Federacja Rodezji i Niasy

Federacja Rodezji i Niasy
Federation of Rhodesia and Nyasaland
	1953–1963
Herb	Flaga
Stolica	Salisbury
Powierzchnia	1 261 859 km²
Populacja; • liczba ludności	; 10 411 000; (1960)
Język urzędowy	angielski
	; Mapa topograficzna z 1960 roku
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ten artykuł od 2021-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Federacja Rodezji i Niasy (ang. Federation of Rhodesia and Nyasaland) – była brytyjska posiadłość w południowej Afryce, utworzona w 1953 roku z kolonii: Rodezja Południowa, Rodezja Północna i Niasa.

Historia

Utworzenie federacji

Koncepcja połączenia terytoriów pojawiła się już w 1915 roku, zgłosiła ją Brytyjska Kompania Południowoafrykańska administrująca wówczas zarówno Rodezją jak i Niasą. W 1938 roku powołano komisję Bledisloe, która miała zbadać możliwość połączenia terytoriów w jeden organizm państwowy. Komisja rekomendowała połączenie, ale zwracała uwagę na rozbieżności polityczne między Północną Rodezją, Południową Rodezją i Niasą. Po II wojnie światowej powołano Radę Środkowo-Afrykańską, której celem miała być koordynacja usług państwowych pomiędzy Rodezjami i Niasą. W 1951 rząd brytyjski opublikował raport, w którym stwierdzał, że federacja miałaby duże korzyści ekonomiczne dla regionu. Raport stwierdzał jednak, że czarni mieszkańcy wszystkich trzech krajów ma odmienne zwyczaje i jest mocno przeciwna federacji. Koncepcja federacji była popierana przez konserwatystów w Wielkiej Brytanii, ale budziła sprzeciw Partii Pracy i czarnych mieszkańców Rodezji i Niasy^[1].

Główną motywacją Wielkiej Brytanii do utworzenia federacji była obawa przed tym, że białe elity polityczne Południowej Rodezji będą skłonne do zacieśniania więzi z Południową Afryką a być może nawet do unifikacji z tym krajem. Biała mniejszość w Rodezji obawiała się wzrostu wpływów czarnych Afrykanów w Rodezji, część białych sympatyzowała z prowadzoną przez południowego sąsiada polityką apartheidu^[2].

Projekt prawny federacji opublikowano w 1952. Niektóre usługi lokalne miały pozostać w gestii rządów poszczególnych krajów, rząd federalny miał zająć się kwestiami związanymi z europejską edukacją, ochroną zdrowia, obroną i rolnictwem. Najwyższe władze dotyczące relacji międzynarodowych, praw obywatelskich czy konstytucji pozostały w gestii Wielkiej Brytanii. Konstytucja przewidywała istnienie parlamentu, w którym 29 z 35 miejsc przypadało Brytyjczykom a 6 Afrykanom^[1].

Projekt wzbudził oburzenie liberałów, labourzystów i mieszkańców afrykańskich terytoriów. Sprzeciw został jednak zignorowany, konstytucja federacji weszła w życie 23 października 1953 roku^[1].

Nowelizacja konstytucji

W 1957 znowelizowano konstytucje zwiększając liczbę miejsce w parlamencie z 35 do 59, z czego 12 miało być przeznaczone dla Afrykanów. Prawa wyborcze były uzależnione od edukacji i posiadanych nieruchomości i były stworzone tak, że 75% osób posiadających prawa wyborcze była biała. Z tego względu nawet nieliczne miejsca przeznaczone dla rdzennych Afrykanów były uzależnione od głosów białych kolonizatorów^[1]. Nowelizacja konstytucji stała się katalizatorem dla afrykańskiego nacjonalizmu. Afrykanie obawiali się, że federacja uzyska niepodległość od Wielkiej Brytanii i wprowadzi reżim dyskryminujący czarną ludność i ograniczający jej prawa obywatelskie^[3].

Rozpad federacji

W 1958 roku Hastings Kamuzu Banda powrócił do Niasy. W styczniu 1959 wezwał do ogłoszenia niepodległości kraju i w Niasie wybuchły zamieszki. Bunt został stłumiony przez wojsko sprowadzone z Południowej Rodezji. Wprowadzono stan wyjątkowy, a Banda został uwięziony. Zginęło 53 Afrykanów a 1300 osób zostało aresztowanych przez władze kolonialne^[1]. W tym samym roku wybuchły zamieszki w Południowej Rodezji, gdzie ludność również domagała się niepodległości od Wielkiej Brytanii. Zamieszki również stłumiono i wprowadzono stan wyjątkowy^[1].

W 1959 roku władzę w Wielkiej Brytanii objęła Partia Pracy. Nowy premier Harold Macmillan powołał komisje, której celem była ocena funkcjonowania federacji i przedstawienie rekomendacji na przyszłość. Nie wykluczano, że rekomendacją będzie rozwiązanie federacji. Macmillan zmienił władze federacji, a nowa administracja uwolniła Bandę. Banda udał się do Londynu gdzie wynegocjował nową konstytucję dla Niasy. Konstytucja dawała szersze prawa wyborcze dla Afrykanów i przewidywała wybory do parlamentu. Banda i jego partia (Malawi), domagali się rozwiązania federacji. W wyborach w 1961 roku partia Malawi wygrała wybory, zyskując praktycznie jednogłośne poparcia Afrykanów, spore poparcie mieszkających w Niasie Hindusów a nawet niewielkie poparcie Europejczyków. W tej sytuacji jasne stało się, że Niasa wycofa się z federacji^[1].

W 1962 roku odbyły się wybory w Rodezji Północnej, na mocy nowo nadanej konstytucji. W wyborach tych, podobnie jak w Niasie, zwyciężyli zwolennicy niepodległości (Kenneth Kaunda i Harry Nkumbula). Podobnie jak Banda, domagali się wystąpienia Rodezji Północnej z federacji^[1].

Federacja została rozwiązana w 1963, a rok później niepodległość uzyskały Rodezja Północna jako Zambia i Niasa jako Malawi. Rodezja Południowa ogłosiła ją dwa lata później, jako Rodezja. Decyzji tej nie uznał Londyn, ponieważ tamtejsze władze prowadziły politykę dyskryminacji rasowej na wzór RPA. Gdy w 1979 roku sytuacja uległa zmianie, Wielka Brytania w rok później przyznała jej niepodległość. Państwo to nazywa się od tamtej pory Zimbabwe.

Gubernatorzy generalni Rodezji i Niasy

John Jestyn Llewellin (1953–1957)
Simon Ramsay (1957–1963)
Humphrey Gibbs (1963)

Premierzy Rodezji i Niasy

Godfrey Huggins (1953–1956)
Roy Welensky (1956–1963)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h J.J.B.J.J.B. Somerville J.J.B.J.J.B., The Central African Federation, „International Affairs”, 39 (3), 1963, s. 386–402, DOI: 10.2307/2611207, ISSN 1468-2346, JSTOR: 2611207 [dostęp 2024-07-14] (ang.).
↑ RonaldR. Hyam RonaldR., The Geopolitical Origins of the Central African Federation: Britain, Rhodesia and South Africa, 1948–1953, „The Historical Journal”, 30 (1), 1987, s. 145–172, DOI: 10.1017/S0018246X00021956, ISSN 0018-246X [dostęp 2024-07-14] (ang.).
↑ L.J.L.J. Butler L.J.L.J., Britain, the united states, and the demise of the central African federation, 1959–63, „The Journal of Imperial and Commonwealth History”, 28 (3), 2000, s. 131–151, DOI: 10.1080/03086530008583102, ISSN 0308-6534 [dostęp 2024-07-14] (ang.).

[somv-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h J.J.B.J.J.B. Somerville J.J.B.J.J.B., The Central African Federation, „International Affairs”, 39 (3), 1963, s. 386–402, DOI: 10.2307/2611207, ISSN 1468-2346, JSTOR: 2611207 [dostęp 2024-07-14] (ang.).

[2] RonaldR. Hyam RonaldR., The Geopolitical Origins of the Central African Federation: Britain, Rhodesia and South Africa, 1948–1953, „The Historical Journal”, 30 (1), 1987, s. 145–172, DOI: 10.1017/S0018246X00021956, ISSN 0018-246X [dostęp 2024-07-14] (ang.).

[3] L.J.L.J. Butler L.J.L.J., Britain, the united states, and the demise of the central African federation, 1959–63, „The Journal of Imperial and Commonwealth History”, 28 (3), 2000, s. 131–151, DOI: 10.1080/03086530008583102, ISSN 0308-6534 [dostęp 2024-07-14] (ang.).

[1]

[2]

[3]