Biegus smukłonogi
Biegus smukłonogi (Calidris subminuta) – gatunek małego wędrownego ptaka z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Gniazduje nieregularnie na Syberii, od okolic południka 65°E na wschód po Góry Koriackie, na południe do szerokości 50°N. Zimuje w Indiach, Azji Południowo-Wschodniej i Australazji. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Calidris subminuta[1] | |||
| (Middendorff, 1853) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
biegus smukłonogi | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Taksonomia
edytujPo raz pierwszy gatunek opisał Alexander von Middendorff w 1853. Holotyp pochodził z Pasma Stanowego. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Tringa subminuta[3]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza biegusa smukłonogiego w rodzaju Calidris. Uznaje go za gatunek monotypowy[4], podobnie jak autorzy Handbook of the Birds of the World[5].
Dawniej umieszczany był w rodzaju Erolia (nieuznawany, synonim Calidris). Bywał łączony w jeden gatunek razem z biegusem karłowatym (Calidris minutilla), z którym tworzy nadgatunek[5].
Według wyników uzyskanych przez Jetz et al. (2012) w bardzo obszernym badaniu obejmującym 9993 gatunki ptaków pozycja bekasa smukłonogiego w rodzaju Calidris przedstawia się następująco[6]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Linia rozwojowa brodźca smukłonogiego około 17,4 mln lat temu wyodrębniła się z linii rozwojowej, która 16,9 mln lat temu podzieliła się na linię biegusa małego (C. temminckii) oraz tę, z której następnie wyłoniło się pozostałe 15 gatunków (tu nieukazanych dla większej czytelności kladogramu)[6]. Inaczej jego pozycję przedstawiają Gibson & Baker (2012), którzy do stworzenia drzewa filogenetycznego części siewkowców (fragment poniżej) wykorzystali analizę sekwencji 5 genów: RAG1, cytochromu b, 12S rRNA, ND2 i COI[7]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Morfologia
edytuj
Długość ciała wynosi 13–16 cm, masa ciała – 20–37 g, rozpiętość skrzydeł – 26–31 cm[5]. Długość skrzydła u samców wynosi 84–85 mm (n=28), u samic – 87–95 mm (n=13). Środkowy palec u samców mierzy 15,7–19,7 mm (n=33), u samic – 17,8–20,4 mm[8]. Biegusy smukłonogie to niewielkie, smukłe ptaki o dość długiej szyi, nogach i palcach oraz krótkim dziobie[5]. Są bardzo podobne do biegusów karłowatych (C. minutilla) gniazdujących w Kanadzie i na Alasce, identyfikacja tych dwóch gatunków wymaga uważnej obserwacji[9]. Przedstawiciele obydwu gatunków mają jasne nogi, a projekcja lotek nie występuje. Brodźce smukłonogie są nieco większe, zazwyczaj mają jasną nasadę żuchwy, a szyja i nogi (głównie golenie) są dłuższe. Dzięki temu sylwetką podobne są bardziej do małego łęczaka (Tringa glareola) niż brodźca. Mają wyraźnie dłuższe palce, a środkowy nieznacznie dłuższy od skoku (u brodźców karłowatych są nieznacznie krótsze). W locie palce wystają nieco za ogon[10].
Ciemię i pokrywy uszne rdzawe z ciemnymi pasami[5]. Ciemne upierzenie czoła często sięga do dzioba. Wyraźnie zarysowana biała brew, często rozwidlona za okiem[10], kantarek ciemny. Kark jasnordzawy. Szyję, boki ciała i pierś o rdzawym kolorze pokrywają drobne ciemnobrązowe pasy. Pióra wierzchu ciała mają rdzawobrązowe środki i rdzawe oraz jasnopłowe krawędzie[5]. W szacie godowej rdzawe obrzeżenia wyróżniają pióra wierzchu ciała i lotek III rzędu[10]. W szacie spoczynkowej krawędzie piór wierzchu ciała są szare, podobnie jak ciemię, szyja i pokrywy uszne, które prócz tego pokrywają drobne prążki. Pierś z domieszką szarobrązowego, z niewyraźnymi pasami po bokach ciała. Osobniki młodociane przypominają dorosłe w szacie godowej, ale z drobniejszymi pasami na piersi oraz wyraźniej kontrastującym z resztą upierzenia wzorem na płaszczu i barkówkach. Ich rdzawe ciemię wyraźnie odcina się od białej brwi. Głowa, szyja i pierś paskowane[5]. Przynajmniej małe i średnie pokrywy mają białe krawędzie[10].
Zasięg występowania
edytujTereny lęgowe są nieregularnie rozmieszczone w strefie lasów od południowo-zachodniej Syberii i Ałtaju[8] do południowej tundry Gór Koriackich. Prócz tego gniazdują na Wyspach Komandorskich i północnych Wyspach Kurylskich[5]. Obszar gniazdowania nie dociera do Morza Arktycznego. Na południe sięga do równoleżnika 50°N[9]. W połowie XX wieku najdalej na zachód gatunek znany był z Barnaułu, Semeja (Kazachstan) i Tary[8], kolejno na długościach 83°E, 80°E i 76°E. Wyjątkowe było stwierdzenie biegusa smukłonogiego (i pozyskanie dwóch samców) w rezerwacie „Mała Sośwa“, wówczas jeszcze pod nazwą Кондо-сосвенский государственный заповедник, i na bagnach w górnym biegu niewielkiej rzeki około 61°N 64°E/61,000000 64,000000[8]. Według stanu wiedzy z początku lat 80. XX wieku zachodnia granica zasięgu znajduje się w okolicy leżącego nad Obem Niżniewartowska (60°N 76°E/60,000000 76,000000; 1984)[11] lub na południku 65°E, blisko rzeki Ob, w punkcie 65°N 65°E/65,000000 65,000000 (1982)[12].
Zimowiska rozciągają się od wschodnich Indii i Indochin po Tajwan i na południe przez Filipiny i Indonezję po zachodnią i południowo-wschodnią Australię. Większość biegusów smukłonogich zimuje w Azji Południowo-Wschodniej, nieliczne – w Australii, gdzie jednak pojawiają się każdego roku. Przebieg ich pierzenia różni się od tych zimujących w Azji Południowo-Wschodniej[5].
Ekologia, zachowanie i lęgi
edytujBiegusy smukłonogie gniazdują w różnorodnych zadrzewionych środowiskach strefy subarktycznej, często na otwartych torfowiskach lub w górskiej tundrze wcinającej się w głąb strefy tajgi. Poza sezonem lęgowym preferują mokradła położone w interiorze, szczególnie pola ryżowe. Prócz tego zimują na błotnistych lub pokrytych roślinnością obrzeżach nadbrzeżnych lub położonych blisko wybrzeża płytkich mokradeł, zarówno słodko-, jak i słonowodnych, w okolicach oczyszczalni ścieków i solnisk. Rzadziej pojawiają się na równiach pływowych[5].
Brakuje danych dotyczących zasięgu występowania, biologia lęgowa biegusów smukłonogich jest słabo poznana[9], podobnie jak skład ich pożywienia. Zjadają między innymi owady (biegaczowate), ślimaki, skorupiaki i nasiona. Zazwyczaj żerują w roślinności na brzegu zbiorników. Często wyciągają zdobycz z mułu lub zbierają z powierzchni wody[5]. Poza sezonem lęgowym często dołączają do biegusów malutkich (C. minuta), rdzawoszyich (C. ruficollis) i małych (C temminckii). Zwykle żerują samotnie lub w niewielkich grupach, okazjonalnie liczących do 50 osobników[9]. Odzywają się trelującym czrip przypominającym słabszy głos biegusa arktycznego (C. melanotos)[10].
Prawdopodobnie biegusy smukłonogie mają dwie główne trasy wędrówek, które łączą się w Chinach. Pierwsza biegnie wzdłuż wschodniego wybrzeża Azji, przez Kraj Nadmorski, Mandżurię, Japonię i Półwysep Koreański, druga – przez kontynentalną część Azji. Zazwyczaj samice z terenów lęgowych odlatują pierwsze, wędrówka na południe rozpoczyna się na początku lipca, a najintensywniej przebiega w sierpniu i wrześniu. Wędrówka na północ trwa od kwietnia do maja[5].
Lęgi
edytujNa zachodnim wybrzeżu Kamczatki (56°30′N 156°00′E/56,500000 156,000000) klucie przypada na okres między 27 czerwca i 5 lipca[13]. W zniesieniu znajdują się 4 jaja, niekiedy 3. Wysiadują je obydwa ptaki z pary. Młodymi zajmuje się tylko samiec. Poza tym brak danych[5].
Status i zagrożenia
edytujIUCN uznaje biegusa smukłonogiego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za nieokreślony, jako że brak danych na temat zagrożeń dla gatunku i ich skali[14].
Przypisy
edytuj- ↑ Calidris subminuta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Calidris subminuta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Alexander von Middendorff, Reise in den aussersten Norden und Osten Sibiriens warhend 1843 und 1844, t. 2, cz. 2, 1853, s. 222–223 (niem.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Sandpipers, snipes, Crab-plover, coursers. IOC World Bird List (v11.1), 19 stycznia 2021. [dostęp 2021-06-16].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m J. Hoyo (red.), A. Elliott, J. Sargatal, Handbook of the Birds of the World, t. 3. Hoatzin to Auks, Barcelona: Lynx Edicions, 1996, s. 522.
- ↑ a b W. Jetz i inni, The global diversity of birds in space and time, „Nature”, 491 (7424), 2012, s. 444–448, DOI: 10.1038/nature11631, ISSN 0028-0836. (drzewo filogenetyczne dostępne w bazie pod adresem timetree.org)
- ↑ Gibson i inni, Multiple gene sequences resolve phylogenetic relationships in the shorebird suborder Scolopaci (Aves: Charadriiformes), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 1, 64, 2012, s. 66–72, DOI: 10.1016/j.ympev.2012.03.008.
- ↑ a b c d N.A. Gładkow, Птицы Советского Союза, t. 3, Moskwa: Sowieckaja Nauka, s. 140–143 (ros.).
- ↑ a b c d Tony Prater & Peter Hayman Marchant, Shorebirds, Christopher Helm, 1986, s. 371–372, ISBN 978-1-4081-3515-0.
- ↑ a b c d e Lars Svensson, Przewodnik Collinsa. Ptaki, wyd. II, Warszawa: MULTICO, 2017, s. 152–153, ISBN 978-83-7763-406-6.
- ↑ Higgins, P.J. & Davies, S.J.J.F. (red.), Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds, t. 3, Snipe to pigeons, Melbourne: Oxford University Press, 1996, s. 270–278.
- ↑ Myers i inni, Exotic Calidris species of the Siberian tundra, „Ornis Fennica”, 59, 1982, s. 175–182.
- ↑ P.S. Tomkovich, Parental roles and the mating system of the Long-toed Stint Calidris subminuta, „Wader Study Group Bulletin”, 57, 1989, s. 42–43.
- ↑ Long-toed Stint Calidris subminuta [online], BirdLife International [dostęp 2021-06-16].
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).