Zespół dworski w Świerznie
Zespół dworski w Świerznie – zabytkowy[2] zespół dworski, położony w Świerznie w województwie zachodniopomorskim. Zespół dworsko-parkowy, w skład którego wchodzi budynek dworu, znajduje się w zachodniej części wsi, po północnej stronie drogi wiejskiej, na zachód od kościoła parafialnego[3]. W skład zespołu dworskiego wchodzą: barokowy[1] dwór szachulcowy[a] (1718–1730), oficyna z salą balową, dom oficjalistów, oficyna inwentarska (stajnia), dwa gołębniki z końca XVIII wieku, dwa budynki gospodarcze z XVIII wieku oraz park z XVIII wieku[2].
 nr rej. A-1369 z 18.06.1954 i z 30.07.1955
| |
 Zespół dworski w 2020 – na pierwszym planie budynek gospodarczy, za nim oficyna i dalej gołębnik | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Świerzno 44B |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
barokowy |
| Architekt |
Andrzej Haase |
| Fundator |
Bogusław Bodo von Flemming |
| Kondygnacje |
2 |
| Rozpoczęcie budowy |
1718[1] |
| Ukończenie budowy |
1723[1] |
| Ważniejsze przebudowy |
1923-1925[1] |
| Pierwszy właściciel |
Bogusław Bodo von Flemminga |
| Kolejni właściciele |
PGR |
| Obecny właściciel |
Dwór Pomorski |
Położenie na mapie gminy Świerzno  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 53°57′50,18″N 14°57′40,43″E/53,963940 14,961230
| |
Zespół w Świerznie jest przykładem barokowej rezydencji projektowanej we francuskim typie entre cour et jardin czyli umieszczonej między dziedzińcem a ogrodem. Wnętrza dworu zachowały układ zbliżony do pierwotnego. Wśród pomieszczeń wyróżnia się duża sala kominkowa z kominkiem, pierwotnie dekorowanym herbem właścicieli oraz sala balowa z emporą dla orkiestry, nad którą umieszczono herb budowniczego z jego imieniem, nazwiskiem i datą „1728”, a także malowane postacie muzykantów, dam i włoskich aktorów z commedii dell’arte. Sala balowa stanowi unikat w skali Pomorza Zachodniego[4].
Historia
edytujŚwierzno przez wiele wieków należała do starej rodziny pomorskiej von Flemming[1]. W czasach Henryka von Flemming pod koniec XVI wieku stał we wsi dwór drewniany, który został zburzony w 1660 roku[4]. W 1665 roku, z okazji ślubu Kacpra Joachima von Flemming[5], wzniesiono nowy obiekt[4][6].
Obecny barokowy dwór w Świerznie został wzniesiony jako rezydencja generała majora[1] Bogusława Bodo von Flemminga[1][3]. Flemming zawarł kontrakt na wykonanie prac z budowniczym Andrzejem Haase (Andreas Haase) ze Stargardu w 1718 roku[6]. Prace rozpoczęte w tym samym roku zostały zakończone w stanie surowym w 1723 roku[1][7][3]. Z inicjatywy budowniczego Haase[7] obiekt powstał jako dwór ryglowy[4]. W 1728 roku ukończono salę balową w południowo-zachodnim skrzydle[4][7][3], a drobne prace prowadzono jeszcze do 1730[3]. Gołębniki przy północnym boku dziedzińca w formie ośmiobocznych wież powstały pod koniec XVIII wieku[7][3]. Zespół został wzniesiony w konstrukcji częściowo ryglowej, częściowo murowanej[4]. W 1764 roku rozebrano stary dwór z 1665 roku[3][4][7][6]. W 1734 roku Świerzno przeszło w ręce rodziny Wartensleben, a w 1919 roku jego właścicielem został markiz Hahn[1]. W połowie XIX wieku dokonano przebudowy budynków wschodniego i zachodniego, dodając środkowe ryzality[3].
W latach 1923–1925[4], kiedy właścicielem kompleksu był hrabia Hahn[3], zespół pałacowy został całkowicie przebudowany[5] zyskując obecny wygląd[1]. Przebudowano m.in. ryzalit i ściany skrzydła zachodniego. Z tego okresu zachowały się m.in. malowidła w sali balowej. Ostatnim właścicielem Świerzna, a więc i zespołu pałacowego, od 1936 roku do 1945 roku był baron von Rüxleben[1]. W latach 1937–1938, za rządów Hansa Siegfrieda von Rüxleben, wyremontowano część budynków oraz odrestaurowano wystrój sali balowej[3].
Po II wojnie światowej obiekt przez kilka lat był użytkowany przez wojska radzieckie[1][5]. W latach 1952–1993 stanowił własność Państwowego Gospodarstwa Rolnego[3][1][5]. W latach 1975–1981[3][5] były prowadzone prace remontowo-rewaloryzacyjne przez Pracownię Konserwacji Zabytków ze Szczecina: przeprowadzono remonty dachów, konserwację malowideł w sali balowej oraz odbudowę budynku gospodarczego po zachodniej stronie drogi dojazdowej[6]. Prace te zostały jednak przerwane[1]. Po rozwiązaniu PGR-ów zespół podworski w roku 1993[3] przeszedł w ręce prywatne[1]. W 2004 roku nieruchomość nabyła spółka „Dwór Pomorski” i w tym czasie rozpoczęto remontowo-budowlane, które miały na celu przywrócenie zespołu pałacowego do dawnej świetności z przeznaczeniem na centrum wypoczynkowo-rekreacyjne[1][5].
Opis
edytujBudynki są rozmieszczone symetrycznie wzdłuż osi zespołu, tworząc układ podkowy[3].
Wjazd na dziedziniec od strony południowej prowadzi aleją od drogi, a następnie między dwoma wydłużonymi budynkami gospodarczymi, z których każdy łączy się z parą symetrycznie rozmieszczonych skrzydeł, zamykających dziedziniec od południa[3]. Od północy dziedziniec zamykają dwa gołębniki flankujące wjazd do parku[3].
Pierwotne założenie składało się z zachodniego i południowo-zachodniego skrzydła pełniących funkcję oficyn mieszkalnych[3], południowo-wschodniego skrzydła przeznaczonego na wozownię[7][3] oraz wschodniego, które miało być stajnią[4][7][3]. Zabudowania otaczały dziedziniec od wschodu, zachodu i południa. Od północy planowano budowę pałacu, w miejscu obecnych gołębników, lecz ten projekt nigdy nie został zrealizowany[4][3]. Od początku funkcję dworu pełniły połączone pod kątem prostym skrzydła zachodnie i południowo-zachodnie[4].
Zabudowania
edytujBudynki zespołu utrzymane są w skromnym stylu barokowym, nawiązującym do lokalnej tradycji budownictwa ryglowego[3].
W planie prostokątne, mają mieszany rodzaj konstrukcji, częściowo ryglową, częściowo murowaną[7]. Początkowo budynki dworskie były wzniesione w konstrukcji ryglowej z wypełnieniem ceglanym[3], posadowione na piwnicach i podmurówkach z cegły i kamienia polnego (oficyna południowo-wschodnia)[3]. Obecnie wiele ścian dworu, stajni z wozownią oraz działowych ścian oficyny wykonano z cegły, a nowe ściany drugiej oficyny i obu budynków gospodarczych przy wjeździe są ceglane z imitacją konstrukcji ryglowej[3]. Dachy wszystkich budynków są pokryte dachówką karpiówką[3]. Nad kondygnacjami poszczególnych skrzydeł częściowo przetrwały drewniane stropy[3], w większości pomieszczeń dworu i oficyny wschodniej stropy są nowe, ceramiczne na stalowych belkach[3].
Dom mieszkalny właścicieli (dwór)
edytujDawny dwór, usytuowany po stronie zachodniej dziedzińca, jest połączony łącznikiem z oficyną południowo-zachodnią mieszczącą salę balową[3].
Dwór jest parterowy, podpiwniczony, na planie wydłużonego prostokąta nakryty wysokim, mansardowym dachem z naczółkami. W dachu znajdują się dwie lukarny i doświetlenia w formie wolich oczu[3]. Symetrię dłuższych fasad podkreślają środkowe ryzality[3][7]. Fasada dworu jest dziewięcioosiowa, z trójosiowym, piętrowym ryzalitem pośrodku, mieszczącym główne wejście[3]. Narożniki ryzalitu ukształtowane są na kształt ośmiobocznych wież, które wspierają trójkątny szczyt[3]. Nad wejściem wieże połączone są balkonem[3]. Wnętrze dworu ma głównie układ dwutraktowy[3]. W środkowych ryzalitach znajdują się hall wejściowy i salon ogrodowy, a po prawej stronie obszerny salon z kominkiem[3].
Łącznik jest niski, parterowy, nakryty dachem dwuspadowym[8].
Budynek inwentarski (dawna stajnia)
edytujUsytuowany się po stronie wschodniej dziedzińca, naprzeciw dworu. Podobnie jak dwór - parterowy, nakryty wysokim, mansardowym dachem z naczółkami. Wybudowany na planie wydłużonego prostokąta, ze środkowymi ryzalitami[3][7]. Połączony z oficyną południowo-wschodnią łącznikiem z bramą[8].
Na południowej elewacji szczytowej stajni znajduje się tablica pamiątkowa z tarczą herbową, datą przebudowy „1923” oraz inicjałami „S. G. v. H. S.”[3]
Oficyny
edytujZamykające dziedziniec od południa, pomiędzy nimi znajduje się wjazd na dziedziniec flankowany budynkami gospodarczymi. W oficynie południowo-zachodniej (oficyna dworska) znajduje się dawna sala balowa, oficyna południowo-wschodnia (tzw. dom oficjalistów) mieściła wozownię[8].
Oficyny symetryczne, na planie krótkich prostokątów[3]. Nakryte dachami mansardowymi z naczółkami[3]. Pośrodku dłuższych elewacji, w dachu, umieszczone są duże wystawki nakryte dachami dwuspadowymi[3][7].
Wnętrza oficyny dworskiej mają głównie układ dwutraktowy[3]. Po prawej stronie od środkowej sieni mieści się sala balowa zajmująca całą szerokość budynku[3]. Zachowały się tu empora dla orkiestry oraz barokowa polichromia na drewnianej fasecie stropu, przedstawiająca muzykantów i aktorów commedii dell’arte[8]. W piwnicach oficyny dworu zachowały się sklepienia kolebkowe z lunetami[3].
Druga oficyna ma układ dwu- i półtraktowy, jest podpiwniczona częściowo[3].
Budynki gospodarcze
edytujFlankujące wjazd na dziedziniec od strony południowej, symetryczne, na rzucie wydłużonych, wąskich prostokątów[8]. Znacznie niższe niż budynki przy dziedzińcu, nakryte dwuspadowymi dachami[3].
Gołębniki
edytujOba postawione na planie ośmioboków[3]. Dwukondygnacyjne, zwieńczone są ostrosłupowymi hełmami[3].
Park
edytujZa dworem znajduje się XVIII-wieczny park z pozostałościami czterech stawów[5]. Do dworu prowadzą aleje obsadzone kasztanowcami. Zaraz za budynkami dworskimi znajduje się klasyczny ogród francuski z XVIII wieku, który jest stosunkowo dobrze zachowany[5].
Uwagi
edytuj- ↑ Według karty ewidencyjnej zabytku dwór i zabudowania dworskie były pierwotnie wybudowane w konstrukcji słupowo-ramowej z wypełnieniem cegłą (tzw. mur pruski), po pracach remontowych część ścian odtworzono jako murowane z nałożoną imitacją konstrukcji drewnianej.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Marian Klasik: Zamki, pałace i dworki. Przewodnik po kulturowym dziedzictwie gmin: Golczewo, Świerzno i Wolin. Lokalna Grupa Działania „Partnerstwo w rozwoju”, 2011. (pol.).
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2024-06-25].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au Maciej Słomiński, zespół dworsko-parkowy w Świerznie [online], zabytek.pl, 7 lipca 2016 (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k n, Świerzno /Schwirsen/ | zamki, pałace, dworki [online], 31 lipca 2012 [dostęp 2024-06-25] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Świerzno [online], Polskie Zabytki [dostęp 2024-06-28].
- ↑ a b c d n, Świerzno /Schwirsen/ | zamki, pałace, dworki [online], 31 lipca 2012 [dostęp 2024-06-28] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Zamki i rezydencje na Pomorzu [online], www.pomorskiezamki.pl [dostęp 2024-06-25].
- ↑ a b c d e Waldemar Witek, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Zespół zabudowy podworskie, Świerzno. [online], zabytek.pl, 1998 [dostęp 2024-07-07] (pol.).