Gwałt

Gwałt, zgwałcenie – zmuszenie drugiej osoby do obcowania płciowego, poddania się innej czynności seksualnej lub wykonania takiej czynności przez jedną lub wiele osób, posługujących się siłą fizyczną, przymusem, nadużyciem władzy, podstępem lub wykorzystujących niemożność wyrażenia świadomej zgody przez daną osobę. Rodzaj przemocy seksualnej. Sprawca gwałtu nazywany jest gwałcicielem.

Mapa świata pokazująca złożony wskaźnik dotyczący gwałtów na kobietach w 2018 roku, dane WomanStats Project.

     Gwałt nie jest istotnym problemem w tym społeczeństwie

     Gwałt jest problemem w tym społeczeństwie

     Gwałt jest znaczącym problemem w tym społeczeństwie

     Gwałt jest poważnym problemem w tym społeczeństwie

     Gwałt jest powszechnym problemem w tym społeczeństwie

     Brak danych

Etymologia

Słowo gwałt pochodzi od niemieckiego słowa gewalt (ɡəˈvalt) oznaczającego władzę, przemoc, siłę.

Definicje

W większości krajów gwałt jest definiowany jako stosunek płciowy bądź inne formy penetracji seksualnej, których sprawca dopuścił się wobec ofiary bez jej zgody. Pojęcie gwałtu nie jest jednolicie definiowane przez organizacje ochrony zdrowia poszczególnych państw, organizacje ochrony porządku publicznego, instytucje ochrony zdrowia i środowiska prawnicze. Definicja gwałtu jest zróżnicowana w zależności od kultury i uwarunkowań historycznych.

Do 2012 roku Federalne Biuro Śledcze (FBI) uważało gwałt za przestępstwo popełniane wyłącznie przez mężczyzn wobec kobiet. W 2012 r. zmieniono definicję z „cielesnego obcowania z kobietą siłą i wbrew jej woli” na „penetrację, nieważne jak niewielką, pochwy lub odbytu jakąkolwiek częścią ciała, lub przedmiotem, bądź penetrację oralną przez organ płciowy innej osoby, bez zgody ofiary”. Poprzednia definicja, która nie zmieniała się od 1927 roku, była uważana za przestarzałą i zbyt wąską. Zaktualizowana definicja obejmuje uznanie ofiary i sprawcy dowolnej płci, oraz że gwałt z użyciem przedmiotu może być równie traumatyczny jak gwałt z użyciem penisa. FBI dalej opisuje przypadki, kiedy ofiara nie jest w stanie wyrazić zgody z powodu psychicznej lub fizycznej niedyspozycji. Uznaje, że ofiara może być niezdolna do wyrażenia zgody ze względu na wpływ narkotyków lub alkoholu.

Niektóre kraje odróżniają gwałt od napaści na tle seksualnym, definiując gwałt jako obejmujący penetrację pochwy przez prącie lub wyłącznie penetrację z udziałem prącia, podczas gdy inne rodzaje aktywności seksualnej bez zgody obu stron nazywane są napaścią na tle seksualnym. Przykładowo, Szkocja kładzie nacisk na penetrację z użyciem penisa, wprowadzając wymóg, że napaść seksualna musi być dokonana z użyciem penisa, aby można ją było zakwalifikować jako gwałt.

Psychologiczne, fizyczne, społeczne i ekonomiczne koszty przestępstwa gwałtu

W ciągu miesiąca po gwałcie u 94% ofiar diagnozuje się objawy zespołu stresu pourazowego, takie jak przerażenie, trudności z koncentracją, bezsenność. Wśród konsekwencji, jakie gwałt ma dla ofiary, są również depresja, bóle brzucha, dolegliwości narządów płciowych i bóle głowy, które utrzymują się nawet latami po gwałcie. Obok bezpośrednich obrażeń fizycznych gwałt bywa przyczyną zachorowania na choroby przenoszone drogą płciową i zajścia w niechcianą ciążę.

Ekonomiczne koszty gwałtu są od lat szacowane w Stanach Zjednoczonych. W roku 1996 koszt pojedynczego gwałtu oszacowano na 87 000 dolarów, przy czym koszty bezpośrednie (korzystanie z pomocy lekarskiej, wizyty u psychologa) stanowiły 5100 dolarów, a resztę stanowiły koszty pośrednie (absencja lub utrata pracy, pogorszona jakość życia itp.). Według klasyfikacji amerykańskiego Narodowego Instytutu Sprawiedliwości gwałt jest najbardziej kosztownym przestępstwem w USA (127 miliardów dolarów) – na drugim miejscu są napaści (93 miliardy), a na trzecim morderstwa (71 miliardów).

Gwałt w Unii Europejskiej

Prawo unijne

25 października 2012 roku Parlament Europejski i Rada Europejska przyjęły dyrektywę ustanawiającą normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw (Dyrektywa 2012/29/UE). Dyrektywa definiuje gwałt jako przemoc na tle płciowym, która jest przejawem dyskryminacji ze względu na płeć, gdyż ofiarami gwałtu są w przeważającej mierze kobiety. Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie m.in. do szkolenia pracowników policji, prokuratury i sądu tak, by ofiary były traktowane z szacunkiem, oraz do tego, by w każdym państwie istniał system wsparcia dla ofiar. Państwa członkowskie Unii Europejskiej mają obowiązek włączenia dyrektywy w swój system prawny do 16 listopada 2015 r.

Prawa ofiar gwałtu zagwarantuje także Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej otwarta do podpisu przez Radę Europy 11 maja 2011 r. Polska podpisała dokument 18 grudnia 2012 r.

Ochrona ofiar gwałtu w państwach członkowskich UE

Według raportu European Women's Lobby (EWL), EWL Barometer on rape in the EU 2013, normy prawne Bułgarii, Litwy, Malty, Serbii, Ukrainy i Węgier znacznie odbiegają od norm wymaganych przez antyprzemocową Konwencję Rady Europy. Np. na Litwie gwałt męża na żonie nie jest przestępstwem, w kodeksie węgierskim gwałt jest definiowany w odniesieniu do moralności życia seksualnego ofiary przestępstwa, a na Malcie gwałt jest określony jako przestępstwo przeciwko honorowi rodzin (a nie przeciwko autonomii ofiary). Z kolei w Bułgarii gwałciciel może uniknąć kary, jeśli poślubi ofiarę przed wydaniem przez sąd wyroku skazującego.

EWL wskazuje, że systemy prawne dwóch państw, Holandii i Wielkiej Brytanii, oferują lepszą ochronę niż ta wymagana zapisami Konwencji antyprzemocowej Rady Europy. Legislacja Irlandii, Włoch i Turcji jest określona jako spełniająca wymogi Konwencji. Reszta państw członkowskich, łącznie z Polską, ma systemy prawne które tylko częściowo odpowiadają minimalnym normom ochrony ofiar gwałtu zawartym w Konwencji.

Gwałt w polskim prawie karnym

Zgwałcenie

KK z 1997
Ciężar gatunkowy	występek (typ kwalifikowany stanowi zbrodnię)
Przepis	art. 197 § 1 k.k.
Kara	pozbawienia wolności od lat 2 do 15
Strona podmiotowa	umyślna w zamiarze bezpośrednim
Odpowiedzialność od 15. roku życia	tylko w typie kwalifikowanym
Typ kwalifikowany	art. 197 § 3-5 k.k.
Typ uprzywilejowany	art. 197 § 2 k.k.
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Gwałt jako przestępstwo

O przestępstwie zgwałcenia w typie podstawowym mowa jest w art. 197 § 1 Kodeksu karnego, który penalizuje doprowadzenie przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem drugiej osoby do obcowania płciowego. Art. 197 § 2 K.k. określa drugą postać zgwałcenia, polegającą na doprowadzeniu przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem do poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej. Typy kwalifikowane zgwałcenia tworzą art. 197 § 3 (zgwałcenie zbiorowe, zgwałcenie kazirodcze, zgwałcenie przy użyciu niebezpiecznego przedmiotu, zgwałcenie wobec kobiety ciężarnej, zgwałcenie z utrwaleniem obrazu lub dźwięku z jego przebiegu), art. 197 § 4 k.k. (zgwałcenie małoletniego poniżej 15 roku życia, zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem, zgwałcenie ze skutkiem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu) i art. 197 § 5 k.k. (zgwałcenie ze skutkiem śmiertelnym). Potocznie często określa się zgwałcenie mianem „gwałtu”. Jednak w prawie karnym nie jest to uzasadnione, ponieważ termin „gwałt” ma inne znaczenie, oznacza gwałtownie i bezwzględnie stosowaną przemoc fizyczną. W takim znaczeniu „gwałt” występuje np. w przestępstwie porwania statku (art. 166 k.k.).

Pojęcie gwałtu zbiorowego

Z gwałtem zbiorowym w rozumieniu 197 § 3 k.k. mamy do czynienia wtedy, kiedy sprawców jest co najmniej dwóch, przy czym wystarczy, że obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej dopuszcza się tylko jeden z nich, czyli np. w sytuacji, gdy z czterech sprawców stosunek z ofiarą odbył jeden z nich, a pozostałych 3 ją tylko trzymało, za zgwałcenie zbiorowe odpowiedzą wszyscy czterej. Jest tak dlatego, że w polskim prawie karnym zgwałcenie polega nie na podjęciu obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej, lecz na doprowadzeniu do nich. Sprawca, który przytrzymuje pokrzywdzonego, także doprowadza go do określonej w przepisie czynności, nawet jeżeli sam jej nie podejmuje.

Uwagi odnośnie do osób małoletnich

W polskim Kodeksie karnym zgwałcenie osoby poniżej piętnastego roku życia zawsze wypełnia znamiona przestępstwa z art. 197 par. 3 K.k. W niektórych systemach prawnych doprowadzenie osoby poniżej pewnej granicy wieku do obcowania płciowego, poddania się innej czynności seksualnej lub wykonania takiej czynności uznaje się za zgwałcenie bez względu na fakt, że czynność seksualna odbywa się za zgodą obydwu stron. W Kodeksie karnym z 1997 r. obcowanie z małoletnim poniżej 15. roku życia, nawet przy jego zgodzie, penalizuje art. 200. Typ ten błędnie nazywany jest w języku potocznym pedofilią.

Skala przestępstwa zgwałcenia w Polsce

W Polsce istnieje niewiele badań i statystyk dotyczących skali przestępstwa zgwałcenia. Według badań OBOP z 2005 r. 30% kobiet doświadczyło przemocy seksualnej, a 3% kobiet zostało zgwałconych. Tylko 5–10% kobiet które stały się ofiarami przemocy seksualnej powiedziało o tym komukolwiek, z czego 40% stanowiły zgłoszenia na policję. Szacuje się, że ponad 90% zgwałceń nie jest zgłaszanych na policję. Jedną z przyczyn niskiej zgłaszalności przestępstwa zgwałcenia jest wtórna wiktymizacja osoby zgwałconej w toku postępowania karnego, tj. upokarzanie ofiary zgwałcenia przez pracowników policji, służby zdrowia, prokuratury, sądu.

Zgodnie z danymi policyjnymi postępowania karne o zgwałcenie wszczęto w następującej liczbie: 2126 w 2004 r., 2137 w 2005 r., 2212 w 2006 r., 2027 w 2007 r., 2041 w 2008 r., 1816 w 2009 r. Wykrywalność sprawców przestępstwa zgwałcenia w latach 1999–2008 kształtowała się na poziomie 81–86%. Dane policyjne nie dają odpowiedzi na pytanie jaka jest proporcja zgwałceń dziewcząt i chłopców, gdyż policja nie gromadzi danych o płci zgwałconych nieletnich.

Badanie OBOP z 2007 r. wykazało, że 9% Polek i Polaków zna rodzinę, w której występuje przemoc seksualna. 86% ofiar przemocy seksualnej w rodzinie stanowią kobiety, a sprawcami 60% przestępstw są mężowie. 25% ofiar przemocy seksualnej w rodzinie obawia się ponownego ataku, a 39% sprawców nie wyklucza zastosowania przemocy seksualnej w przyszłości.

Rodzaje gwałtu

Konstantin Makowski Męczeństwo Bułgarii 1877

W nauce kryminologii gwałt można klasyfikować na różne sposoby: np. w odniesieniu do okoliczności, w jakich miał miejsce, w odniesieniu do tożsamości ofiary lub sprawcy. Można wyróżnić m.in. gwałt kazirodczy, gwałt na randce, gwałt małżeński, gwałt więzienny, gwałt wojenny (w tym gwałt ludobójczy), gwałt zbiorowy.

Gwałt w małżeństwie

Przestępstwo zgwałcenia może również popełnić jeden małżonek na szkodę drugiego. Żona nie musi utrzymywać kontaktów seksualnych z mężem i na odwrót. W polskim prawie obowiązek wspólnego pożycia małżonków określony w art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w żadnym wypadku nie uprawnia małżonka do jego egzekwowania w jakikolwiek sposób. Niedochowywanie tego obowiązku przez jednego małżonka może jedynie uprawniać drugiego do żądania rozwiązania małżeństwa przez rozwód.

Zgwałcenie prostytutki

Prostytutki podlegają takiej samej ochronie prawnej jak inne osoby, czyli kontakt seksualny z taką osobą wbrew jej woli jest takim samym przestępstwem jak zgwałcenie osoby nieświadczącej usług seksualnych. Gwałtem natomiast nie jest sytuacja, jeśli do samego kontaktu dojdzie przy zgodzie prostytutki, a następnie klient nie zapłaci lub zapłaci mniej, niż zadeklarował. W zależności od zamiaru sprawcy taką sytuację można rozpatrywać w kategorii oszustwa (prawo karne) lub niewywiązania się z umowy (prawo cywilne).

Gwałt na randce

Termin gwałt na randce (ang. date rape) opisuje wymuszony kontakt seksualny, do którego dochodzi pomiędzy osobami, które dobrze się znają, przyjaźnią się lub darzą się uczuciem. Dochodzi zwykle do niego podczas spotkań towarzyskich, niekiedy z użyciem substancji psychotropowych (takich jak np. substancje wchodzące w skład pigułki gwałtu) lub alkoholu. Wymuszenie kontaktu seksualnego może być planowane lub dochodzi do niego spontanicznie. Oskarżenia o gwałt na randce są często trudne do udowodnienia.

Gwałt oralny

Termin gwałt oralny opisuje przestępstwo zgwałcenia, w którym:

• obiektem zaspokojenia popędu płciowego sprawcy są usta ofiary (polega najczęściej na zmuszeniu ofiary do wykonania fellatio),
• rzadziej; sprawca stymuluje oralnie narządy płciowe ofiary wbrew jej woli (np. 23-letnia Norweżka skazana na 9 miesięcy za gwałt. Wykonała ona pewnemu mężczyźnie fellatio bez jego zgody).

Gwałt oralny zwykle związany jest z gwałtem więziennym lub pedofilnym, ale bywa, że dorosłe kobiety są gwałcone oralnie.

Gwałt więzienny

Gwałt więzienny to jedna z postaci tzw. przecwelenia.

Służy nie tylko zaspokojeniu potrzeby seksualnej, ale też ma charakter rytualny. Celem może być chęć zdominowania współwięźnia, chęć zdegradowania go, ukarania (np. za donosicielstwo) lub chęć rozładowania agresji.

Gwałty w więzieniu przeważnie mają charakter zbiorowy, często są połączone z pobiciem. Polegają na zmuszeniu ofiary do odbycia stosunku analnego, często także oralnego. Na gwałty więzienne narażeni są głównie mężczyźni słabi fizycznie i psychicznie lub odsiadujący wyroki za określone przestępstwa (najczęściej przestępstwa seksualne wobec dzieci).

Przecwelowanie i zgwałcenie pozbawia mężczyznę męskiej tożsamości – otrzymuje on kobiece imię, którym zwracają się doń współwięźniowie. Więzień taki (przezwany „cwelem”) od tej pory jest zmuszany do świadczenia usług seksualnych współwięźniom oraz wykonywania różnych „brudnych” prac, na przykład mycia muszli klozetowych, ponadto współwięźniowie mogą się nad nim znęcać w inny sposób. Status „cwela” jest w zasadzie statusem dożywotnim i utrzymuje się on w sytuacji przeniesienia więźnia do innego więzienia lub rozpoczęcia po pobycie na wolności odbywania nowej kary. Nawet po upływie lat współwięźniowie starają się wybadać więźnia przeniesionego lub ponownie skazanego i przesyłają grypsy do innych więzień z prośbą o informacje o statusie takiej osoby, a po ich otrzymaniu traktują go stosownie do ich treści. Gwałt jest najbrutalniejszym ze sposobów „przecwelenia” jednak nie jedynym. Następuje ono też np. w wyniku brutalnego pobicia, pobrudzenia więźnia kałem, uderzenia w twarz szczotką do czyszczenia klozetów, dotknięcia twarzy członkiem.

Zjawisko „przecwelenia” w zasadzie nie występuje w więzieniach kobiecych, zdarzają się jednak gwałty: homoseksualne i heteroseksualne.

W Stanach Zjednoczonych dane z m.in. amerykańskiego Departamentu Sprawiedliwości wskazują, że do przestępstw seksualnych w postaci ataków więźniów na więźniów częściej dochodzi właśnie w zakładach dla kobiet: 3,6% u kobiet vs. 1,4% u mężczyzn. W Polsce mniej niż 2% więźniów jest gwałconych, w USA – 1,37–2,46%.

Gwałty oraz inne sposoby prześladowania, cwelowanie i tak zwane gierki opisał Moczydłowski, pierwszy szef więziennictwa w swojej książce z 1991 i w jej nowszych wydaniach, która jest wynikiem długoletnich badań nad ewolucją życia więziennego.

Płeć ofiar i sprawców

Dane polskiej policji (2005) wskazują na to, że gwałcicielem niemal zawsze jest mężczyzna (99,15%).

Dane z Kanady (2010) wskazują na to, że 5% wszystkich zgwałceń dokonywanych jest przez kobiety, zaś 40% mężczyzn wykorzystywanych w dzieciństwie wskazało na kobiety jako sprawców.

W Stanach Zjednoczonych dane z m.in. amerykańskiego Departamentu Sprawiedliwości wskazują, że do przestępstw seksualnych częściej dochodzi w zakładach dla kobiet: 3,6% u kobiet vs. 1,4% u mężczyzn.

Obwinianie ofiary

Obwinianie ofiary to obarczanie ofiary przestępstwa całkowitą lub częściową odpowiedzialnością za fakt popełnienia przestępstwa przez sprawcę. W kontekście gwałtu obwinianie ofiary koresponduje z hipotezą sprawiedliwego świata i przekonaniem, że określone zachowania ofiary (takie jak flirtowanie, atrakcyjny seksualnie wygląd), mogły zachęcić sprawcę do popełnienia gwałtu. Skrajnym przejawem obwiniania ofiary jest wyrażanie opinii, iż ofiara „sama się o to prosiła”, gdyż nie zachowywała się właściwie. Jak suka nie da, to pies nie weźmie to przysłowie używane w Polsce dla obwiniania ofiar gwałtu.

Do usprawiedliwienia gwałtu używanych jest wiele stereotypów dotyczących ról płciowych i gender. W przypadku, gdy sprawcą jest mężczyzna, a ofiarą kobieta, stereotypy te odnoszą się do przekonania, że władza przypisana jest mężczyznom, podczas gdy kobiety zostały stworzone do seksu i bycia obiektami seksualnymi, lubią być zmuszane do seksu i ustawiane na swoim miejscu, a męskie potrzeby i zachowania seksualne są niekontrolowane i muszą być zaspokojone. W przypadku gdy sprawczynią jest kobieta, a ofiarą mężczyzna, zgwałcony mężczyzna bywa postrzegany jako słaby lub, w kulturach, w których mężczyźni zyskują status dzięki podbojom seksualnym, bywa uważany za szczęściarza.

Zobacz też

• GHB – „koktajl gwałtu”, „pigułka gwałtu”
• Marsz Szmat
• Przemoc wobec kobiet
• Przemoc seksualna
• Rapex – kondom dla kobiet chroniący przed gwałtem
• Tabletka gwałtu
• Kultura gwałtu
• fałszywe oskarżenie o gwałt
• gwałt na mężczyźnie
• gwałt naprawczy

Linki zewnętrzne

• Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
• Policja radzi „Zgwałcenie jest przestępstwem”
• Policyjny Telefon Zaufania tel. 0-800-120-226
• Policyjna statystyka zgwałceń

Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 12 sierpnia 2006. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.