Błąd logiczny

Błąd logiczny – w logice niewłaściwa metoda rozumowania.

Błędy można podzielić na paralogizmy (nieświadome błędy logiczne) oraz sofizmaty (świadome błędy wprowadzane w celu wywarcia pozaracjonalnego wpływu na słuchacza).

Do błędów logicznych można zaliczyć m.in.:

• Błędne koło – stosowanie tezy jako przesłanki dowodu np. „Islandia nie może istnieć, ponieważ widzieli ją tylko głupi marynarze. Marynarze zaś są głupi tylko dlatego, że twierdzą, iż widzieli Islandię”
• Argumentum ad ignorantiam - próba obalenia tezy na podstawie braku dowodów np. „Nie ma dowodów na istnienie Absolutu. A więc Absolut nie istnieje”. Takie twierdzenie jest nielogiczne, gdyż bez dowodów obalających można co najwyżej zawiesić sąd.
• Ignoratio elenchi – łac. nieznajomość tezy dowodzonej, czyli udowadnianie czegoś innego niż się miało dowodzić, albo zbić.
• Projekcje własnych poglądów na innych ludzi.
• Błąd atrybucji – nieuzasadnione przyjmowanie, że przyczyną działań innych ludzi jest raczej ich osobowość niż czynniki zewnętrzne.
• Nadmierne uogólnianie, np. „Nigdy już nie będę szczęśliwy.”
• Argumenty odwołujące się do emocji. Np. podawanie jednostkowego przypadku matki płaczącej po zamordowanym synu jako argumentu na rzecz powstrzymania wojny albo jej eskalacji.
• Presupozycje, czyli przemycanie ukrytych treści w założeniach. Np. „Wolisz to zrobić dziś czy jutro?” (ukryte założenie: zrobisz to dziś lub jutro). Paradoksy Zenona z Elei opierały się na ukrytej (nieprawdziwej) presupozycji, że suma nieskończonego szeregu liczbowego nie może być skończona.
• Dowód społeczny lub inny dowód uznający dużą liczbę przypadków jako pewną przesłankę dowodzenia. Przykład: „Dowód, że każda krowa jest fioletowa: Jeśli nie byłaby to prawda, to musiałaby istnieć rzecz, która nie jest fioletowa, ale jest krową. Rozejrzyjmy się dokoła – w moim mieście są miliony rzeczy, które nie są fioletowe, a żadna z nich nie jest krową!”
• Ignorowanie konsekwencji własnego dowodu.
• Przyjmowanie że maksimum w dużym zbiorze jest zawsze nieskończone. Przykład: Dowód istnienia Boga 'ze stopni doskonałości' (łac. ex gradibus perfectionis), w którym analiza coraz doskonalszych bytów prowadzi do wniosku, że musi istnieć byt nieskończenie doskonały, czyli Bóg.
• Utożsamianie idei (memów) z bytami. Przykład: „Jeśli twierdzenie Pitagorasa jest prawdą, to w którym miejscu się ono znajduje?”
• Odwracanie implikacji. Przykład: „Mężczyźni to ludzie, więc ludzie to mężczyźni.”
• Ekwiwokacja, czyli stosowanie różnych definicji tego samego pojęcia na różnych etapach rozumowania. Polega na ignorowaniu wieloznaczności użytego pojęcia. Przykład: „Wierzysz, że bliska osoba Cię nie oszuka? Więc jesteś osobą wierzącą (religijną).” „Skoro rak jest chorobą, a rak żyje w wodzie, to choroby mogą żyć w wodzie”.
• Przywoływanie skrajności. Przykład: Wychodząc na ulicę możesz zostać przejechany przez samochód. Lepiej zostań w domu.
• Stosowanie nieścisłych (rozmytych) pojęć, takich jak „ciekawy” jako ścisłych. Przykład: paradoks nieciekawej liczby.
• Stosowanie sprzecznych wewnętrznie pojęć np. „niezamężna żona”. Niektórzy na podstawie tzw. paradoksu omnipotencji do takich pojęć zaliczają także „wszechmoc”.
• Błędne stosowanie indukcji matematycznej. Przykład: paradoks koni.
• Amfibolia
• Błąd formalny
• Błąd akcydentalizacji, A dicto simplicter ad dictum secundum quid
• Błąd odwróconej akcydentalizacji, A dicto secundum quid ad dictum simplicter
• Paradoks hazardzisty oraz odwrotny paradoks hazardzisty.

Zobacz też

• Błędy logiczno-językowe
• Paradoks

Linki zewnętrzne

• Aleksandra Gondek, Błędy logiczne, Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, ptta.pl [dostęp 2024-05-05].
• BradleyB. Dowden BradleyB., Fallacies, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-29]  (ang.).
• Fallacies (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10].