Ciąża człowieka
Ciąża, brzemienność (łac. graviditas od gravis 'ciężki') – okres od zapłodnienia bądź implantacji do porodu oraz całokształt zmian zachodzących w tym okresie w organizmie zapłodnionej kobiety.
Kobieta w ciąży | |
Klasyfikacje | |
DiseasesDB | |
---|---|
MedlinePlus | |
MeSH |
U ludzi moment zapłodnienia uznawany jest za trudno uchwytny i dlatego za początek ciąży przyjmuje się pierwszy dzień ostatniej miesiączki. I tu wartość obliczeń czasu trwania ciąży może być problematyczna, gdyż nie każda kobieta dzień ten sobie notuje. W takiej sytuacji czas trwania ciąży określa się na podstawie badań ultrasonograficznych płodu.
Okres ciąży ze względu na stopień jej rozwoju dzieli się na zarodkowy i płodowy lub bardziej utylitarnie na trymestry, czyli okresy po 3 miesiące. W pierwszych 3 miesiącach ciąża często bywa niezauważana, następne miesiące są łatwiejsze do utrzymania i diagnozowania.
Niektórzy naukowcy okres ciąży liczą od momentu zagnieżdżenia zarodka w ściance macicy[1], co uzasadniają w ten sposób, że wcześniejsze etapy (od zapłodnienia) zachodzą samoistnie dzięki właściwościom samego cyklu miesiączkowego (brak jakichkolwiek specyficznych zmian), a ok. 50%[2]–70%[3] zapłodnionych komórek nie ulega zagnieżdżeniu (ginie w sposób niezauważalny). Nawet po zagnieżdżeniu, na 1000 ciąż ok. 300 zakończy się przedwcześnie, resorpcją lub poronieniem samoistnym wskutek niezgodności immunologicznej, wad genetycznych i rozwojowych powodowanych przez różne czynniki, np. zatrucie alkoholem lub nikotyną. Spośród tych 300 przypadków w pierwszym miesiącu zginie ok. 112 zarodków, w drugim miesiącu – 72, w trzecim – 43, w czwartym – 24 reszta w pozostałych miesiącach ciąży[4].
Czas trwania ciąży
edytujStatystycznie rzecz ujmując ciąża człowieka od pierwszego dnia ostatniej miesiączki trwa 281 dni ± 22. W tym okresie rodzi się 95% normalnie rozwiniętych dzieci[5]. Umownie określa się, że ciąża trwa około 9 miesięcy kalendarzowych lub 10 miesięcy księżycowych (każdy z nich składa się z 4 tygodni, a więc 28 dni). Oznacza to, że czas trwania ciąży wynosi 40 tygodni, czyli 280 dni. Jeśli dziecko pojawia się na świecie 2 tygodnie przed lub 2 tygodnie po terminie to uznaje się, że ciąża była w normie. W związku z tym, prawidłowa ciąża, to ciąża która ukończyła się w 38.-42. tygodniu ciąży, czyli trwająca 280 dni (+/− 14 dni)[6]. Termin porodu najłatwiej obliczyć regułą Naegelego przy pomocy kalendarza: do daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki dodajemy 7 dni, następnie dodajemy 1 rok i od otrzymanej daty należy cofnąć się o 3 miesiące (jeśli średni cykl miesiączkowy był dłuższy niż 28 dni to należy jeszcze dodać liczbę dni ponad 28). W ten sposób wyznaczamy ok. 40 tydzień ciąży (9 miesięcy kalendarzowych i 1 tydzień).
Analogicznie jak w przypadku naturalnego poczęcia, wiek ciąży po zabiegu in vitro oblicza się, przyjmując za pierwszy dzień cyklu, pierwszy dzień ostatniej miesiączki. Jeśli miesiączka była z powodu stymulacji przesunięta, tak jak to się często dzieje w protokole długim, wtedy za dzień owulacji przyjmuje się dzień punkcji jajników i moment zapłodnienia pobranych w czasie zabiegu komórek jajowych. Od tej daty odejmuje się 14 dni (tyle dni średnio upływa od pierwszego dnia miesiączki do owulacji) i tę datę przyjmuje się za pierwszy dzień hipotetycznej miesiączki, od której liczy się wiek ciąży[7].
Inną metodą wyznaczania terminu porodu jest badanie ultrasonograficzne (USG), które jest bardziej wiarygodne od reguły Naegelego i przydatne u kobiet, które przed ciążą miały nieregularne cykle. Oszacowany w ten sposób wiek ciąży i termin porodu mogą się różnić od wspomnianej wcześniej metody, są jednak bardziej prawdopodobne. Stosunkowo dokładny termin narodzin dziecka można określić, gdy badanie USG zostanie przeprowadzone jeszcze w I trymestrze ciąży. Parametrem, który wykorzystuje się przy określaniu wieku ciąży i terminu porodu jest wskaźnik CRL (ang. Crown to Rump Length), czyli długość ciemieniowo-siedzeniowa płodu. Pomiaru najlepiej dokonać przed 10. tygodniem ciąży, wówczas wynik będzie najbardziej wiarygodny. W dalszych etapach ciąży wykonuje się inne pomiary, w tym dwuciemieniowy wymiar główki płodu (BPD, ang. Bi- Parietal Diameter), wymiar móżdżku płodu (TCD, ang. Transverse Cerebellar Diameter), czy długość kości udowej (FL, ang. Femur Length), dla których CRL stanowi ważny punkt odniesienia[8].
Przygotowanie do ciąży
edytujO zdrowie swoje i przyszłego potomstwa należy zadbać już na etapie planowania ciąży, a najpóźniej – w momencie, kiedy ciąża zostanie potwierdzona. Wówczas przyszła matka powinna[9]:
- zgłosić się do ginekologa – zbada on ją, wykona badanie USG narządu rodnego i wykluczy obecność infekcji dróg rodnych,
- zgłosić się do lekarza rodzinnego, który przeprowadzi badanie ogólne oraz zleci podstawowe badania laboratoryjne,
- zgłosić się do dentysty – zęby ciężarnej są szczególnie narażone na rozwój próchnicy i potencjalnie mogą stać się źródłem ogniska zakaźnego,
- wykonać badania w kierunku zakażeń, stanowiących zagrożenie dla rozwijającego się płodu: toksoplazmozy, różyczki, zakażenia wirusem cytomegalii, HIV, zapalenia wątroby typu B, wirusem opryszczki, kiłą oraz ospą wietrzną,
- zadbać o swoją dietę i kondycję fizyczną oraz relacje z partnerem.
Objawy
edytujZwiązane z ciążą objawy można podzielić na:
Objawy domyślne
edytuj- poranne lub wieczorne nudności i wymioty;
- chwiejność emocjonalna;
- zmiana łaknienia, zmiana tolerancji zapachu i smaku;
- omdlenia i zawroty głowy;
- częste oddawanie moczu (spowodowane przekrwieniem miednicy mniejszej i uciskiem płodu na pęcherz);
- zaparcia (progesteron rozluźnia mięśnie gładkie i zwalnia perystaltykę jelit);
- zgaga (progesteron rozluźnia mięśnie gładkie przełyku);
- wzrost temperatury do 37 °C za sprawą ciałka żółtego, które funkcjonuje do około 12. tygodnia ciąży.
Objawy prawdopodobne
edytuj- zatrzymanie miesiączki;
- powiększenie macicy i rozpulchnienie;
- powiększenie piersi, wydzielanie siary;
- zasinienie pochwy i przedsionka pochwy;
- rozstępy na brzuchu;
- przyrost masy ciała;
- powiększenie obwodu brzucha.
Objawy subiektywne
edytujSą wynikiem reakcji organizmu na produkowane hormony (gonadotropinę kosmówkową oraz progesteron).
Objawy obiektywne
edytujZwiązane z obecnością jaja płodowego:
- przebarwienie linii środkowej brzucha (łac. Linea nigra);
- przebarwienia skóry, zwłaszcza brodawek sutkowych (łac. Chloasma gravidarum);
- czerwone rozstępy na skórze;
- wyczuwalne przez matkę ruchy płodu;
- zasinienie błon śluzowych narządów płciowych (objaw Chadwicka);
- objawy maciczne (objaw Hegara, objaw Piskacka).
Objawy pewne
edytujDo objawów pewnych, umożliwiających definitywne stwierdzenie obecności ciąży, należą:
- stwierdzenie ruchu płodu przez lekarza lub położną;
- wysłuchanie tętna płodu przez lekarza lub położną;
- wyczuwanie części płodu;
- uwidocznienie płodu w badaniu USG.
Testy ciążowe
edytujOgólnodostępne testy ciążowe pozwalają na stwierdzenie z dużym prawdopodobieństwem istnienia ciąży. Opierają się one na oznaczaniu gonadotropiny kosmówkowej. Wynik ujemny nie wyklucza w 100% ciąży, natomiast wynik dodatni świadczy o aktywności trofoblastu, która poza ciążą może występować w przypadku zaśniadu groniastego.
Zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy wywołuje szereg zmian miejscowych i ogólnych w organizmie kobiety. Pojawiają się zasadnicze zmiany w wytwarzaniu hormonów. Łożysko wytwarza gonadotropiny, estrogeny, progesteron i kortykosterydy, przejmuje hormonalną kontrolę nad rozwojem płodu i zmianami ciążowymi w organizmie ciężarnej. Macica ulega średnio dwudziestokrotnemu rozrostowi. Układ włókien mięśniowych macicy ulega zmianie: przesuwają się one w kierunku dna, trzon macicy grubieje a dolna część, zwana cieśnią macicy, staje się coraz cieńsza i przekształca się w tzw. dolny odcinek. Następuje przekrwienie sromu i pochwy. Tkanki tej okolicy stają się bardziej rozciągliwe. Stawy miednicy ulegają rozluźnieniu. Gruczoły sutkowe powiększają się już w 2. miesiącu i zawierają siarę.
Równolegle z rozwojem płodu nasila się i zmienia jakościowo przemiana materii. Wzrasta ilość tłuszczów w krwi, następuje zatrzymanie sodu i wody w ustroju, wzrasta zapotrzebowanie na witaminy. Zwiększają się pojemność klatki piersiowej i wentylacja płuc, zwiększa się pojemność minutowa serca i szybkość krążenia krwi, objętość krwi krążącej, masa krwinek czerwonych i liczba krwinek białych. Schorzenia wątroby i nerek w czasie ciąży mogą ulec nasileniu.
Rozwój prenatalny
edytujPrzebieg ciąży (według miesięcy). | |||||||||
1 m-c | 2 m-c | 3 m-c | 4 m-c | 5 m-c | 6 m-c | 7 m-c | 8 m-c | 9 m-c | 9 m-c przed porodem |
-
4 tygodnie
-
7 tygodni
-
8 tygodni
-
13 tygodni
-
17 tygodni
-
18 tygodni
-
20 tygodni
-
38 tygodni
Leki w ciąży
edytujCiąża to okres w życiu kobiety, w którym powinno się unikać, o ile to tylko możliwe, przyjmowania leków. Obowiązujące w Polsce przepisy nakazują dodanie do każdego sprzedawanego leku tzw. ulotki przylekowej, która musi zawierać dane o leku, o jego mechanizmie działania, wskazaniach, przeciwwskazaniach, działaniach niepożądanych, dawkowaniu. Bezpieczeństwo stosowania leków w ciąży określają tzw. kategorie bezpieczeństwa, jednak podawane są one najczęściej bez dodatkowych opisów. Poniżej opis kategorii bezpieczeństwa leków w ciąży:
Kategoria A – leki, które w badaniach na zwierzętach oraz w odpowiednio liczebnych i kontrolowanych obserwacjach u ludzi nie wykazały działania szkodliwego dla płodu, lek może być stosowany bez przeszkód w czasie ciąży.
Kategoria B – badania na zwierzętach nie wskazują na istnienie ryzyka dla płodu, ale nie przeprowadzono badań z grupą kontrolną u ludzi, lub badania na zwierzętach wykazały działanie niepożądane na płód, ale badania w grupie kobiet ciężarnych nie potwierdziły istnienia ryzyka dla płodu
Kategoria C – oznacza, że leki te w badaniach na zwierzętach wykazały szkodliwość dla płodu, bądź też takich badań nie wykonano oraz brak jest odpowiednio wiarygodnych danych z obserwacji stosowania tego leku u ludzi. Lek z tej grupy można zastosować w przebiegu ciąży jedynie wtedy, gdy w opinii lekarza spodziewana korzyść dla matki przewyższa potencjalne ryzyko dla płodu.
Kategoria D – to leki, o których wiadomo na podstawie wcześniejszych obserwacji, że wskazują na zagrożenie dla płodu. Stosowanie takiego leku podczas ciąży jest dopuszczone jedynie w sytuacji gdy jest to bezwzględnie konieczne ze względu na dobro matki, a podanie bezpieczniejszego alternatywnego leku jest niemożliwe lub przeciwwskazane.
Kategoria X – to grupa leków o których niewątpliwie wiadomo, że stanowią bezpośrednie zagrożenie dla płodu. Takie leki są bezwzględnie niedopuszczone do stosowania podczas ciąży.
Powikłania ciążowe i poporodowe
edytujNaturalny poród jest dla kobiety bardzo bolesny, co spowodowane jest stosunkowo dużą czaszką człowieka. Ciąża i poród w znacznym stopniu obciążają organizm kobiety, co wiąże się z prawdopodobieństwem wystąpienia wielu dolegliwości i powikłań, do których należą zwiększone ryzyko nadwagi i otyłości oraz cukrzycy i miażdżycy, niektórych rodzajów raka. Około 80% kobiet w 2-5 dni po porodzie doświadcza smutku okołoporodowego, który mija samoczynnie po dwóch tygodniach, natomiast 10-25% kobiet cierpi na depresję poporodową, która zwykle pojawia się 4-8 tygodni po porodzie i trwa do pół roku[10].
W czasie ciąży zmienia się metabolizm jodu i czynność tarczycy. Normy stężenia hormonów tarczycowych są o połowę wyższe niż w populacji ogólnej. W większości przypadków nie jest to jednak objaw chorobowej nadczynności tarczycy, jednak przejściowa, zwykle ustępująca po pierwszym trymestrze, tyreotoksykoza ciążowa[11].
Choć dziewczynki są poczynane tak samo często jak chłopcy, to ci drudzy z większym prawdopodobieństwem przyjdą na świat z powodu aborcji selektywnej i większej odporności na czynniki wywołujące poronienie (co jest prawdopodobnym wyjaśnieniem efektu Triversa–Willarda[12][13][14]).
Śmiertelność
edytujRyzyko zgonu matki z powodu ciąży koreluje z jej wiekiem. Kobieta zachodząca w ciążę w wieku poniżej 15 lat jest 5 razy bardziej narażona na zgon w jej wyniku, niż kobieta w wieku powyżej 20 lat. Ciąża i jej powikłania są główną przyczyną śmierci nastolatek (15.-19. rok życia) na świecie[15].
Klasyfikacja ICD10
edytujkod ICD10 | nazwa choroby |
---|---|
ICD-10: Z33 | Ciąża stwierdzona przypadkowo |
ICD-10: Z34 | Nadzór nad ciążą prawidłową |
ICD-10: Z34.0 | Nadzór nad prawidłową pierwszą ciążą |
ICD-10: Z34.8 | Nadzór nad inną, prawidłową ciążą |
ICD-10: Z34.9 | Nadzór nad ciążą prawidłową, nie określoną |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Seksuologia biologiczna pod red. Kazimierza Imielińskiego, Warszawa 1980.
- ↑ Rozród ssaków t. 5, Sztuczna kontrola rozrodu pod redakcją K. Tarkowskiego, Warszawa 1979.
- ↑ Czy to bezpłodność? – Pytania i odpowiedzi.
- ↑ Antropologia pod redakcją A. Malinowskiego i J. Strzałko, Warszawa-Poznań 1985.
- ↑ Fizjologia człowieka z elementami fizjologii klinicznej pod redakcją Z. Traczyka i A. Trzebskiego, PZWL Warszawa 1980.
- ↑ Ile dokładnie trwa ciąża?, portal.abczdrowie.pl.
- ↑ Jak liczyć wiek ciąży po in vitro? nOvum
- ↑ Jak obliczyć termin porodu.
- ↑ Zdrowa ciąża – przygotowania do ciąży.
- ↑ Maliszewska Karolina, Preis Krzysztof "TERAPIA DEPRESJI POPORODOWEJ–AKTUALNY STAN WIEDZY." Ann. Acad. Med. Gedan 44 (2014): 105-111.
- ↑ Alicja Hubalewska-Dydejczyk, Elżbieta Bandurska-Stankiewicz, Ewa Bar-Andziak, Tomasz Bednarczuk, Monika Buziak-Bereza, Krzysztof Drews, Małgorzata Gietka-Czernel, Maria Górska, Helena Jastrzębska, Roman Junik, Małgorzata Karbownik-Lewińska, Marta Kostecka-Matyja, Andrzej Lewiński, Andrzej Milewicz, Janusz Nauman, Marek Niedziela, Dorota Pach, Ryszard Poręba, Alfred Reroń, Stanisław Radowicki, Jerzy Sowiński, Krzysztof Sworczak, Anhelli Syrenicz, Małgorzata Trofimiuk-Müldner, Wojciech Zgliczyński, Arkadiusz Zygmunt. Postępowanie w chorobach tarczycy u kobiet w ciąży. „Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology”. 62 (4), s. 362-381, 2011. (pol.).
- ↑ Civil Conict, Gender-Specifc Fetal Loss, and Selection: A new test of the Trivers-Willard hypothesis, Christine Valente, University of Bristol, U.K
- ↑ Beautiful People Have More Daughters
- ↑ Revisiting a Sample of U.S. Billionaires: How Sample Selection and Timing of Maternal Condition Influence Findings on the Trivers-Willard Effect, Sebastian Schnettler, PLOS, 21.2.2013
- ↑ Early marriage strips children, especially girls, of their childhood.
Linki zewnętrzne
edytuj- Rebecca Kukla , Katherine Wayne , Pregnancy, Birth, and Medicine, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 24 października 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17] (ang.). – bioetyka ciąży