Czernihów
Czernihów (ukr. Чернігів) – miasto w północno-wschodniej części Ukrainy, nad Desną. Stolica obwodu czernihowskiego.
 Klasztor Trójcy-Eliasza. Widok z dzwonnicy. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
79 km² | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 46(2) | ||||
| Kod pocztowy |
14000 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
CB | ||||
Położenie na mapie obwodu czernihowskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 51°30′N 31°18′E/51,500000 31,300000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Historia
edytujŚlady archeologiczne
edytujArcheolodzy odkryli w rejonie Czernihowa datowane na VII wiek cztery gródki rodowe[2] otoczone zabudowaniami. Przypuszcza się, że pierwsza osada o rozszerzonym charakterze została założona w IX w. przez księcia Czerniga, co dało początek współczesnej nazwie[3]. W X wieku zbudowano kopiec nazywany Czarną Mogiłą[4].
Ruś Kijowska i Księstwo Czernihowskie
edytujJedno z najstarszych miast Rusi, pierwsza wzmianka historyczna z 907 w staroruskim latopisie Powieść minionych lat. W 992 roku gród stał się siedzibą biskupstwa. Pierwotnie część Księstwa Siewierskiego. W latach 1024–1036 i 1054–1239 stolica Księstwa Czernihowskiego, ustanowiona przez Mścisława I[5] na mocy pokoju zawartego po zwycięstwie nad bratem Jarosławem, wielkim księciem Rusi Kijowskiej.
Zależność od Mongołów i Złotej Ordy
edytujW 1239 roku gród został zdobyty przez Mongołów podczas podbijania przez nich ziem ruskich, w zależności od których pozostał do 1357 roku.
Wielkie Księstwo Litewskie i Wielkie Księstwo Moskiewskie
edytujPo zwycięstwie wojsk litewskich Olgierda w bitwie nad Sinymi Wodami, od 1357 roku do 1503 roku Czernihów znajdował się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. W czasie wojny litewsko-moskiewskiej zdobyty został w 1503 roku przez Wielkie Księstwo Moskiewskie.
Rzeczpospolita
edytuj
Po wojnie polsko-rosyjskiej (1609–1618) i rozejmie w Dywilinie Czernihów został zniszczony przez polskie wojsko i wszedł w skład Korony Królestwa Polskiego. W następstwie rozpoczął się rozwój miasta, które w 1623 otrzymało prawa miejskie magdeburskie i herb. W 1627 roku odnotowano, że w Czernihowie istniał klasztor dominikanów z przeorem Wacławem Grotowskim, którzy otrzymali na swoje potrzeby cerkiew śś. Borysa i Gleba[6]. W 1635 miasto zostało stolicą województwa czernihowskiego I Rzeczypospolitej. Miejsce popisów szlachty województwa czernihowskiego[7]. Uchwałą z roku 1633 Sejm ustanowił gród (starostwo grodowe) i sąd ziemski w Czernihowie, a także godność kasztelana czernihowskiego oraz urzędy ziemskie. W 1634 roku pokój w Polanowie ostatecznie pozostawił Czernihów przy Rzeczypospolitej. Rzeczpospolita utraciła faktyczną kontrolę nad miastem w czasie powstania Chmielnickiego oraz po rozpoczęciu wojny z Moskwą w 1654 roku.
Rosja, Ukraińska Republika Ludowa i ZSRR
edytuj
Miasto przyłączono do Rosji w 1667 r. na podstawie postanowień rozejmu andruszowskiego potwierdzonego w traktacie Grzymułtowskiego w 1686 roku. Do 1764 roku znajdował się na terenie Hetmanatu.
Od 1801 r. stolica guberni czernihowskiej.
W 1838 roku w Czernihowie miejscowi Polacy zbudowali kościół katolicki[8]. W 1917 r. odbyło się w Czernihowie posiedzenie organizacyjne Klubu Społecznego Polskiego na czele którego stanął Edward Rettinger, a w skład weszli miejscowi przedstawiciele Centralnego Komitetu Obywatelskiego, Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny i Towarzystwa Patronatu Młodzieży Polskiej[9]. W latach 1917–1919 w Ukraińskiej Republice Ludowej i Państwie Ukraińskim. 12 stycznia 1919 r. zostało zajęte przez Armię Czerwoną i włączone do tworzonej Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej[10]. 18 stycznia 1919 r. swoją kwaterę przeniósł do miasta Władimir Antonow-Owsiejenko, dowodzący całością sił radzieckiego Frontu Ukraińskiego. Stąd też pokierował ofensywą kijowską, zakończoną 5 lutego zajęciem stolicy URL[11].
Od 1922 r. Czernihów należał do ZSRR, w 1932 r. został stolicą obwodu. W okresie 1941–1943 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką.
W styczniu 1990 r. w Czernihowie miała miejsce rewolucja kiełbasiana. Wskutek wystąpień mieszkańców miasta doszło do odwołania kierownictwa obwodowego komitetu KPZR na czele z Łeonidem Pałażczenką[12].
Ukraina
edytuj
Od 1991 r. należy do Ukrainy. Jest ośrodkiem administracyjnym obwodu czernihowskiego.
11 kwietnia 2017 r. uczniowie znaleźli monety polskie z XVII wieku, jest to jeden z największych skarbów w historii miasta[13].
24 lutego 2022 r. Rosja zaatakowała Ukrainę. Na podejściu do Czernihowa, na szosie Ripka – Czernihów, żołnierze 1. oddzielnej brygady czołgów jako pierwsi walczyli z rosyjskimi najeźdźcami. Udane akcje z zasadzek, wsparte ogniem artylerii, czołgiści zadawali straty wysuniętym jednostkom wroga. Pozwoliło to na przygotowanie i zajęcie pozycji obronnych wokół miasta przez jednostki garnizonu czernihowskiego. Wojska rosyjskie zbliżyły się do miasta i nie mogąc go zdobyć, rozpoczęły zmasowany ostrzał jego infrastruktury cywilnej z samolotów i artylerii.
Od 22 marca, po trzech tygodniach ciągłego ostrzału, miasto było na skraju katastrofy humanitarnej. W nocy z 22 na 23 marca rosyjskie bombardowanie wysadziło most drogowy na Desnie, łączący miasto z Kijowem i całą Ukrainą, co pogorszyło sytuację. W mieście nie było prądu, prawie nie było wody, gazu, łączności[14]. Według burmistrza Władysława Atroszenki niektóre dzielnice zostały zniszczone w 70%[15].
3 kwietnia 2022 r. ostrzał miasta prawie ustał, Chernihów zaczął otrzymywać pomoc humanitarną[16]. Wojska rosyjskie zaczęły wycofywać się z rejonu Sum. Po rosyjskiej inwazji ukraińskie siły zbrojne rozpoczęły oczyszczanie miast i odbudowę infrastruktury. 21 kwietnia Ukrzaliznycia wznowiła pociągi w obwodzie czernihowskim[17].
Od marca 2022 Miasto-bohater Ukrainy[18].
Zabytki
edytuj
- Cerkiew św. Paraskiewy
- Sobór Przemienienia Pańskiego w Czernihowie z XI i XIX wieku.
- Jelecki Monaster Zaśnięcia Matki Bożej
- Monaster Trójcy Świętej i św. Eliasza
- Sobór Świętych Borysa i Gleba z XII wieku
- Cerkiew Zmartwychwstania z XVIII w.
- Pałac arcybiskupi z XVIII w.
- Dom gubernatora, współcześnie Muzeum Historyczne
- Muzeum Tarnowskiego z XIX w.
- Gmach dawnego gimnazjum męskiego
- Gmach ziemstwa z przełomu XIX i XX w.
- Gmach Muzeum Sztuki
- Kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Jana Chrzciciela z 1838 roku (lub 1858). Po 1919 roku zamknięty przez bolszewików. W latach 30. XX wieku został częściowo przebudowany poprzez dodanie dodatkowego stropu, likwidację portyku z kolumnami i zmianę dachu. Obecnie jest użytkowany przez archiwum. W latach 1992–1993 miejscowi katolicy bezskutecznie prosili o zwrot kościoła. W pobliżu znajdował się obecnie zniszczony cmentarz katolicki, na którym pochowano Ewelinę Korzeniowską, matkę światowej sławy pisarza Józefa Konrada Korzeniowskiego (Josepha Conrada)[8].
- Gmach banku z pocz. XX w., współcześnie publiczna biblioteka naukowa
- Hotel Desna
- Kinoteatr im. Szczorsa z lat 1935–1947
-
-
-
-
Pałac arcybiskupi -
Muzeum Tarnowskiego -
Biblioteka uniwersalna
Gospodarka
edytujW mieście rozwinął się przemysł spożywczy, maszynowy, elektrotechniczny, chemiczny, włókienniczy, odzieżowy, obuwniczy, drzewny oraz materiałów budowlanych[19]. Ponadto produkuje się tutaj pianina[19].
Transport
edytuj
Miasto posiada sieć trolejbusową składającą się z 11 linii. Jej uzupełnieniem jest system miejskich autobusów, na który składa się ponad 30 linii.
W mieście znajduje się stacja kolejowa Czernihów oraz dwa dworce autobusowe. Duża część podmiejskich busów rozpoczyna swój bieg z przystanku „Centralny rynek”, który jest głównym węzłem przesiadkowym w mieście.
Znani ludzie urodzeni w Czernihowie
edytuj- Juchym Szkolnykow, ukraiński trener i radziecki piłkarz, pochodzący z Czernigowa, grał w drużynie Czernihowa „Avanhard”.
- Jacob Tamarkin, rosyjsko-amerykański matematyk, urodził się w Czernihowie.
- Denys Skepski to ukraiński piłkarz urodzony w Czernihowie.
- Dmytro Zaderecki to ukraiński piłkarz urodzony w Czernihowie.
- Anatolij Rybakow, rosyjski pisarz
- Jerzy Radomski, kapitan pilot Wojska Polskiego
- Nikołaj Fiodorowicz Drozdow, naukowiec i generał Armii Czerwonej
- Władimir Antonow-Owsiejenko, sowiecki przywódca bolszewików i dyplomata
- Vadim Pruzhanov, klawiszowiec Extreme Power Metal DragonForce
- Giennadij Jerszow, polsko-ukraiński rzeźbiarz, urodził się w Czernihowie.
- Edward Weitz (ur. 1946), izraelski sztangista olimpijski
- Dmytro Mytrofanow to ukraiński zawodowy bokser wagi średniej.
- Andrij Jarmołenko, ukraiński piłkarz dorastający w Czernihowie, grał w Desnie Czernigow, Dynamie Kijów, Borussii Dortmund, a teraz gra w West Ham United.
- Andrij Fedorenko, ukraiński piłkarz, bramkarz, urodził się w Czernihowie.
- Denys Bezborod´ko, ukraiński piłkarz urodzony w Czernihowie, grał w Szachtar-3 Donieck.
- Jurij Hruznow, ukraiński piłkarz, bramkarz i trener, urodzony w Czernihowie, grał w FC Desna Czernigow.
- Witalij Hawrysz, ukraiński piłkarz, urodzony w Czernihowie, grał w FC Desna Czernigow.
- Ołeh Laszko, polityk ukraiński, deputowany Rady Najwyższej i lider Partii Radykalnej Olega Laszki.
- Andrij Procko, ukraiński piłkarz urodzony w Czernihowie, z największą liczbą występów w FC Desna Czernigow.
- Pawło Połeheńko, ukraiński obrońca piłki nożnej, urodził się w Czernihowie, karierę rozpoczął w FC Yunost Czernigow.
- Jana Doroszenko, azerbejdżańska siatkarka pochodzenia ukraińskiego.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 вересня 2019 року. chernigivstat.gov.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-03)]. // Головне управління статистики у Чернігівській області.
- ↑ Zdeněk Váňa: Świat dawnych Słowian. Antoni Kroh (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 139. ISBN 83-06-01126-0.
- ↑ Chernihiv travel guide: How old is Chernihiv?. [dostęp 2009-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-10)].
- ↑ B. Rybakov, Stołeczne miasto Czernihów i udzielny gród Wszczyż, [w:] Śladami dawnych kultur. Dawna Ruś, Warszawa 1957, s. 109.
- ↑ Maciej Salamon (red.), Wielka Historia Świata, t. 4. Kształtowanie średniowiecza, Kraków: Oficyna Wydawnicza FOGRA, 2005, s. 514, ISBN 83-85719-85-7.
- ↑ Marian Gorzkowski, Dominikanie za Dnieprem Szkic historyczny, Kraków 1876, s. 23.
- ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648–1772), Kraków 1889, s. 6.
- ↑ a b Mądzik Мarek, Korzeniowski Мariusz, Latawiec Krzysztof, Tarasiuk Dariusz, Polacy na wschodniej Ukrainie w latach 1832–1921, Lublin 2014, s. 106.
- ↑ W koloniach polskich i na kresach, „Gazeta Polska”, 2/15 V 1917, nr 108, s. 2.
- ↑ A. Adams, Bolsheviks in the Ukraine. The Second Campaign, 1918–1919, Yale University Press, New Haven & London 1963, s. 93.
- ↑ J. D. Smele, The „Russian” Civil Wars 1916–1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0, s. 101.
- ↑ "Ковбасна революція" в Чернігові. За рік до Незалежності. Ukrinform, 2016-08-18. [dostęp 2024-06-22]. (ukr.).
- ↑ У Чернігові школярі знайшли один із найбільших скарбів в історії міста/W Czernihowie uczniowie odkryli jeden z największych skarbów w historii.
- ↑ „Це агонія ворога”. Чи перетворять росіяни Чернігів на другий Маріуполь/„To jest agonia wroga”. Czy Rosjanie zamienią Czernihów w drugi Mariupol?
- ↑ Війна РФ проти України: українські міста просять побратимів з Європи допомогти/Wojna Rosji z Ukrainą: ukraińskie miasta proszą o pomoc swoich europejskich odpowiedników.
- ↑ Від російських окупантів звільнили три села, свільнили три села, для деблокади Чернігова / Trzy wsie ważne dla blokady Czernihowa zostały wyzwolone spod okupacji rosyjskiej.
- ↑ „Укрзалізниця” відновила рух електричок на Чернігівщині та Сумщині / Ukrzaliznycia wznowiła pociągi w obwodach Czernihowa i Sumy.
- ↑ Kharkiv, Chernihiv, Mariupol, Kherson, Hostomel, Volnovakha awarded title of hero cities [online], www.ukrinform.net [dostęp 2022-03-07] (ang.).
- ↑ a b Czernihów, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-15].
- ↑ Міста партнери. Oficjalna strona Czernihowa. [dostęp 2017-08-18]. (ukr.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Radziecka mapa topograficzna 1:100 000. [dostęp 2004-11-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-10)].
- Czernihów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 826.
- Czernichów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 734.
- Historia Żydów w Czernihowie na portalu Wirtualny Sztetl
