Bignoniowate

Bignoniowate
	; Catalpa bignonioides
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	bignoniowate
	Nazwa systematyczna
	Bignoniaceae Juss.; Gen. Pl.: 137. 4 Aug 1789
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bignoniowate (Bignoniaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu jasnotowców (Lamiales). Należy tu ok. 800 gatunków grupowanych w 110 rodzajach^[2]. Zaliczane tu rośliny to na ogół zawsze zielone drzewa, krzewy i pnącza występujące głównie w strefie tropikalnej. Najbardziej zróżnicowane są w tropikalnej Ameryce Południowej. Nieliczni przedstawiciele występują w klimacie umiarkowanym Ameryki Północnej i Azji Wschodniej^[2]^[3]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, przyprawowe, barwierskie, lecznicze, włókiennicze i dostarczające drewna^[4]. Z owoców dzbaniwa kalebasowego wyrabia się instrumenty muzyczne i naczynia^[3].

Morfologia

Pokrój: Około połowa gatunków to drzewa lub krzewy. Wśród pozostałych dominują drewniejące pnącza. Byliny należą do rodzajów Incarvillea i Argylia, a Tourrettia to zielna roślina pnąca^[4]. Pnącza z tej rodziny wspinają się za pomocą wąsów czepnych^[3].
Liście: Na ogół naprzeciwległe, rzadziej okółkowe^[4]^[3], bardzo rzadko także skrętoległe^[3]. Zwykle złożone pierzasto (czasem wielokrotnie^[3]), dłoniasto lub trójlistkowe, rzadziej pojedyncze (surmia). Listki szczytowe u roślin pnących zwykle zmodyfikowane w pojedyncze lub rozgałęzione wąsy czepne^[4]. Blaszki liściowe zwykle całobrzegie, klapowane pierzasto lub dłoniasto, rzadko ząbkowane. Liście osadzone są na ogonkach, bez przylistków lub pochew. Na pąkach i końcach blaszek liściowych występują pozakwiatowe miodniki^[3].
Kwiaty: Pojedyncze lub zebrane w szczytowe albo wyrastające z kątów liści grona^[4], także wiechy i wierzchotki dwuramienne^[3]. Zawsze grzbieciste i obupłciowe^[3]. Kielich tworzony jest z 5 zrośniętych działek, czasem dwuwargowy, rzadko z podwojonym brzegiem, dzwonkowaty^[4], często zaś z miodnikami od zewnątrz^[3]. Korona kwiatu tworzona jest przez 5 zrośniętych płatków, zwykle rurkowata lub dwuwargowa^[4]. Pręciki najczęściej w liczbie 4 dwusilnych (dwa dłuższe, dwa krótsze) z piątym wykształconym jako prątniczek^[3], czasem 5, przy czym czasem tylko dwa są płodne, pozostałe wykształcone jako prątniczki. Ich nitki zwykle są zrośnięte z rurką korony^[4]. Zalążnia górna^[3] powstaje z dwóch owocolistków i jest zwykle dwukomorowa, ale u Tourrettia jest czterokomorowa z powodu przegrody, a w plemionach Crascentieae i Eccremocarpeae jednokomorowa^[4]. W górnej części zalążni często wykształcają się miodniki, poza tym obecne zwykle w formie dysku miodnikowego. Pojedyncza nitka słupka zwieńczona jest główkowatym lub rozwidlonym znamieniem^[3].
Owoce: Torebki pękające, rzadziej mięsiste i niepękające^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Jedna z rodzin jasnotowców (klad bazalny w grupie obejmującej m.in. pływaczowate i werbenowate) reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych:

jasnotowce

Plocospermataceae

	Carlemanniaceae

	Oleaceae oliwkowate

Tetrachondraceae

Peltantheraceae

	Calceolariaceae

	Gesneriaceae ostrojowate

Plantaginaceae babkowate

Scrophulariaceae trędownikowate

Stilbaceae

	Byblidaceae byblisowate

	Linderniaceae linderniowate

	Pedaliaceae połapkowate, sezamowate

	Martyniaceae martyniowate

	Acanthaceae akantowate

Bignoniaceae bignoniowate

	Schlegeliaceae

	Lentibulariaceae pływaczowate

	Thomandersiaceae

	Verbenaceae werbenowate

Lamiaceae jasnotowate

Mazaceae

Phrymaceae

	Paulowniaceae paulowniowate

	Orobanchaceae zarazowate

Podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

W obrębie rodziny wyróżnia się 8 plemion, których relacje filogenetyczne przedstawiające są następująco:

Jakaranda mimozolistna

Tekoma prosta

Surmia bignoniowa

Spatodea dzwonkowata

bignoniowate

Jacarandeae

Tourrettieae

Tecomeae

Bignonieae

	Catalpeae

	Oroxyleae

	Crescentieae

	Coleae

Plemię Bignonieae Dum.

Adenocalymma Mart. ex Meisn.
Amphilophium Kunth
Anemopaegma Mart. ex Meisn.
Bignonia L. – bignonia
Callichlamys Miq.
Cuspidaria DC. nom. cons.
Dolichandra Cham.
Fridericia Mart.
Lundia DC.
Manaosella J.C.Gomes
Mansoa DC.
Martinella Baill.
Neojobertia Baill.
Pachyptera DC. ex Meisn.
Perianthomega Bureau ex Baill.
Pleonotoma Miers
Pyrostegia C.Presl
Stizophyllum Miers
Tanaecium Sw.
Tynanthus Miers
Xylophragma Sprague

Plemię Catalpeae DC. ex Meisn.

Catalpa Scop. s.l. – surmia
Chilopsis D.Don

Plemię Coleeae Bojer ex Reveal

Colea Bojer ex Meisn.
Kigelia DC. – kigelia
Ophiocolea H.Perrier
Phyllarthron DC.
Rhodocolea Baill.

Plemię Crescentieae G.Don

Amphitecna Miers
Crescentia L. – dzbaniwo
Parmentiera DC.

Plemię Jacarandeae Fenzl

Digomphia Benth.
Jacaranda Juss. – jakaranda

Plemię Oroxyleae A.H.Gentry ex Reveal & L.G.Lohmann

Hieris Steenis
Millingtonia L.f.
Nyctocalos Teijsm. & Binn.
Oroxylum Vent.

Plemię Tecomeae Endl.

Argylia D.Don
Astianthus D.Don
Campsidium Seem.
Campsis Lour. – milin
Catophractes D.Don
Cybistax Mart. ex Meisn.
Delostoma D.Don
Deplanchea Vieill.
Dinklageodoxa Heine & Sandwith
Dolichandrone (Fenzl) Seem.
Ekmanianthe Urb.
Fernandoa Welw. ex Seem.
Godmania Hemsl.
Handroanthus Mattos
Heterophragma DC.
Incarvillea Juss. – inkarwilla
Lamiodendron Steenis
Markhamia Seem. ex Baill.
Mayodendron Kurz
Neosepicaea Diels
Newbouldia Seem.
Pajanelia DC.
Pandorea Spach
Paratecoma Kuhlm.
Pauldopia Steenis
Perichlaena Baill.
Podranea Sprague
Radermachera Zoll. & Moritzi – radermachera^[5]
Rhigozum Burch.
Romeroa Dugand
Roseodendron Miranda
Santisukia Brummitt
Sparattosperma Mart. ex Meisn.
Spathodea P.Beauv. – spatodea
Spirotecoma (Baill.) Dalla Torre & Harms
Stereospermum Cham.
Tabebuia Gomes ex DC. – tabebuja
Tecoma Juss. – tekoma
Tecomanthe Baill.
Tecomella Seem.
Zeyheria Mart.

Plemię Tourrettieae G.Don

Eccremocarpus Ruiz & Pav. – pałczatka^[6]
Tourrettia Foug.

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamaianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead, rodzina bignoniowate (Bignoniaceae Juss.)^[7]

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-02-06] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 566-568. ISBN 978-1-84246-634-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 62-64. ISBN 1-55407-206-9.
↑ MieczysławM. Czekalski MieczysławM., Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 193, ISBN 83-7160-011-9 .
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 36.
↑ Crescent Bloom: Bignoniaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-09]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-02-06] (ang.).

[maarten-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 566-568. ISBN 978-1-84246-634-6.

[heywood-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 62-64. ISBN 1-55407-206-9.

[czekalski-5] MieczysławM. Czekalski MieczysławM., Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 193, ISBN 83-7160-011-9 .

[ludmila-6] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 36.

[7] Crescent Bloom: Bignoniaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-09]. (ang.).

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]