Czepiak

Czepiak
	Ateles
	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806
	; Czepiak czarnoręki (Ateles geoffroyi)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	małpy szerokonose
Rodzina	czepiakowate
Podrodzina	czepiaki
Rodzaj	czepiak
	Typ nomenklatoryczny
	Simia Paniscus Linnaeus, 1758
Synonimy
	Ateleus: G. Fischer, 1813; Paniscus Rafinesque, 1815; Mamatelesus Herrera, 1899; Montaneia Ameghino, 1911; Ameranthropoides Montandon, 1929;
	Ateleus: G. Fischer, 1813; Paniscus Rafinesque, 1815; Mamatelesus Herrera, 1899; Montaneia Ameghino, 1911; Ameranthropoides Montandon, 1929;
Gatunki
	7 gatunków – zobacz opis w tekście
	7 gatunków – zobacz opis w tekście
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czepiak^[7] (Ateles) – rodzaj nadrzewnych ssaków naczelnych z podrodziny czepiaków (Atelinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w gęstych lasach Ameryki Środkowej i Południowej – od Meksyku po dorzecze Amazonki^[8]^[9]^[10].

Morfologia

Długość ciała samic 30–66 cm, samców 37–70 cm, ogona 64–93 cm; masa ciała samic 5–10,5 kg, samców 7,4–10,4 kg^[9]^[11]. Czepiaki z tego rodzaju charakteryzują się smukłą sylwetką przystosowaną do szybkiego przemieszczania się pomiędzy konarami drzew. Bardzo sprawnie poruszają się metodą brachiacji, wykorzystują również długi, chwytny ogon do przytrzymywania się gałęzi.

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1806 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire w artykule poświęconym małpom z rodzaju Ateles, opublikowanym w roczniku Annales du Muséum d’histoire naturelle^[1]. Geoffroy Saint-Hilaire wymienił kilka gatunków – Ateles pentadactylus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806 (= Simia Paniscus Linnaeus, 1758), Simia Paniscus Linnaeus, 1758, Ateles arachnoides É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806, Ateles belzebuth É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806 i Ateles policomos (?) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[12] Simia Paniscus Linnaeus, 1758.

Etymologia

Ateles (Ateleus): gr. ατελης atelēs ‘niedoskonały’; w aluzji do braku kciuka^[12].
Paniscus: gr. Πανισκος Paniskos, od zdrobnienia Παν Pan, w mitologii greckiej syn Hermesa i Dryope, bóg opiekuńczy lasów i pól, strzegący pasterzy oraz ich trzód wywodzący się z Arkadii^[13].
Mamatelesus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)^[14].
Montaneia: Luis Montané Dardé (1849–1936), kubański lekarz i antropolog^[5]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Montaneia antropomorpha Ameghino, 1911.
Ameranthropoides: nowołac. Americanus ‘Amerykanin, z Ameryki’^[15]; gr. ανθρωπος anthrōpos ‘człowiek’^[16]; -οιδης -oidēs ‘przypominający’^[17] . Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ameranthropoides loysi Montandon, 1929 (= Ateles hybridus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1829).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[18]^[11]^[8]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[7]	Podgatunki^[9]^[8]^[11]	Rozmieszczenie geograficzne^[9]^[8]^[11]	Podstawowe wymiary^[9]^[11]^[c]	Status IUCN^[19]
Ateles geoffroyi	Kuhl, 1820	czepiak czarnoręki	6 podgatunków	wschodni i południowo-wschodni Meksyk (od wschodniego San Luis Potosí, Veracruz i wschodniej Oaxaci) na południe do północno-zachodniej Kolumbii (Cordillera de Baudó)	DC: 31–63 cm DO: 64–86 cm MC: 6–9,4 kg	EN
Ateles fusciceps	J.E. Gray, 1866	czepiak ciemny	2 podgatunki	wschodnia Panama (zbocza od strony Oceanu Atlantyckiego), zachodnia i południowo-zachodnia Kolumbia oraz północno-zachodni Ekwador (2 pozostałe populacje na zachód od Andów); zakres wysokości: 100–2500 m n.p.m.	DC: 30–64 cm DO: 66–86 cm MC: 8–9 kg	EN
Ateles chamek	(Humboldt, 1812)	czepiak czarnolicy	gatunek monotypowy	amazońska Brazylia na południe od rzeki Amazonka, wschodnie Peru oraz północna i środkowa Boliwia	DC: 40–60 cm DO: 70–88 cm MC: 5–7 kg	EN
Ateles paniscus	(Linnaeus, 1758)	czepiak czarny	gatunek monotypowy	region Gujana (na wschód od rzeki Escequibo, nie na wybrzeżu), północno-wschodnia Brazylia (na północ od rzeki Amazonka, na wschód od rzeki Negro i rzeki Branco); wątpliwy na zachód od rzeki Escequibo	DC: 42–66 cm DO: 64–93 cm MC: 8,4–9,1 kg	VU
Ateles marginatus	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1809	czepiak białolicy	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (na południe od rzeki Amazonka, pomiędzy wschodnim brzegiem od rzek Tapajós i Teles Pires i zachodnim brzegiem rzeki Xingu)	DC: 35–70 cm DO: 62–90 cm MC: 5,8–10,4 kg	EN
Ateles belzebuth	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806	czepiak czarci	gatunek monotypowy	południowa Wenezuela, północno-zachodnia Brazlia, wschodnia Kolumbia, wschodni Ekwador i północno-wschodnie Peru; granice zasięgu nie są dobrze znane	DC: 46–50 cm DO: 74–81 cm MC: 7,8–9,3 kg	EN
Ateles hybridus	I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1829	czepiak brązowy	gatunek monotypowy	północno-wschodnia Kolumbia (dolina środkowego biegu rzeki Magdalena, Serranía de Perijá) do zachodniej Wenezueli (Andy; izolowane populacje w północno-środkowej części w Parku Narodowym Guatopo; zakres wysokości: 20–700 m n.p.m.	DC: 45–50 cm DO: 74–81 cm MC: 7,5–10,5 kg	CR

Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Takson o nieznanym lub wątpliwym zastosowaniu (nomen dubium)^[20]:

Simia Sapajus variegatus Kerr, 1792

Uwagi

↑ Nieuzasadniona poprawka Ateles É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806.
↑ Nomen nudum.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mémoire Sur les Singes à main imparfaite ou les Atéles. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 7, s. 262, 1806. (fr.).
↑ J. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 2. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 529. (łac.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature: or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 53. (fr.).
↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 19. (hiszp.).
↑ ^a ^b F. Ameghino. Montaneia antropomorpha un género de monos hoy extinguido de la isla de Cuba. „Anales del Museo Nacional de Buenos Aires”. Serie III. 13, s. 317, 1911. (hiszp.).
↑ G. Montandon. Un singe d’apparence anthropoide en Amérique du Sud. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 188, s. 817, 1929. (fr.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 43–44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 216. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 537–541. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Ateles. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 140–141. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ ^a ^b Palmer 1904 ↓, s. 127.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 509.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
↑ Etymologia za: The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 21.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 172.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-10-08]. (ang.).
↑ Taxonomy: – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-10-04]. (ang.).
↑ J.S. Zijlstra: Ateles. Hesperomys project. [dostęp 2022-11-22]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[2] Nieuzasadniona poprawka Ateles É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806.

[4] Nomen nudum.

[21] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Geoffroy-1] É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mémoire Sur les Singes à main imparfaite ou les Atéles. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 7, s. 262, 1806. (fr.).

[fis-3] J. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 2. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 529. (łac.).

[Rafinesque-5] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature: or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 53. (fr.).

[her-6] A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 19. (hiszp.).

[Ameghino-7] F. Ameghino. Montaneia antropomorpha un género de monos hoy extinguido de la isla de Cuba. „Anales del Museo Nacional de Buenos Aires”. Serie III. 13, s. 317, 1911. (hiszp.).

[Montandon-8] G. Montandon. Un singe d’apparence anthropoide en Amérique du Sud. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 188, s. 817, 1929. (fr.).

[Cichocki&inni-9] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 43–44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 216. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Rylands&inni-11] A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 537–541. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Ateles. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].

[amw-13] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 140–141. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/135/mode/1up_127]-14] Palmer 1904 ↓, s. 127.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/517/mode/1up_509]-15] Palmer 1904 ↓, s. 509.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/33/mode/1up_25]-16] Palmer 1904 ↓, s. 25.

[Jobling-17] Etymologia za: The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=61_21]-18] Jaeger 1959 ↓, s. 21.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=212_172]-19] Jaeger 1959 ↓, s. 172.

[mdd-20] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-10-08]. (ang.).

[22] Taxonomy: – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-10-04]. (ang.).

[zij-23] J.S. Zijlstra: Ateles. Hesperomys project. [dostęp 2022-11-22]. (ang.).

[7]

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[c]

[19]

[20]