Bielik olbrzymi
Bielik olbrzymi[4] (Haliaeetus pelagicus) – gatunek ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Występuje na północnopacyficznym wybrzeżu Azji, wędrowny. Narażony na wyginięcie.
| Haliaeetus pelagicus[1] | |||
| (Pallas, 1811) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
bielik olbrzymi | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Taksonomia
edytujPo raz pierwszy gatunek opisał Peter Simon Pallas; opis ukazał się w 1811 w 1. tomie Zoographia Rosso-Asiatica[5]. Autor nadał gatunkowi nazwę Aquila pelagica[5]; obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza bielika olbrzymiego w rodzaju Haliaeetus[6]. Holotyp pochodził z wysp Morza Ochockiego[5]. Opisany został podgatunek H. p. niger; w rzeczywistości był to przedstawiciel rzadkiej, ciemnej formy (patrz: polimorfizm). Samica tej odmiany przebywała w ogrodzie zoologicznym w Berlinie, miała całkowicie ciemnobrązowe upierzenie, wyróżniał się jedynie biały ogon; rodzice tej samicy byli zwyczajnie ubarwieni. Przez około 50 lat nie widziano w naturze ani w niewoli osobnika tej odmiany. Nie są znane dokładne pokrewieństwa bielika olbrzymiego z innymi gatunkami[2]. Gatunek monotypowy[6][2].
Etymologia
edytujNazwa rodzajowa: łac. haliaetus lub haliaetos – bielik (morski orzeł), rybołów, od gr. ἁλιαιετος haliaietos – bielik (morski orzeł), rybołów, od ἁλι- hali- – morski, od ἁλς hals, ἁλος halos – morze; αετος aetos – orzeł[7]. Epitet gatunkowy: łac. pelagicus – morski, pelagiczny, od gr. πελαγικος pelagikos – z morza, od πελαγος pelagos – morze[8].
Morfologia
edytujDługość ciała wynosi 85–105 cm[2]. Skrzydła mierzą 560–590 mm długości u samców, 600–650 mm u samic; dziób – 62–75 mm, skok – 96–115 mm, zaś ogon 330–400 mm[9]. Masa ciała samca: 4900–6000 g, samicy: 6800–9000 g; rozpiętość skrzydeł 195–245 cm[2]. Przedstawiciele gatunku są niemożliwi do pomylenia z innym ptakami; wyróżniają je, prócz ogromnych rozmiarów, głównie ciemnobrązowe upierzenie z rozległymi białymi polami na zgięciach skrzydeł i ogon o kształcie klina. Można dostrzec białą plamę na czole. Dziób żółty, mocno wygięty. Samica ubarwiona jest podobnie do samca, ale może być do 19% większa od niego i o 79% cięższa. Tęczówka żółta. Obrączka oczna, woskówka i nogi pomarańczowożółte (u młodocianych jasnożółte). Osobniki w szacie młodocianej mają czarniawe upierzenie z szarymi paskami na głowie i piersi, białe plamki na części skrzydeł i brudnobiały ogon z ciemniejszym zakończeniem sterówek[2]. Szatę dorosłą bieliki te uzyskują po 6 latach życia[9].
Zasięg występowania
edytuj
Zasięg występowania bielika olbrzymiego rozciąga się na wybrzeżu wzdłuż Morza Beringa oraz wokół Morza Ochockiego. Osobniki zimujące przenoszą się na południe do Kraju Nadmorskiego, Korei i Japonii. Osobnikom dorosłym powrót na miejsce rozrodu zajmuje 21–25 dni, młodym – 31–61 dni. Swoje lęgowiska bieliki olbrzymie opuszczają w październiku, a wracają w marcu lub kwietniu[2]. Niektóre populacje, głównie z północnej Japonii, południowej Kamczatki i Kurylach, pozostają na zimę na terenach lęgowych[9].
Ekologia i zachowanie
edytujŚrodowiskiem życia bielików olbrzymich są wybrzeża oraz zadrzewione doliny w niższych biegach rzek. Gniazdują zawsze w pobliżu wód obfitujących w ryby, stąd przedstawiciele tego gatunku są skoncentrowani na wybrzeżach lub przy ujściach rzek. Bywają również spotykane przy rzekach, w których żyją łososie lub przy jeziorach. W jednym badaniu, w którym użyto nadajników (śledzono poruszanie się 32 osobników), okazało się, że doliny rzeczne to preferowane środowisko na jesieni; przypuszczalnie dzieje się tak z powodu obfitości martwych łososi po tarle. Pożywieniem bielików olbrzymich są ryby, głównie łososiowate (Salmonidae)[2] i mintaje (Theragra chalcogramma[9]; głównie podczas zimowania w Japonii); pozostała część diety zróżnicowana, lecz mało znacząca[2]; poza rybami przedstawiciele H. pelagica zjadają również małe ptaki oraz ssaki, w tym ich padlinę. Z ptaków odnotowano alki, mewy i kormorany; ze ssaków zjada lisy, piżmaki, zające i nerpy obrączkowane[9]; raz obserwowano bielika olbrzymiego żywiącego się padliną albatrosa. W zimie ptaki tego gatunku konsumują przeciętnie 840 g/dzień, zimą nawet do 3150 g/dzień, z czego do 820 g może otrzymać pisklę, a 1550 g – dwa pisklęta. Reprezentanci H. pelagicus odzywają się podobnym do mewiego głosem (podczas lotów tokowych), oprócz tego głębokimi szczeknięciami[2].
Lęgi
edytujBieliki olbrzymie są monogamiczne[9]. Niosą się głównie pod koniec kwietnia i wczesnym majem, sezon lęgowy trwa przeważnie do września. Loty tokowe obejmują kołowanie do 2 km nad ziemią, pościgi i akrobacje w powietrzu, jak nagłe nurkowanie lub lot po torze stromej spirali. Gniazdo ma formę platformy z patyków o średnicy do 2,5 m i wysokości do 4 m, przeważnie umieszczone jest do 30 m nad ziemią, na drzewie lub klifie. W zniesieniu od 1 do 3 jaj, zwykle jednak dwa[2]. Skorupka ma barwę białą[9]. Inkubacja trwa 38–45 dni, do opierzenia się piskląt mija około 70 dni; przez kolejne 2–3 miesiące młode są jeszcze zależne od rodziców[2].
Status i zagrożenia
edytujIUCN uznaje bielika olbrzymiego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2016). W Rosji ptakom tym zagraża rozwój hydroelektrowni i wycinka drzew, do tego proponowany rozwój przemysłu petrochemicznego na wybrzeżu. Inne zagrożenia to zanieczyszczenie rzek DDT (azotoxem), DDE, PCB i metalami ciężkimi. Ponadto w Rosji i Japonii zwiększony połów ryb wymusza na ptakach poszukiwanie pokarmu w głębi kontynentu, gdzie zjadają truchła jeleniowatych pozostawione przez myśliwych, co potencjalnie naraża ptaki na połknięcie resztek ołowiu z amunicji[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Haliaeetus pelagicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Meyburg, B.U., Kirwan, G.M. & Christie, D.A.: Steller's Sea-eagle (Haliaeetus pelagicus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [dostęp 2016-03-02].
- ↑ Haliaeetus pelagicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-11].
- ↑ a b c Peter Simon Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica. T. 1. 1811 (przedruk 1831), s. 343–345. (łac.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-11]. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Haliaeetus [dostęp 2017-06-10].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Pelagicus [dostęp 2017-06-10].
- ↑ a b c d e f g Hajime Nakagawa. Steller’s Sea Eagle Oh-washi (Jpn) Haliaeetus pelagicus. „Bird Research News”. 6 (2), 2009.
- ↑ Steller's Sea-eagle Haliaeetus pelagicus. BirdLife International. [dostęp 2016-03-02].
Bibliografia
edytuj- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).