Franz Ernst Neumann

Franz Ernst Neumann
	; Franz Ernst Neumann (1856)
Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1798 ; Schmelze bei Joachimsthal
Data i miejsce śmierci	7 listopada 1872 ; Królewiec
Zawód, zajęcie	fizyk, krystalograf, matematyk
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Franz Ernst Neumann (ur. 11 listopada 1798 w Schmelze bei Joachimsthal, zm. 23 maja 1895 w Królewcu) – niemiecki fizyk, krystalograf i matematyk, jako pierwszy podał matematyczne sformułowanie prawa indukcji wzajemnej; ojciec Carla Gottfrieda Neumanna (1832–1925). Laureat Medalu Copleya.

Życiorys

Franz Ernst Neumann urodził się 11 listopada 1798 roku w Schmelze bei Joachimsthal^[1]. Był nieślubnym dzieckiem hrabiny Charlotte Friderike Wilhelmine Mellin (1753–1830) i Franza Ernsta Neumanna (1758–1821)^[1]. Dzieciństwo spędził u dziadków ze strony ojca^[1]. Od 9. roku życia przebywał w Berlinie, gdzie uczęszczał do gimnazjum Friedrichswerdersches Gymnasium^[1].

W 1815 roku, w wieku szesnastu lat wstąpił na ochotnika do 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau i brał udział w wojnach napoleońskich^[2]. 16 czerwca 1815 roku został ciężko ranny w bitwie pod Ligny – kula trafiła go w twarz i przebiła górną szczękę, a jego rany zostały opatrzone dopiero po dwóch tygodniach, kiedy został przywieziony do Düsseldorfu^[2]. Po sześciotygodniowym pobycie w lazarecie został zwolniony i uczestniczył w oblężeniu Givet^[2].

Po zakończeniu wojny powrócił do szkoły, którą ukończył w 1817 roku^[2]. Następnie rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie w Berlinie, które kontynuował na uniwersytecie w Jenie^[1]. Jego nauczycielami byli m.in. August Neander (1789–1850) i Friedrich Schleiermacher (1768–1834^[2].

W 1819 roku powrócił do Berlina, gdzie studiował nauki przyrodnicze – przede wszystkim mineralogię u Christiana Samuela Weissa (1780–1856)^[1]. W 1826 roku uzyskał stopień doktora – pracę doktorską napisał z krystalografii De lege zonarum principio evolutionis systematum crystallinorum^[2]. W tym samym roku został wykładowcą (niem. Privatdozent) na Uniwersytecie Albrechta w Królewcu, gdzie przejął prowadzenie wykładów z mineralogii od Karla Gottfrieda Hagena (1749–1829)^[1]. W 1829 roku otrzymał za wstawiennictwem Friedricha Wilhelma Bessela (1784–1846) stanowisko profesora fizyki matematycznej, które piastował aż do przejścia na emeryturę w 1876 roku^[1]. W 1830 roku poślubił córkę Hagena Florentine (1800–1838), z którą miał trzech synów: Carla Gottfrieda (1832–1925) – późniejszego profesora matematyki, Ernsta (1834–1918) – późniejszego profesora patologii i hematologii, Juliusa (1835–1910) – późniejszego profesora ekonomii^[1]. Po śmierci żony w 1838 roku ożenił się ponownie – z kuzynką żony Wilhelmą Kunigunde Hagen (1802–77), z którą miał córkę Luise (1837–1934), późniejszą malarkę^[1].

W 1834 roku razem z Carlem Gustavem Jacobim (1804–1851) założył pierwsze seminarium matematyczno-fizyczne, wzorowane na seminarium naukowym w Bonn^[1]. Pomimo starań nie udało się mu się zbudować instytutu fizyki, stąd w 1847 roku zlecił budowę budynku laboratoryjnego koło swojego domu sfinansowaną ze środków odziedziczonych po drugiej żonie^[1].

Zmarł 23 maja 1895 roku w Królewcu^[1].

Działalność naukowa

Zajmował się krystalografią i zastosowaniem geometrii analitycznej w krystalografii^[3]. Badał optykę kryształów i właściwości termiczne różnych minerałów^[1].

Badał zjawiska polaryzacji, podwójnego załamania i indukcji elektromagnetycznej^[3]. W 1845 roku jako pierwszy podał matematyczne sformułowanie prawa indukcji wzajemnej^[3]. Swoją teorię indukcji elektrycznej opublikował w dwóch artykułach (1845, 1847)^[4]. Obok Wilhelma Webera (1804–1891) był jednym z najważniejszych orędowników teorii oddziaływania elektromagnetycznego^[1].

W obszarze matematyki zajmował się teorią potencjału i funkcji kulistych^[3].

Neumann przywiązywał także dużą wagę do dydaktyki i nauczania nauk przyrodniczych^[1]. W swoim seminarium matematyczno-fizycznym kształcił nauczycieli szkół średnich^[1]. Promował niezależną pracę i eksperymenty w procesie kształcenia^[1]. Studentami Neumanna byli m.in. fizycy Gustav Kirchhoff (1824–1887), Friedrich Ernst Dorn (1848–1916) i fizyk Georg Hermann Quincke (1834–1924)^[1] i matematycy Alfred Clebsch (1833–1872)^[2], Carl Gottfried Neumann (1832–1925)^[1] i Paul Du Bois-Reymond (1831–1889)^[2].

Publikacje

Neumann opublikował tylko część wyników swojej pracy – wiele wyników swoich badań przedstawiał studentom w trakcie swoich wykładów^[1]. Dzieła podane za Neue Deutsche Biographie^[1]:

1823 – Beiträge zur Kristallonomie
1831 – Untersuchung über die spezifische Wärme der Mineralien
1831 – Theorie der doppelten Strahlenbrechung abgeleitet aus den Gleichungen der Mechanik
1845 – Allgemeine Gesetze der induzierten elektrischen Ströme
1848 – Über ein allgemeines Princip der mathematischen Theorie inducierter elektrischer Ströme
1881–1894 – Vorlesungen über mathematische Physik (7 tomów)
1906–1928 – Gesammelte Werke (3 tomy)

Członkostwa, odznaczenia i nagrody

1833–1858 – członek korespondencyjny Pruskiej Akademii Nauk (Preußische Akademie der Wissenschaften)^[5]
1854 – Order Orła Czerwonego III klasy^[2]
1856 – członek korespondencyjny Austriackiej Akademii Nauk^[2]
1856 – członek zagraniczny Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Getyndze (Königliche Societät der Wissenschaften zu Göttingen)^[2]
1858 – członek zwyczajny Pruskiej Akademii Nauk (Preußische Akademie der Wissenschaften)^[6]
1860 – Pour le Mérite^[6]
1862 – członek zagraniczny Royal Society^[2]
1863 – członek korespondencyjny Francuskiej Akademii Nauk^[7]
1864 – Order Orła Czerwonego II klasy^[2]
1865 – członek korespondencyjny Narodowej Akademii Rysiów-Ostrowidzów^[2]
1869 – Order Królewski Korony II klasy^[2]
1872 – członek nadzwyczajny Królewskiej Bawarskiej Akademii Nauk w Monachium (Königlich-Bayerischen Akademie der Wissenschaften zu München)^[6]
1872 – Order Maksymiliana^[1]
1887 – Medal Copleya^[1]
1888 – Order Królewski Korony I klasy^[1]

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y Neue Deutsche Biographie 1999 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Allgemeine Deutsche Biographie 1906 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d Encyklopedia PWN ↓.
↑ Encyclopædia Britannica ↓.
↑ Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften: Mitglieder - historisch Franz Ernst Neumann. [w:] www.bbaw.de [on-line]. [dostęp 2021-01-23]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c Bayerische Akademie der Wissenschaften: Franz Ernst Neumann. [w:] badw.de [on-line]. [dostęp 2021-01-23]. (niem.).
↑ Académie des sciences: Les membres du passé dont le nom commence par N. [w:] www.academie-sciences.fr [on-line]. [dostęp 2021-01-23]. (fr.).

Bibliografia

Robert Knott: Neumann, Franz. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 52. 1906, s. 680–684 [Online-Version]. (niem.).
Felix Klein, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-01-23] (ang.).
Florian Hars: Neumann, Franz. W: Neue Deutsche Biographie. T. 19. 1999, s. 132 f. [Online-Version]. (niem.).
Neumann Franz Ernst, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-23] .

Linki zewnętrzne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Franz Ernst Neumann w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-24].

[CITEREFNeue_Deutsche_Biographie1999-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y Neue Deutsche Biographie 1999 ↓.

[CITEREFAllgemeine_Deutsche_Biographie1906-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Allgemeine Deutsche Biographie 1906 ↓.

[CITEREFEncyklopedia_PWN-3] Encyklopedia PWN ↓.

[CITEREFEncyclopædia_Britannica-4] Encyclopædia Britannica ↓.

[:1-5] Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften: Mitglieder - historisch Franz Ernst Neumann. [w:] www.bbaw.de [on-line]. [dostęp 2021-01-23]. (niem.).

[:2-6] Bayerische Akademie der Wissenschaften: Franz Ernst Neumann. [w:] badw.de [on-line]. [dostęp 2021-01-23]. (niem.).

[:0-7] Académie des sciences: Les membres du passé dont le nom commence par N. [w:] www.academie-sciences.fr [on-line]. [dostęp 2021-01-23]. (fr.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]