Ziemia Królowej Maud
Ziemia Królowej Maud[1] (norw. Dronning Maud Land, ang. Queen Maud Land) – region w Antarktydzie Wschodniej pomiędzy Ziemią Enderby na wschodzie i Ziemią Coatsów na zachodzie; obszar roszczeń Norwegii, uznawany przez rząd norweski za terytorium zależne.
| terytorium zależne | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Data powstania |
14 stycznia 1939 | ||||
| Powierzchnia |
2 700 000 km² | ||||
| Populacja • liczba ludności |
| ||||
Położenie na mapie
| |||||
Położenie na mapie
| |||||
Nazwa
edytujObszar został nazwany na cześć królowej Norwegii – Maud Koburg (1869–1938)[2].
Geografia
edytujRegion w Antarktydzie Wschodniej pomiędzy Ziemią Enderby na wschodzie i Ziemią Coatsów na zachodzie[3]. Zajmuje powierzchnię 2,7 miliona km², stanowiąc ok. jedną szóstą kontynentu Antarktydy[4].
Jest to płaskowyż pokryty pokrywą lodową o grubości do 2,4 km, w obszarze przybrzeżnym przybiera charakter górzysty[5]. Równolegle do wybrzeża ciągną się pasma górskie, m.in. Góry Mühliga-Hofmanna, Heimefront Range (norw. Heimefrontfjella), Orvin Mountains (norw. Orvinfjella), Wohlthat Mountains (niem. Wohlthatmassiv, norw. Wohlthatmassivet) i Sør-Rondane[6]. Najwyższym szczytem jest Jøkulkyrkja Mountain (3148 m n.p.m.) we wschodniej części Gór Mühliga-Hofmanna[4]. Skały tu występujące należą do najstarszych na kontynencie, niektóre powstały 300 milionów lat temu[7].
W części nadmorskiej Ziemia Królowej Maud obejmuje następujące obszary (z zachodu na wschód)[5]:
- Wybrzeże Księżniczki Marty
- Wybrzeże Księżniczki Astrid
- Wybrzeże Księżniczki Ragnhildy
- Wybrzeże Księcia Haralda
- Wybrzeże Księcia Olafa
Na obszarze od 100 do 250 km od wybrzeża występują liczne nunataki[4].
Wzdłuż wybrzeża rozciągają się lodowce szelfowe Riiser-Larsena i Fimbul[4].
Kilka krajów prowadzi przybrzeżne stacje badawcze, m.in. Republika Południowej Afryki i Rosja prowadzą tu całoroczne stacje[3].
Flora i fauna
edytujŚwiat roślinny i zwierzęcy Ziemi Królowej Maud jest ubogi[4]. Spotkać tu można m.in. porosty, mchy i algi[4]. Występują tu m.in. pierwotniaki, grzyby, sinice i roztocza[4].
W regionie gniazduje kilka gatunków ptaków morskich takich jak pingwiny cesarskie i białookie, petrele antarktyczne i petrele śnieżne, wydrzyki antarktyczne i oceanniki żółtopłetwe[4]. Na zboczach nunataku Svarthamaren Mountain znajduje się największa znana na świecie kolonia petreli antarktycznych[4].
Historia
edytujWybrzeże Ziemi Królowej Maud było pierwszym fragmentem Antarktydy dostrzeżonym 27 stycznia 1820 roku przez rosyjskiego badacza Fabiana Bellingshausena (1778–1852) i jednym z ostatnich regionów zbadanych na kontynencie[6].
Historia eksploracji Ziemi Królowej Maud związana jest z rozwojem wielorybnictwa w wodach antarktycznych[4]. Pierwsze wyprawy finansowane były przez norweskiego potentata Larsa Christensena (1884–1965), syna Christena Christensena (1845–1923)[4].
Region został odkryty, zbadany i zmapowany przez trzecią wyprawę norweską w latach 1929–1930[4]. Norwescy polarnicy Hjalmar Riiser-Larsen (1890–1965) (kierownik wyprawy) i Finn Lützow-Holm (1890–1950) eksplorowali obszar między 37° a 49°30ʹE[4]. Riiser-Larsen nazwał region na cześć królowej Norwegii – Maud Koburg (1869–1938) – Dronning Maud Land[6]. Podczas wyprawy nakręcił film pokazywany później w kinach Oslo[8]. Dalsze badania regionu prowadziła czwarta wyprawa norweska w latach 1930–1931[4].
W 1930 roku Riiser-Larsen odkrył z powietrza Wybrzeże Księcia Olafa i Wybrzeże Księżniczki Marty, a w 1931 roku Wybrzeże Księżniczki Ragnhildy[6]. Wybrzeże Księżniczki Astrid zostało odkryte w 1931 roku przez kapitana statku wielorybniczego[6].
Podczas kolejnej ekspedycji w latach 1936–1937 norweski lotnik Viggo Widerøe (1904–2002) obleciał tereny przybrzeżne, które nazwano Wybrzeżem Księcia Haralda[4].
W 1939 roku niemiecka ekspedycja antarktyczna (niem. Deutsche Antarktische Expedition) prowadzona przez Alfreda Ritschera (1879–1963) wykonała zdjęcia lotnicze obszaru między 5°W a 15°E do około 75°S[4]. Duże obszary Ziemi Królowej Maud zostały sfotografowane z powietrza podczas amerykańskiej Operacji Highjump przeprowadzonej w latach 1946–1947[4].
Pierwszą wyprawą naukową do Ziemi Królowej Maud była norwesko-brytyjsko-szwedzka ekspedycja antarktyczna w latach 1949–1952[4]. Podczas tej wyprawy założono stację badawczą Maudheim, skąd prowadzono eksploracje regionu z powietrza i z lądu[4].
W związku z Międzynarodowym Rokiem Geofizycznym w latach 1957–1958 na Ziemi Królowej Maud powstało kilka całorocznych stacji naukowych, m.in. radziecka, japońska (Syowa), norweska i belgijska[4]. Na początku lat 60. XX w. Norwegia zaprzestała działalności i jej stację przejęła Republika Południowej Afryki, która od tego czasu prowadzi nieprzerwaną działalność badawczą na Ziemi Królowej Maud[4]. Stacja radziecka przeszła w ręce Rosji, której główną stacją jest Nowołazariewskaja[4]. Stacja belgijska została zamknięta w 1961 roku, ale Belgia ponowni zaangażowała się w badania, wznosząc w 2009 roku stację Princesse-Élisabeth[4]. W latach 1966–1969 tymczasową bazę utrzymywały tu również Stany Zjednoczone[4].
Norwegia zintensyfikowała swoją działalność w regionie ponownie w latach 1976–1977[4]. Norweski Instytut Polarny przeprowadził wówczas dużą ekspedycję do zachodniej Ziemi Królowej Maud i wschodniej części Morza Weddella[4]. W latach 1989–1990 wzniesiono stację Troll, która od 2005 roku prowadzi działalność całoroczną[4]. Druga, mniejsza, sezonowa stacja norweska Tor znajduje się ok. 100 km na wschód od stacji Troll[4]. Ponadto na Ziemi Królowej Maud własne stacje prowadzą Indie (Maitri), Niemcy (Kohnen), Szwecja (Wasa) i Finlandia (Aboa)[4].
Polityka
edytujNorweska eksploracja Ziemi Królowej Maud w latach 20. i 30. XX wieku stała się podstawą dla Norwegii do wysunięcia w 1939 roku roszczeń terytorialnych wobec obszaru między 20°W a 45°E[4]. 14 stycznia 1939 roku Norwegia zaanektowała terytorium[4].
Obszar roszczeń interpretowany jest jako rozciągający się od wybrzeża do bieguna południowego[6]. Wobec roszczeń norweskich zastrzeżenia zgłosiły m.in. Stany Zjednoczone, Chile i Związek Radziecki, Niemcy je odrzuciły a Wielka Brytania je zaakceptowała[4]. Nazistowskie Niemcy zgłosiły własne roszczenia do regionu między 4°50'W a 18°30'E sięgającym 72°44'S – który został obfotografowany przez wyprawę Ritschera i nazwany Neuschwabenland[6].
W 1949 roku Norwegia ogłosiła Ziemię Królowej Maud swoim terytorium zależnym – dependencją[5]. Wraz z podpisaniem Układu Antarktycznego, roszczenia te zostały „zamrożone”[9][a]
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Na mocy Artykułu 4 Układu Antarktycznego żadne z państw nie może zgłaszać w czasie obowiązywania traktatu roszczeń terytorialnych, a roszczenia, które zostały zgłoszone przed wejściem w życie traktatu, nie zostały nim ani anulowane, ani zanegowane; zob. Boczek 2005 ↓, s. 205.
Przypisy
edytuj- ↑ KSNG 2006 ↓, s. 21.
- ↑ United States Gazetteer ↓.
- ↑ a b Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af Store norske leksikon ↓.
- ↑ a b c Encyclopædia Britannica 2020 ↓.
- ↑ a b c d e f g Mills 2003 ↓, s. 540.
- ↑ Clarkson 2007 ↓, s. 50.
- ↑ Norsk biografisk leksikon ↓.
- ↑ Boczek 2005 ↓, s. 205.
Bibliografia
edytuj- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-01-22].
- Boczek, Boleslaw Adam: International Law: A Dictionary. Scarecrow Press, 2005. ISBN 978-0-8108-5078-1. [dostęp 2022-01-22]. (ang.).
- Clarkson, Peter: Antarctic: Definitions and Bounderies. W: Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007, s. 47–51. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2022-01-22]. (ang.).
- Gjelsvik, Tore; Njåstad, Birgit: Dronning Maud Land. W: Store norske leksikon. (norw.).
- Królowej Maud, Ziemia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-01-22].
- Larsstuvold, Ulf: Hjalmar Riiser Larsen. W: Norsk biografisk leksikon. 2009-02-13. [dostęp 2022-01-22]. (norw.).
- Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2022-01-22]. (ang.).
- Queen Maud Land, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-01-22] (ang.).
- United States Gazetteer: Queen Maud Land. [dostęp 2022-01-22]. (ang.).