Łaskawe (powieść)

Łaskawe (oryg. tyt.: Les Bienveillantes) – ponad 1000-stronicowa, napisana po francusku, powieść historyczna Jonathana Littella, wydana we Francji w 2006 roku. Utwór napisany jest w formie fikcyjnych wspomnień byłego SS-mana, Maximiliana Aue, biorącego udział w eksterminacji Żydów podczas II wojny światowej. Mimo licznych kontrowersji, książka zdobyła Nagrodę Goncourtów oraz wyróżnienie Akademii Francuskiej.

Rozdziały

• Toccata
• Almandy I i II
• Kurant
• Sarabanda
• Menuet (rondo)
• Aria
• Giga

Główny bohater

Maximilian Aue – postać fikcyjna, nazista, oficer Schutzstaffel, doktor prawa konstytucyjnego, syn Niemca i Francuzki z Alzacji, urodzony tuż przed I wojną światową, homoseksualista, darzący kazirodczym uczuciem siostrę-bliźniaczkę. Po zniknięciu ojca i ponownym ślubie matki przez pewien czas mieszkał we Francji. Następnie powrócił do Niemiec i związał się z ruchem narodowosocjalistycznym. Wstąpił do SD (jednej z organizacji w ramach SS). Pełnił różne funkcje urzędnicze w aparacie bezpieczeństwa III Rzeszy. Był członkiem Einsatzgruppen i brał udział w eksterminacji ludności żydowskiej na Ukrainie (m.in. w Babim Jarze), przebywał również na Krymie i Kaukazie. Podczas bitwy pod Stalingradem został ciężko ranny, a następnie ewakuowany do Niemiec. Na zlecenie Heinricha Himmlera przeprowadzał badania nad skutecznością niemieckiego systemu obozów koncentracyjnych i przymusowej pracy. Uczestniczył również w deportacji Żydów z Węgier i likwidacji obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Jednocześnie był ścigany przez Kripo pod zarzutem brutalnego zabójstwa matki i ojczyma, których nienawidził. Po upadku Berlina zmienił tożsamość i jako rzekomy były robotnik przymusowy udał się do Francji. Ożenił się i pracował jako dyrektor zakładu produkującego koronki. Nigdy nie poniósł odpowiedzialności za swoje zbrodnie.

Odbiór

Edwin Bendyk stwierdził, iż „Łaskawe przekonują, że absolutne zło, jakie uaktywnił nazizm, jest skutkiem złamania wszystkich tabu, zakazów, dzięki którym społeczeństwo może funkcjonować, mimo czającej się gdzieś w głębi pierwotnej przemocy”. Grażyna Latos oceniła powieść Littella jako książkę, która „oswobadza umysł”.

Slavoj Žižek był zniesmaczony lekturą Łaskawych, traktując zabieg wsłuchiwania się w życie zbrodniarza wojennego jako nadużycie: „Czy można sobie bowiem wyobrazić zaproszenie brutalnego nazistowskiego bandyty [...] by opowiedział swoją historię? Czy jesteśmy wówczas gotowi przyznać, że Hitler był wrogiem tylko dlatego, że nikt nie wysłuchał jego historii?”