Reakcja pogańska
serie wystąpień ludności ziem polskich okresu wczesnofeudalnego
Reakcja pogańska – seria wydarzeń w historii monarchii wczesnopiastowskiej w latach 30. i 40. XI wieku, których kulminacją był w roku 1034 wybuch powstania skierowanego przeciwko wprowadzaniu chrześcijaństwa, a także wzrostowi powinności prawa książęcego.
- Albowiem niewolnicy powstali na panów, wyzwoleńcy przeciw szlachetnie urodzonym, sami się do rządów wynoszą… Nadto jeszcze, porzucając wiarę katolicką – czego nie możemy wypowiedzieć bez płaczu i lamentu – podnieśli bunt przeciw biskupom i kapłanom Bożym i niektórych z nich, jakoby w zaszczytniejszy sposób, mieczem zgładzili, a innych, jakoby rzekomo godnych lichszej śmierci, ukamienowali.
- Autor: Gall Anonim, Kronika polska, przeł. R. Grodecki
- Był bunt w ziemi lackiej: ludzie powstawszy pozabijali biskupów i popów, i bojarów swoich, i był u nich bunt.
- Źródło: Powieść minionych lat (1030)
- Gdy Kazimierz Odnowiciel wrócił do kraju i rozpoczął dzieło odnawiania Państwa i przywracania w nim Kościoła po reakcji pogańskiej, to przywiódł z sobą rycerstwo zachodnie i kler już wyłącznie tylko łaciński. Nastąpił zanik pierwotnej dwutorowości chrześcijaństwa polskiego.
- Autor: ks. Józef Umiński, Obrządek słowiański w Polsce IX-XI wieku i zagadnienie drugiej metropolii polskiej w czasach Bolesława Chrobrego, „Roczniki Humanistyczne KUL”, 1954, zeszyt 4, s. 10–11.
- Jeszcze naówczas pierwiastek pogański przeważał w Polsce niezawodnie; – lud bowiem, który najpóźniej ze wszystkich plemion słowiańskich chrzest przyjął, musiał namiętnie być przywiązany do wiary przodków – musiał kochać starych bogów swoich – musiał tęsknić za nimi; toteż po półwiecznej tęsknocie wrócił na ich łono. Tak zwane bunty po śmierci Mieczysława II (Mieszka II), niczym innym są, jak z jednej strony ostateczną reakcją pogaństwa naprzeciw chrystianizmowi, a z drugiej, słowiańskiej wolności naprzeciw feudalizmowi germańskiemu.
- Autor: Ryszard Berwiński, Bogunka na Gople (1840), w: Utwory wybrane, wyd. Universitas, Kraków 2003.
- Zobacz też: pogaństwo
- Niedołężne plemię zniemczałe trzeba było precz za drzwi wyrzucić, starą swobodę powrócić kmieciom i wiarę dawną. Nam swoim życiem żyć, nie cudzym. Nie potrzebujemy cudzych bogów ani cudzych panów. Piasty nas sprzedawały cesarzom i papieżom.
- Opis: słowa pogańskiego księcia Masława.
- Źródło: Józef Ignacy Kraszewski, Masław. Powieść z XI wieku, Warszawa 1976, s. 73.
- Zobacz też: Piastowie
- Nieprzyjazne dziesięcinom i surowości obyczajów chrześcijańskich pogaństwo podniosło głowę. Kraj wystawił okropnych bezpraw widowisko. (...) Nastąpiły podpalenia, łupiestwo, zabójstwa. Wymordowano wielu duchownych: snadź zdawało się prostactwu, że z powrotem do bałwochwalstwa, wróci do swobody, której czasy przeminęły.
- Autor: Teodor Morawski, Dzieje narodu polskiego, cyt. za: Maria Janion, Niesamowita Słowiańszczyzna, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2007, s. 106.
- Po śmierci Mieszka II w Polsce całkowicie wyginęło chrześcijaństwo.
- Autor: Adam z Bremy, Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum (1034)