Wikipedia

Ewangelikalizm

kierunek chrześcijaństwa protestanckiego

Ewangelikalizm (ewangelikalne chrześcijaństwo, ewangeliczne chrześcijaństwo) – nurt pobożnościowy w protestantyzmie, oparty na specyficznej duchowości[1]. W większości protestantyzm ewangelikalny jest środowiskiem konserwatywnym i sprzeciwia się tendencjom liberalnego chrześcijaństwa, które zaznaczają się w głównym nurcie protestantyzmu. Powstał na gruncie purytanizmu, ortodoksji protestanckiej i pietyzmu. Niektóre jego elementy pobożnościowe w drugiej połowie XX wieku przyjęły się także poza protestantyzmem, czego przykładem są w Kościele katolickim Ruch Światło-Życie i Ruch Odnowy w Duchu Świętym[2].

Zbór ewangeliczny w Toruniu, Polska
Nabożeństwo ewangelikalne w Rosji.

Wspólnoty ewangelikalne łączy wspólna wiara w osobistą relację z Jezusem Chrystusem, podkreślenie ostatecznego autorytetu Pisma Świętego w sprawach wiary i życia, również przede wszystkim szczególny typ duchowości, podkreślający konieczność świadomego nawrócenia (i nowego narodzenia) do zbawienia człowieka. Ewangelikalni chrześcijanie uznają zwykle bezbłędność i nieomylność Biblii. Ewangelikalizm jest kojarzony z ewangelizacją – działaniem misyjnym mającym na celu przekonanie słuchacza do żalu za grzechy oraz wiary w przebaczenie grzechów dzięki ofierze Jezusa Chrystusa na krzyżu[3].

Środowiska wewnątrzewangelikalne

edytuj

Rodzina chrześcijan ewangelikalnych (ewangelicznych) obejmuje głównie następujące nurty protestantyzmu:

Ponadto, częściowo również inne nurty:

Szczególną cechą ewangelikalizmu w ostatnich latach (szczególnie w Stanach Zjednoczonych) jest rozwój niezależnych kościołów bezdenominacyjnych, niepowiązanych z żadnym wyznaniem[6]. W Polsce przykładem takiego związku wyznaniowego jest Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna.

Założenia doktryny ewangelikalnej

edytuj

W Evangelical Dictionary of Theology znajduje się charakterystyka założeń typowej dla ewangelikalizmu doktryny teologicznej opartej na tezach:

  1. Suwerenność Boga objawionego jako Ojciec i Syn i Duch Święty;
  2. Biblia jako natchniony zapis Bożego objawienia, nieomylny i autorytatywny przewodnik wiary i praktyki; do wydobycia boskiego znaczenia potrzebne jest oświecenie przez Ducha Świętego;
  3. całkowite zepsucie natury ludzkiej: wszelkie dobro skalane jest grzechem;
  4. Chrystus zadośćuczynił za grzech na Krzyżu Kalwarii;
  5. zbawienie jest aktem niezasłużonej łaski Bożej, otrzymanym przez wiarę w Chrystusa, a nie przez jakąkolwiek pokutę lub dobre uczynki; dzięki łasce Bożej grzechy wierzącego człowieka są odpuszczone, w duchowy sposób rodzi się na nowo, zostaje usprawiedliwiony, przyjęty do rodziny Bożej;
  6. konieczne jest zwiastowanie Słowa Bożego przez ustawiczne ogłaszanie Ewangelii o zbawieniu, sprzeciwianie się złu, służbę społeczną;
  7. widzialny powrót Jezusa Chrystusa.

Ewangelikalizm nie posiada własnej doktryny eklezjologicznej i sakramentologicznej. Podkreśla konieczność świadomego nawrócenia do Chrystusa, potrzebę lektury Pisma Św., misjonowania i zachowywania rygorystycznej etyki opartej na Biblii[7].

Według potocznych opinii cechą Kościołów ewangelikalnych jest praktykowanie chrztu przez zanurzenie w wodzie osób świadomie wierzących, czyli dorosłych, a nie dzieci. Niektóre Kościoły ewangelikalne (głównie prezbiteriańskie, metodystyczne i niektóre zielonoświątkowe) chrzczą jednak niemowlęta, co jest zbieżne z postawą wielu wiodących teologów i działaczy ewangelikalnych (np. John Wesley, Nikolaus von Zinzendorf, George Whitefield, Jonathan Edwards, Thomas Chalmers, Charles Finney, Dwight L. Moody, Billy Sunday, Aiden Wilson Tozer, Martyn Lloyd-Jones, Bill Bright, John Stott, Alister McGrath)[8].

Historia ewangelikalizmu

edytuj

Źródeł ewangelikalizmu należy się dopatrywać w XVII-wiecznym pietyzmie, który był istotnym czynnikiem odnowy religijnej w Niemczech, w ruchu braci morawskich i w metodyzmie[9]. Zasadniczą rolę w jego rozwoju na wczesnym etapie istnienia odegrały tzw. przebudzenia duchowe (rewiwale od ang. revival)[10], a zwłaszcza Wielkie przebudzenie, które przewinęło się przez Amerykę Północną (głównie Stany Zjednoczone) w XVIII wieku. Podstawowym celem ruchów tego typu było duchowe ożywienie wcześniej powstałych Kościołów. Wśród nich ewangelikalny profil pobożności przyjęły zwłaszcza wspólnoty prezbiteriańskie, kongregacjonalistyczne i baptystyczne[9]. Na przełomie XVIII i XIX wieku ewangelikalni w Kościele anglikańskim – przede wszystkim William Wilberforce oraz członkowie grupy Clapham Sect – odegrali istotną rolę w ruchu na rzecz zlikwidowania niewolnictwa w brytyjskich koloniach. Istotnym aspektem funkcjonowania ewangelikalizmu była służba charytatywna[11]. Ewangelikalną wspólnotą religijną skupiającą się na tym wątku działalności jest od początku istnienia Armia Zbawienia[12]. U schyłku XIX wieku ewangelikalizm był postacią chrześcijaństwa obecną na wszystkich kontynentach i we wszystkich kręgach kulturowych[13].

W XX wieku w łonie ewangelikalizmu wykształciły się różne prądy teologiczne, m.in.:

  1. fundamentalizm biblijny, co spowodowało przeciwstawianie się teologicznemu liberalizmowi i krytyczno-historycznej egzegezie Biblii. Fundamentaliści przeciwstawiają się nauczaniu darwinizmu w szkołach oraz naturalistycznemu podejściu do religii.
  2. neoewangelikalizm, do którego zalicza się w USA większość Kościołów baptystycznych (m.in. Południowa Konwencja Baptystyczna), Kościoły uświęceniowe (Holiness Churches), niektóre Kościoły metodystyczne, Kościoły zielonoświątkowe, ruchy charyzmatyczne, Kościoły Chrystusowe, a także część Kościoła episkopalnego.

Część wiodących nurtów ewangelikalizmu prowadzi dialog ekumeniczny z Kościołem katolickim, w tym znaczące wspólnoty zielonoświątkowe[14], Światowy Alians Ewangelikalny[15], Światowy Związek Baptystyczny[16] i Armia Zbawienia[17].

Przedstawiciele ewangelikalizmu globalnego

edytuj

Ewangeliści, kaznodzieje, misjonarze, hierarchowie kościelni: Bill Bright, Wilhelm Busch, Oswald Chambers, David du Plessis, Jonathan Edwards, Charles Grandison Finney, Billy Graham, Martyn Lloyd-Jones, Dwight L. Moody, John Newton, Harold John Ockenga, Luis Palau, Ulrich Parzany, Charles Spurgeon, Billy Sunday, Aiden Wilson Tozer, Rick Warren, Justin Welby, David Wilkerson, Nikolaus von Zinzendorf, Norman Geisler

Teologowie: Louis Berkhof, Donald G. Bloesch, Frederick Fyvie Bruce, Thomas Chalmers, Robert E. Coleman, Millard Erickson, J. Gresham Machen, William Henry Griffith Thomas, Ole Hallesby, Carl F. Henry, Alister McGrath, John Murray, Thomas Oden, James I. Packer, John Charles Ryle, Francis A. Schaeffer, Ronald Sider, Charles Simeon, R.C. Sproul, John Stott, Helmut Thielicke, Benjamin Breckinridge Warfield, John Wesley

Działacze społeczni: Thomas Bernardo, Corrie ten Boom, William Booth, Amy Carmichel, Fred Catherwood, John Chilembwe, Charles Colson, Joni Eareckson Tada, Jerry Falwell, Elizabeth Fry, William Knibb, Hannah More, Denis Mukwege, George Müller, Anthony Ashley Cooper Shaftesbury, Ronald Sider, William Wilberforce.

Pisarze, artyści, muzycy: Frances Crosby, Garth Hewitt, Graham Kendrick, Cliff Richard, Ira Sankey, George Beverly Shea, David Suchet, Charles Wesley

Ewangelikalizm w Polsce

edytuj

Do najwcześniejszych przejawów ewangelikalizmu na ziemiach polskich należały w XIX wieku: ruch pietystyczny wśród kolonistów niemieckich, środowisko mazurskich gromadkarzy oraz ruch baptystyczny, zorganizowany później w Unii Zborów Baptystów Języka Niemieckiego w Polsce i w Związku Zborów Słowiańskich Baptystów w Polsce[18]. Na początku XX w. ten prąd religijny znalazł dodatkowy wyraz m.in. w luterańskiej Społeczności Chrześcijańskiej, zielonoświątkowym Związku Stanowczych Chrześcijan, darbystycznym Zrzeszeniu Zwolenników Nauki Pierwotnych Chrześcijan, Związku Ewangelicznych Chrześcijan i w ruchu metodystycznym[19].

W okresie okupacji niemieckiej największymi denominacjami ewangelikalnymi na ziemiach polskich były: Związek Nieniemieckich Ewangelicko-Wolnokościelnych Zborów (baptyści) i Kościół Metodystów w Generalnym Gubernatorstwie.

W Polsce Ludowej wiodącymi ewangelikalnymi związkami wyznaniowymi były: Zjednoczony Kościół Ewangeliczny, Polski Kościół Chrześcijan Baptystów i Kościół Wolnych Chrześcijan w RP. Do kluczowych wydarzeń w dziejach ewangelikalizmu polskiego w tym czasie zaliczyć należy m.in. kampanię ewangelizacyjną Billy’ego Grahama w Polsce w 1978, ewangelizację Luisa Palau w 1987 oraz organizowane corocznie od 1950 przez neopietystyczne kręgi Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego Tygodnie Ewangelizacyjne w Miechowicach i Dzięgielowie.

W Trzeciej Rzeczypospolitej największymi Kościołami ewangelikalnymi są: Kościół Zielonoświątkowy w RP, Kościół Chrześcijan Baptystów w RP, Kościół Chrystusowy w RP i Kościół Wolnych Chrześcijan w RP.

Alians Ewangeliczny w RP

edytuj

Na początku XXI wieku Kościoły ewangelikalne w Polsce zrzesza głównie Alians Ewangeliczny w Polsce, do którego należą następujące Kościoły:

a także organizacje: Chrześcijańskie Stowarzyszenie Akademickie, Misja Pokoleń, Ruch Chrześcijański Mt28, Fundacja Słowo Życia, Fundacja Młodzież dla Chrystusa, Fundacja Głos Ewangelii, Biblijne Stowarzyszenie Misyjne, Towarzystwo Społeczno-Ewangeliczne Ewangelia dla Każdego, Fundacja Radio Chrześcijanin.

Platformą współpracy ewangelicznych chrześcijan w Polsce jest również Razem Dla Ewangelii.

Kościoły ewangelikalne poza Aliansem

edytuj

Poza Aliansem działają m.in.

Kościoły posiadające niektóre znamiona ewangelikalne

edytuj

Niektóre cechy charakterystyczne dla denominacji ewangelikalnych posiadają Kościół Adwentystów Dnia Siódmego oraz Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego, jednak oba nie są zaliczane do grupy Kościołów ewangelikalnych[20].

Czołowi przedstawiciele ewangelikalizmu polskiego

edytuj

Duchowni, teologowie, działacze religijni: Gotfryd Fryderyk Alf, Andrzej W. Bajeński, Edward Czajko, Mieczysław Czajko, Marek Kamiński, Zygmunt Karel, Aleksander Kircun, Stanisław Krakiewicz, Karol Kulisz, Józef Mrózek junior, Andrzej Nędzusiak, Henryk Rother-Sacewicz, Andrzej Seweryn, Michał Stankiewicz, Karol Władysław Strzelec, Ludwik Szenderowski (1905–1993), Konstanty Wiazowski, Mateusz Wichary, Alina Wieja, Henryk Wieja, Andrzej Cyrikas.

Artyści, naukowcy, działacze społeczni: Elżbieta Bednarz, Paweł Biedziak, Wojciech Gajewski, John Abraham Godson, Noemi Modnicka, Mateusz Otremba, Wojciech Szczerba, Marcin Tyrna, Tomasz Żółtko.

Studia nad ewangelikalizmem

edytuj

Ewangelikalizm jest przedmiotem szeroko zakrojonych badań naukowych, zarówno w skali globalnej, jak i w Polsce. Badacze podejmujący to zagadnienie zajmują się nim w różnych perspektywach naukowych i światopoglądowych, przyjmując nastawienie zobiektywizowane albo apologetyczne. Poza Polską do wiodących specjalistów z tego zakresu zaliczają się: Randall Balmer, David W. Bebbington, Erich Geldbach, Darryl G. Hart, George Marsden, Alister E. McGrath, Mark A. Noll, Ian Randall, Christian Smith. W Polsce są to m.in.: Krzysztof Brzechczyn, Wojciech Gajewski, Jan Mironczuk, Noemi Modnicka, Zbigniew Pasek, Grzegorz Pełczyński, Andrzej Siemieniewski, Henryk Ryszard Tomaszewski, Tadeusz J. Zieliński.

Stany Zjednoczone

edytuj

Tzw. Pas Biblijny na południu Stanów Zjednoczonych jest ściśle identyfikowany z ewangelikalnym nurtem protestantyzmu. Merriam-Webster definiuje Pas Biblijny jako „obszar głównie na południu Stanów Zjednoczonych, którego mieszkańcy są uważani za bezkrytycznie wiernych dosłownej dokładności Biblii”. Druga oferowana definicja to „obszar charakteryzujący się żarliwym fundamentalizmem religijnym”, z fundamentalizmem zdefiniowanym jako „ruch w XX-wiecznym protestantyzmie podkreślającym dosłownie interpretowaną Biblię jako fundamentalną dla chrześcijańskiego życia i nauczania” oraz przywiązanie do tych przekonań[21].

Według ośrodka badawczego Pew Research Center w 2014 roku do stanów z największym odsetkiem osób identyfikujących się z ewangelikalnym protestantyzmem należą: Tennessee (52%), Alabama (49%), Kentucky (49%), Oklahoma (47%), Arkansas (46%) i Missisipi (41%). Najniższy odsetek ewangelikalnych w Stanach Zjednoczonych występuje w Utah (7%). Wielomilionowe aglomeracje z najwyższym odsetkiem ewangelikalnych, to: Dallas (38%), Atlanta (33%) i Houston (30%)[22].

Badanie ARDA z 2010 roku określające członkostwo w kościołach ewangelikalnych, wymienia te same stany w następującej kolejności: Alabama (42%), Oklahoma (40,8%), Missisipi (39,4%), Arkansas (39%), Tennessee (37,6%) i Kentucky (33,4%)[23].

 
Megakościół w Chico, w Kalifornii

Według badań amerykańskich religii prowadzonych przez Pew Research Center, ewangelikalni mają jedną z najwyższych frekwencji na nabożeństwach. 58% ewangelikalnych uczęszcza co tydzień do kościoła, w porównaniu do 45% muzułmanów, 39% katolików, 31% prawosławnych i 33% protestantów głównego nurtu. Jedynie 12% ewangelikalnych nie bierze w ogóle udziału w życiu swojego Kościoła[24].

Charakterystyczną cechą amerykańskiego ewangelikalizmu są tzw. megakościoły, chociaż około połowy z nich deklaruje się jako bezwyznaniowe, duża część ma charakter charyzmatyczny[6].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Evangelicalism, [w:] Randall Balmer, Encyclopedia of Evangelicalism, Baylor University Press, Waco TX 2004, s. 244-248 ISBN 1-932792-04-X.
  2. ↑ Zieliński 2014 ↓, s. 99.
  3. ↑ Alister McGrath, Evangelicalism and the Future of Christianity, London-Sydney 1994, s. 51 ISBN 0-340-60809-9.
  4. ↑ Are Adventists Evangelical? [online], www.ministrymagazine.org [dostęp 2023-09-30] (ang.).
  5. ↑ William G. Johnsson, EVANGELICALS, PRESIDENT TRUMP, AND ADVENTISTS [online], spectrummagazine.org, 2019 [dostęp 2023-09-30] (ang.).
  6. ↑ a b Exploring the Megachurch Phenomena: Their characteristics and cultural context [online], hirr.hartsem.edu [dostęp 2022-11-01] (ang.).
  7. ↑ Tadeusz J. Zieliński. Złożoność ewangelikalizmu. „Jednota”. 1-2, 2011. 
  8. ↑ Zieliński 2014 ↓, s. 230.
  9. ↑ a b Zieliński 2014 ↓, s. 39-64.
  10. ↑ Rewiwalizm, [w:] Religia. Encyklopedia PWN t. 8, Tadeusz Gadacz (red.), Bogusław Milerski (red.), Elżbieta Adamiak, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2003, s. 446, ISBN 83-01-13414-3, ISBN 83-01-14039-9, OCLC 830506888.
  11. ↑ Karaś 2013 ↓, passim.
  12. ↑ Karaś 2013 ↓, s. 36.
  13. ↑ Pełczyński 2012 ↓, s. 20-21.
  14. ↑ Dialogue with Pentecostals. vatican.va. [dostęp 2014-12-14].
  15. ↑ Pope Francis: A new stage in relations between Catholics and Evangelicals. radiovaticana.va, 2014-11-06. [dostęp 2014-12-14].
  16. ↑ Roman Catholic Dialogue with the Baptist World Alliance. berkleycenter.georgetown.edu. [dostęp 2014-12-14].
  17. ↑ Pope says Salvationists and Catholics meet at peripheries of society. news.va, 2014-12-12. [dostęp 2014-12-14].
  18. ↑ Zieliński 2014 ↓, s. 76-79.
  19. ↑ Zieliński 2014 ↓, s. 79-82.
  20. ↑ Pasek 2004 ↓, s. 14.
  21. ↑ Katherine Burgess, Is Kansas part of the Bible Belt? [online], kansas.com, 2017 [dostęp 2021-08-01] (ang.).
  22. ↑ Religion in America: U.S. Religious Data, Demographics and Statistics [online], Pew Research Center's Religion & Public Life Project [dostęp 2021-08-01] (ang.).
  23. ↑ QuickLists - Evangelical Protestant States (2010) [online], The ARDA [dostęp 2021-08-01].
  24. ↑ Attendance at religious services - Religion in America: U.S. Religious Data, Demographics and Statistics [online], Pew Research Center's Religion & Public Life Project [dostęp 2020-05-09] (ang.).

Literatura w języku polskim

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ewangelikalizm&oldid=74346067”
  NODES
INTERN 1
Project 2
todo 1