Demokracja przemysłowa
Demokracja przemysłowa – mechanizm bezpośredniego lub pośredniego udziału pracowników w procesie zarządzania przedsiębiorstwem. O ile w zarządzaniu partycypacyjnym pracownicy są słuchani i biorą udział w procesie decyzyjnym, o tyle w organizacjach stosujących demokrację przemysłową mają oni również ostateczną moc decyzyjną (decydują także o projektowaniu organizacyjnym i hierarchii)[1][2].
Charakterystyka
edytujW prawie spółek terminem powszechnie używanym jest współdecydowanie. Przykładowo, w Niemczech firmy zatrudniające ponad 2000 pracowników (lub ponad 1000 pracowników w przemyśle węglowym i stalowym) mają połowę swoich rad nadzorczych (które wybierają zarząd) wybieranych przez akcjonariuszy, a połowę przez pracowników[3].
Chociaż demokracja przemysłowa ogólnie odnosi się do modelu organizacyjnego, w którym miejsca pracy są kierowane bezpośrednio przez pracujących w nich ludzi w miejsce prywatnej lub państwowej własności środków produkcji, istnieją również reprezentatywne formy demokracji przemysłowej. Reprezentatywna demokracja przemysłowa obejmuje struktury decyzyjne, takie jak tworzenie komitetów i ciał konsultacyjnych w celu ułatwienia komunikacji między kierownictwem, związkami zawodowymi i personelem.
W miejscach pracy wprowadzanie obowiązkowych rad zakładowych i dobrowolnych systemów uczestnictwa pracowników (np. grup półautonomicznych) ma w krajach europejskich długą tradycję. W Polsce działają rady pracowników, ustanowione przez ustawę z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. z 2006 r. nr 79, poz. 550). Rady pracowników powinny być tworzone u pracodawców, którzy prowadzą działalność gospodarczą i zatrudniają co najmniej 50 pracowników, z tym że w okresie przejściowym do 23 marca 2008 r. obowiązek ten ciążył tylko na tych, którzy zatrudniają co najmniej 100 pracowników. Obowiązek tworzenia rad nie dotyczy pracodawców publicznych: urzędów, szkół, służb mundurowych, sądów itp., a także przedsiębiorstw państwowych, mieszanych i państwowych instytucji filmowych, w których istnieją organy o podobnym charakterze, a których omawiana ustawa nie uchyliła[4][5].
W wielu krajach europejskich pracownicy firmy biorą udział w wyborach dyrektorów firm. W Niemczech prawo znane jest jako Mitbestimmungsgesetz z 1976[6]. W Wielkiej Brytanii propozycja podobnego systemu z 1977 została nazwana Raportem Bullock[7][8].
W Polsce za zwiększeniem demokratycznych instytucji w miejscu pracy opowiadają się takie organizacje związkowe jak OPZZ Inicjatywa Pracownicza[9] czy Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych[10].
Historia
edytujAnarchistyczny myśliciel Pierre-Joseph Proudhon użył terminu „demokracja przemysłowa” w latach pięćdziesiątych XIX w., aby opisać wizję demokracji w miejscu pracy, którą po raz pierwszy przedstawił w latach czterdziestych XIX wieku w książce Czym jest własność? Lub dochodzenie w sprawie zasady prawa i rządu (kierownictwo „musi być wybierane spośród robotników przez samych robotników i musi spełniać warunki kwalifikowalności”). Tezę tę powtarzał w swoich późniejszych pracach, jak np. Ogólna idea rewolucji[11].
Pod koniec XIX w. i na początku XX w. demokracja przemysłowa, wraz z anarchosyndykalizmem i nowym unionizmem, reprezentowała jeden z dominujących tematów w rewolucyjnym socjalizmie i odgrywała znaczącą rolę w międzynarodowych ruchach robotniczych. Termin demokracja przemysłowa był również używany przez brytyjskich reformatorów socjalistycznych Sidneya i Beatrice Webb w swojej książce z 1897 Demokracja przemysłowa. Webbs używali tego terminu w odniesieniu do związków zawodowych i procesu rokowań zbiorowych[12].
Robotnicy Przemysłowi Świata promują uzwiązkowienie przemysłowe, które zorganizowałoby wszystkich robotników, bez względu na ich umiejętności, płeć czy rasę, w jeden wielki związek podzielony na szereg wydziałów odpowiadających różnym gałęziom przemysłu. Związki przemysłowe byłyby zalążkiem przyszłej postkapitalistycznej produkcji. Kiedy już wystarczająco zorganizowane związki przemysłowe obaliłyby kapitalizm za pomocą strajku generalnego i kontynuowałyby produkcję poprzez przedsiębiorstwa prowadzone przez robotników, bez szefów i systemu płac[13][14]. Związki anarchosyndykalistyczne, takie jak Krajowa Konfederacja Pracy, mają podobne środki i cele, ale organizują robotników w geograficznie oparte i sfederowane syndykaty, a nie związki przemysłowe[15].
W ramach Unii Europejskiej kładziony jest nacisk na negocjacje zbiorowe i konsultacje społeczne, w odróżnieniu np. do Stanów Zjednoczonych, gdzie przywiązuje się większą wagę do idei wolnego rynku. Demokracja przemysłowa w UE zmieniła się z biegiem czasu. W latach 90. była kojarzona z demokratyczną ekonomią społeczną[16].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Dwight Rayton, Shop Floor Democracy in Action. A personal account of the Coventry gang system, Russell Press, 1972.
- ↑ Demokracja przemysłowa - industrial democracy [online], www.placet.com.pl [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12] (pol.).
- ↑ 1. Was ist Mitbestimmung? [online], www.imu-boeckler.de [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12] (niem.).
- ↑ Ustawa z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-08-12] (pol.).
- ↑ Anna Mrozek, Funkcjonowanie rady pracowników- obowiązek pracodawcy [online], grantthornton.pl, 2 lipca 2018 [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12] (pol.).
- ↑ Gesetz über die Mitbestimmung der Arbeitnehmer (Mitbestimmungsgesetz - MitbestG) [online], www.gesetze-im-internet.de [dostęp 2022-08-12] (niem.).
- ↑ The Bullock Report: Thirty-five years old and still relevant today - IPA [online], web.archive.org, 4 marca 2016 [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ Roy Lewis, Jon Clark, The Bullock Report, „The Modern Law Review”, 40 (3), 1977, s. 323–338, ISSN 0026-7961 [dostęp 2022-08-12] (ang.).
- ↑ Inicjatywa Pracownicza - Kim jesteśmy? [online], www.ozzip.pl [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12] (pol.).
- ↑ Żądamy więcej demokracji w pracy [online], OPZZ, 23 października 2017 [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12] (pol.).
- ↑ Pierre-Joseph Proudhon, Property is Theft! A Pierre-Joseph Proudhon Anthology, Iain McKay (red.) [online], anarchistfaq.org [dostęp 2022-08-12] (ang.).
- ↑ Walther Müller-Jentsch, Industrial Democracy: Historical Development and Current Challenges, „Management Revue”, 19 (4), 2010, s. 260–273, DOI: 10.5771/0935-9915-2008-4-260 [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-27] (ang.).
- ↑ Industrial Unions and Departments [online], archive.iww.org [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12] (ang.).
- ↑ Eugene V. Debs, Industrial Unionism, www.marxists.org, 1905 [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2022-06-08] (ang.).
- ↑ What is the CNT? [online], The Anarchist Library [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12] (ang.).
- ↑ Remigijus Civinskas, Jaroslav Dvorak, In Search of Employee Perspective: Understanding How Lithuanian Companies Use Employees Representatives in the Adoption of Company’s Decisions, „Administrative Sciences”, 9 (4), 2019, s. 78, DOI: 10.3390/admsci9040078, ISSN 2076-3387 [dostęp 2022-08-12] (ang.).