Amarylis

Amarylis
	; amarylis nadobny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Rodzaj	amarylis
	Nazwa systematyczna
	Amaryllis L.; Sp. Pl.: 292 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	amarylis nadobny
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Amarylis (Amaryllis L.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych, obejmujący dwa gatunki pochodzące z Afryki Południowej^[4]. Gatunek amarylis nadobny występuje endemicznie w Cape Floral w Prowincji Przylądkowej Zachodniej. Z uwagi na rozpowszechnienie tego gatunku w uprawie jako rośliny ozdobnej, został introdukowany do Ameryki Północnej, Ameryki Środkowej, Europy, Australii i Nowej Zelandii^[4]. W 1998 r. populacja amarylisów występujących endemicznie na półkach skalnych na pustyni Richtersveld w Prowincji Przylądkowej Północnej została po badaniach uznana za odrębny gatunek amarylisa: Amaryllis paradisicola, różniący się od amarylisa nadobnego głównie dużo szerszymi i krótszymi, owłosionymi liśćmi oraz tworzeniem większej liczby kwiatów, o nieco innej budowie^[5].

Nazwą amarylis często określane są mylnie rośliny uprawne z rodzaju zwartnica Hippeastrum^[6].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne, tworzące podziemne z cebule^[7].

Liście: Liście odziomkowe, szerokorównowąskie, dystychiczne, jednoroczne^[7].

Kwiaty: Silnie pachnące, lejkowate kwiaty zebrane są w wyrastający na głąbiku baldach, wsparty okrywą z dwóch podsadek. Okwiat lejkowaty, zwykle lekko grzbiecisty, nieco zwisły, sześciolistkowy. Sześć pręcików o równowąskich, zakrzywionych główkach, skierowanych do wewnątrz. Zalążnia dolna, trójkomorowa, podługowata, z wieloma zalążkami w każdej komorze. Szyjka słupka trójdzielna^[7].

Owoce: Przypominające jagody, niemal kuliste torebki, zawierające niewiele zielonych lub różowych nasion^[7].

Systematyka i zmienność

Należy do podplemienia Amaryllidinae, plemienia Amaryllideae, podrodziny Amaryllidoideae w rodzinie amarylkowatych (Amaryllidaceae)^[8].

Gatunki^[4]

Amaryllis belladonna L. – amarylis nadobny
Amaryllis paradisicola Snijman

Zagrożenie i ochrona

Gatunek A. paradisicola, znany z dwóch małych, odizolowanych subpopulacji, został uznany za gatunek narażony na wyginięcie. Zagrożony zbieractwem i niszczeniem przez pawiany. Żerujące pawiany niszczą owocostany tych roślin. Poważna degradacja pastwisk w Richtersveld z powodu nadmiernego wypasu powoduje, że pawiany są zmuszane do żerowania na obszarach niedostępnych dla zwierząt gospodarskich, takich jak siedlisko tego gatunku. Gatunek ten jest również narażony na zbieractwo dla celów medycyny naturalnej, ale zasięg zagrożenia nie jest znany^[9].

Nazewnictwo

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa rodzajowa tej rośliny pochodzi od imienia pastereczki występującej w poezji Wergiliusza^[10].

Synonimy^[4]

Belladonna (Sweet ex Endl.) Sweet ex Harvey
Coburgia Herb.
Liliago Heist.
Lilionarcissus Trew

Uprawa

Amarylis nadobny jest popularną rośliną ozdobną. Nazwą amarylis określa się często mylnie rośliny z rodzaju zwartnica^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
↑ ^a ^b Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
↑ Snijman D.A. i Williamson G.. „Bothalia”. 28 (2), s. 192-196, 1998.
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 38, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d Keighery G.J.: Flora of Australia Online: Amaryllis. [dostęp 2021-02-12].
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
↑ Snijman D.A., Van Wyk P.C.V., Raimondo, D. i von Staden L.: Red List of South African Plants version 2020.1. 2015. [dostęp 2021-02-18].
↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).

[ing-3] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).

[kew-4] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).

[botha-5] Snijman D.A. i Williamson G.. „Bothalia”. 28 (2), s. 192-196, 1998.

[mabberley-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 38, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[aus-7] Keighery G.J.: Flora of Australia Online: Amaryllis. [dostęp 2021-02-12].

[grin-8] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).

[red-9] Snijman D.A., Van Wyk P.C.V., Raimondo, D. i von Staden L.: Red List of South African Plants version 2020.1. 2015. [dostęp 2021-02-18].

[nop-10] David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]