863); C. f. centralis Bublitz, 1987; C. f. obscurus O. Thomas, 1895;
	C. f. fuliginosus (Tomes, 1863); C. f. centralis Bublitz, 1987; C. f. obscurus O. Thomas, 1895;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zbójnik ciemny^[6], zbójnik^[7]^[a] (Caenolestes fuliginosus) – gatunek ssaka z rodziny zbójnikowatych (Caenolestidae).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1863 roku brytyjski zoolog Robert Fisher Tomes nadając mu nazwę Hyracodon fuliginosus^[1]. Miejsce typowe według oryginalnego oznaczenia to Ekwador^[8]^[9]^[10]^[11]; w 1987 roku niemiecki teriolog Johannes Bublitz uściślił miejsce typowe do prawdopodobnie Pallatangi (2°00′S 78°56′W/-2,000000 -78,933333), na południe od szczytu Chimborazo^[12] chociaż dokładne lokalizacja miejsce typowego jest niepewne^[10]. Holotyp to młodociany osobnik o nieokreślonej płci o sygnaturze BMNH 7.1.1.191 z kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; odłowiony przez brytyjskiego zoologa Louisa Frasera^[10]; neotyp (dorosły osobnik, sygnatura AMNH 64442, Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej) wyznaczony przez Bublitza^[12] jest nieważny^[10].

Filogenetyczne umiejscowienie w obrębie rodzaju niepewne, ale analiza oparta na ograniczonych danych aminokwasowych sugeruje pokrewieństwo z C. convelatus^[13]. Rozpoznano trzy podgatunki. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[9]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
C. f. centralis	Caenolestes fuliginosus centralis	Bublitz, 1987	Río Termales (4°56′N 75°19′W/4,933333 -75,316667)m na wysokości 2700 m n.p.m., Kolumbia^[4]^[14].	Dorosły samiec (sygnatura FMNH 70825, Muzeum Historii Naturalnej w Chicago), odłowiony 31 stycznia 1951 roku przez Philipa Hershkovitza^[4].
C. f. obscurus	Caenolestes obscurus	O. Thomas, 1895	Bogota (4°33′48″N 74°05′42″W/4,563333 -74,095000), Cundinamarca, Kolumbia^[15]^[14].	Skóra dorosłego samca (sygnatura BMNH 96.1.7.1, Muzeum Historii Naturalnej w Londynie), odłowiony 7 maja 1895 roku przez G.D. Childa^[15].

Etymologia

Caenolestes: gr. καινος kainos ‘nowy, świeży’; ληστης lestes ‘rozbójnik, bandyta’, od λῃστευω lēisteuō ‘grabić, łupić’^[16].
fuliginosus: nowołac. fuliginosus ‘okopcony, pokryty sadzą’, od łac. fuligo, fuliginis ‘sadza’^[17].
centralis: łac. centralis, centrale ‘środkowy, ze środka’, od centrum ‘środkowy punkt, środek’, od gr. κεντρον kentron ‘ostry punkt’^[18].
obscurus: łac. obscurus ‘ciemny, mroczny’^[19].

Zasięg występowania

Zbójnik ciemny występuje w zależności od podgatunku^[9]^[11]:

C. fuliginosus fuliginosus – wyższe zalesione i bogate w paramo elewacje Andów w północnym i środkowym Ekwadorze.
C. fuliginosus centralis – lasy i bogate w paramo zachodnie, środkowe i wschodnie pasma Andów w Kolumbii i skrajnie południowo-zachodniej Wenezueli (Táchira).
C. fuliginosus obscurus – najwyraźniej ograniczony do okolic Bogoty.

Granice występowania każdego podgatunku w Kolumbii pozostają słabo poznane^[9].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 9,6–13,4 cm, długość ogona 10,3–13,9 cm, długość tylnej stopy 2–2,8 cm; masa ciała 25–32 g^[11]^[20]. Ma krótką, brunatnoczarną futro. Głowa wydłużona, jak u szczura, oczy bardzo małe, uszy zaokrąglone, wystające ponad futrem. Ogon niechwytny, skąpo owłosiony. Długość głowy i tułowia 10,5-13,5 cm, tyle samo mierzy ogon. Dymorfizm płciowy jest wyraźnie zaznaczony – samce są znacznie cięższe od samic. Charakterystyczny dla zbójników jest brak torby lęgowej.

Ekologia

Biologia i etologia tego gatunku są słabo poznane. Zbójniki mają słaby wzrok, ale dobrze rozwinięty słuch i węch. Odżywiają się bezkręgowcami (owady, pająki). Zamieszkują wysokości od 2135 do 4300 m n.p.m.^[20].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)^[5].

Uwagi

↑ Nazwa zwyczajowa jest również nazwą rodzaju Caenolestes.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d R.F. Tomes. Notice of a New American Form of Marsupial. „Proceedings of the Zoological Society of London”. For the year 1863, s. 51, 1863. (ang.).
↑ O. Thomas. Descriptions of four small mammals from South America, including one belonging to the peculiar marsupial genus “Hyracodon” Tomes. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 16, s. 367, 1895. (ang.).
↑ H.E. Anthony. Preliminary report on Ecuadorean mammals, No. 3. „American Museum Novitates”. 120, s. 1, 1923. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Bublitz 1987 ↓, s. 70.
↑ ^a ^b G.M.G.M. Martin G.M.G.M., Caenolestes fuliginosus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-22] (ang.).
↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 6. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 427, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Caenolestes fuliginosus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-22].
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 56. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c B. Patterson: Family Caenolestidae (Shrew-Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 195. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ ^a ^b Bublitz 1987 ↓, s. 69.
↑ R. Ojala-Barbour, C.M. Pinto, J. Brito M., L. Albuja V., T.E. Lee, Jr. & B.D. Patterson. A new species of shrew-opossum (Paucituberculata: Caenolestidae) with a phylogeny of extant caenolestids. „Journal of Mammalogy”. 94 (5), s. 967–982, 2013. DOI: 10.1644/13-MAMM-A-018.1. (ang.).
↑ ^a ^b R.M. Timm & B.D. Patterson: Genus Caenolestes O. Thomas, 1895. W: A.L. Gardner (red.): Mammals of South America. Cz. 1: Marsupials, Xenarthrans, Shrews, and Bats. Chicago: University of Chicago Press, 2005, s. 123. ISBN 978-0-226-28240-4. (ang.).
↑ ^a ^b Bublitz 1987 ↓, s. 73.
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 150, 1904. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, fuliginosus [dostęp 2023-07-20] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, centralis [dostęp 2023-07-20] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, obscurus [dostęp 2023-07-20] .
↑ ^a ^b Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 41. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 427, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
J. Bublitz. Untersuchungen zur Systematik der rezenten Caenolestidae Trouessart, 1898 unter Verwendung craniometrischer Methoden. „Bonner Zoologische Monographien”. 23, s. 1–96, 1987. (niem.).
Gerde, K. & L. Olson.: Caenolestes fuliginosus. (On-line), Animal Diversity Web, 2005. [dostęp 2008-12-20]. (ang.).
The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[a-8] Nazwa zwyczajowa jest również nazwą rodzaju Caenolestes.

[Tomes-1] R.F. Tomes. Notice of a New American Form of Marsupial. „Proceedings of the Zoological Society of London”. For the year 1863, s. 51, 1863. (ang.).

[Thomas-2] O. Thomas. Descriptions of four small mammals from South America, including one belonging to the peculiar marsupial genus “Hyracodon” Tomes. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 16, s. 367, 1895. (ang.).

[Anthony-3] H.E. Anthony. Preliminary report on Ecuadorean mammals, No. 3. „American Museum Novitates”. 120, s. 1, 1923. (ang.).

[CITEREFBublitz1987[https://www.biodiversitylibrary.org/page/44936059_70]-4] Bublitz 1987 ↓, s. 70.

[iucn-5] G.M.G.M. Martin G.M.G.M., Caenolestes fuliginosus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-22] (ang.).

[Cichocki&inni-6] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 6. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-7] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 427, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Caenolestes fuliginosus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-22].

[icmw-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 56. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[mdd-11] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-21]. (ang.).

[Patterson-12] B. Patterson: Family Caenolestidae (Shrew-Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 195. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[CITEREFBublitz1987[https://www.biodiversitylibrary.org/page/44936058_69]-13] Bublitz 1987 ↓, s. 69.

[bar&inni-14] R. Ojala-Barbour, C.M. Pinto, J. Brito M., L. Albuja V., T.E. Lee, Jr. & B.D. Patterson. A new species of shrew-opossum (Paucituberculata: Caenolestidae) with a phylogeny of extant caenolestids. „Journal of Mammalogy”. 94 (5), s. 967–982, 2013. DOI: 10.1644/13-MAMM-A-018.1. (ang.).

[timm&pat-15] R.M. Timm & B.D. Patterson: Genus Caenolestes O. Thomas, 1895. W: A.L. Gardner (red.): Mammals of South America. Cz. 1: Marsupials, Xenarthrans, Shrews, and Bats. Chicago: University of Chicago Press, 2005, s. 123. ISBN 978-0-226-28240-4. (ang.).

[CITEREFBublitz1987[https://www.biodiversitylibrary.org/page/44936062_73]-16] Bublitz 1987 ↓, s. 73.

[pal-17] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 150, 1904. (ang.).

[18] The Key to Scientific Names ↓, fuliginosus [dostęp 2023-07-20] .

[19] The Key to Scientific Names ↓, centralis [dostęp 2023-07-20] .

[20] The Key to Scientific Names ↓, obscurus [dostęp 2023-07-20] .

[amw-21] Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 41. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[6]

[7]

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]