Gęś mała

Gęś mała
	Anser erythropus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	gęsi
Plemię	Anserini
Rodzaj	Anser
Gatunek	gęś mała
Synonimy
	Anas erythropus Linnaeus, 1758;
	Anas erythropus Linnaeus, 1758;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym przeloty zimowiska zalatuje, sezonowość występowania niepewna prawdopodobne przeloty
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Gęś mała^[4] (Anser erythropus) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Eurazję. Narażony na wyginięcie.

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Anas erythropus; jako miejsce typowe wskazał północną Europę^[5]^[6], co później ograniczono do północnej Szwecji^[6]^[7]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Anser^[4]^[8]. Nie wyróżnia się podgatunków^[6]^[8].

Zasięg występowania

Zamieszkuje północną Eurazję od Półwyspu Skandynawskiego po rzekę Anadyr w północno-wschodniej Syberii. Przeloty w kwietniu–maju i jesienne we wrześniu–listopadzie. Zimuje na Bałkanach, wybrzeżach Morza Czarnego i Kaspijskiego oraz we wschodnich Chinach, Korei i Japonii^[3]^[6].

W Polsce pojawia się skrajnie rzadko, raczej na jesieni niż wiosną; wyjątkowo może zimować na wybrzeżach Bałtyku. Według szacunków programu Monitoring Noclegowisk Gęsi, w latach 2013–2018 populacja przelatująca nad Polską liczyła jedynie 1–40 osobników^[9]. Spotykana jest w mieszanych stadach z innymi gatunkami gęsi, do których dołącza pojedynczo, rodzinami lub małymi grupkami^[10]. Ptaki obserwowane w Polsce i Europie Zachodniej pochodzą ze szczątkowej populacji skandynawskiej, część być może z zachodniej Syberii^[10].

Morfologia

Gęś mała uwieczniona w 1905 roku przez Naumanna

Krótki film

Cechy gatunku: Podobna do gęsi białoczelnej, ale mniejsza i występuje bardziej na południe. Upierzenie szare z poprzecznymi prążkami na grzbiecie i czarnymi pręgami na brzuchu. Podogonie i ogon biały. Biała plama u nasady dzioba zachodzi na czoło aż poza oczy. Wygląd samicy i samca jest podobny. Nogi i dziób pomarańczowe lub cielistoróżowe. Na dziobie występuje biały paznokieć, szerszy niż u gęsi białoczelnej. Również głowa jest bardziej zaokrąglona, a oko otacza biały pierścień. U osobników młodocianych brakuje białej barwy na głowie i ciemnych pasów na spodzie ciała.

W spoczynku lotki skrzydeł zachodzą za sterówki ogona. Lądując, nie spowalnia lotu powoli, ale z ogromną szybkością pikuje z dużej wysokości, wyhamowując tuż nad wodą lub ziemią. Obok bernikli rdzawoszyjej jest najmniejszą gęsią Europy.

Wymiary średnie: długość ciała: 53–66 cm^[6]
długość skrzydła: 35–42 cm^[11]
rozpiętość skrzydeł: 115–135 cm^[6]
masa ciała: samce 1950–2300 g, samice 2100–2150 g^[6]

Ekologia i zachowanie

Jaja z kolekcji muzealnej

Biotop: Tundra i lasotundra, preferuje okolice rzek i jezior. Spotkać też ją można na położonych wyżej na terenach skalistych. Zimuje na polach i łąkach. Na lęgowiska przybywa stadami, gdzie gęsi łączą się w pary po stopieniu resztek śniegu.
Głos: Jej gwiżdżący i ostry głos przypomina „klik klik” lub „kliu ju”.
Gniazdo: Na ziemi, czasem pod osłoną krzewów. Pod koniec maja lub na początku czerwca szuka zagłębienia na wzniesieniu, które wyścieła gałązkami, trawą i puchem.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 4–5 jaj w maju lub czerwcu^[11]. Jaja są bladokremowe, o wymiarach 76×49 mm i średniej masie 100 g.
Wysiadywanie i życie rodzinne: Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego przez okres 25–28 dni przez samicę. Pisklęta usamodzielniają po 35–40 dniach. Podobnie jak to bywa u innych gęsi i ona prowadzi regularne życie rodzinne. Samiec dołącza do młodych zaraz po ich wykluciu. Opiekuje się z nimi razem z partnerką aż do odlotu. Wtedy wszystkie rodziny zbierają się w stada.
Pożywienie: Rośliny zbierane na lądzie. Latem zjada zielone części roślinne, a zimą nasiona.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN gęś mała od 1994 roku klasyfikowana jest jako gatunek narażony (VU – Vulnerable). Liczebność światowej populacji szacowana jest na około 16–27 tysięcy dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[12].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Anser erythropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Carboneras 1992 ↓, s. 582.
↑ ^a ^b ^c Anser erythropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Anserinae Vigors, 1825 - gęsi (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-06].
↑ K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, t. 1, Holmiae 1758, s. 123 (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Lesser White-fronted Goose (Anser erythropus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
↑ D. Lepage: Lesser White-fronted Goose Anser erythropus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-19]. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-06]. (ang.).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ ^a ^b Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 27. ISBN 978-83-7845-983-5.
↑ ^a ^b Busse i in. 1991 ↓, s. 174.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Anser erythropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFCarboneras1992582-2] Carboneras 1992 ↓, s. 582.

[iucn-3] Anser erythropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Anserinae Vigors, 1825 - gęsi (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-06].

[oryg-5] K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, t. 1, Holmiae 1758, s. 123 (łac.).

[hbwa-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Lesser White-fronted Goose (Anser erythropus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].

[avibase-7] D. Lepage: Lesser White-fronted Goose Anser erythropus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-19]. (ang.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-06]. (ang.).

[biuletyn2019-9] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[pplista-10] Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 27. ISBN 978-83-7845-983-5.

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1991174-11] Busse i in. 1991 ↓, s. 174.

[12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]