Galas

Galas, cecydium, galasówka (łac. galla) – w szerszym ujęciu do utworów galasowych zaliczane są patologiczne narośle powstałe w wyniku rozrostu tkanki roślinnej na liściach, łodydze lub korzeniach. Szczególnym utworem są galasy wytwarzane u roślin zaatakowanych przez owady – galasówki. Galasy to także brodawki korzeniowe oraz struktury określane jako czarcie miotły. Powstawanie galasów może być indukowane przez wirusy, bakterie, grzyby, nicienie, roztocze lub owady. Ponadto mianem galasów określa się wyrośla na koralowcach wywoływane przez niektóre kraby z rodziny Cryptochiridae.

Inni autorzy określają nazwą galas wyłącznie wyrośla powstałe w wyniku działania galasówkowatych (owady z rzędu błonkoskrzydłych), uznając je za jeden z wielu rodzajów wyrośli (cecidium). Powstają w wyniku nakłucia tkanek i złożenia w ranie jaj przez samice galasówkowatych. Funkcją tak utworzonych galasów jest ochrona żerujących wewnątrz larw.

Przykłady galasów

Galas wywołany przez galasówkę dębiankę Cynips quercusfolii

Galas którego sprawcą jest letyniec żołędziowiec (Andricus quercuscalicis)

Galas na liściu lipy wywołany przez różkowca lipowego (Eriophyes tiliae)

Galas na liściu buka wywołany przez pryszczarka bukowca, czyli garnusznicę bukową (Mikiola fagi)

Galas gąsienicy motyla z rodziny zwójkowatych – zwójki żywiczaneczki (Retinia resinella)

Motylem tworzącym galasy na pędach topoli osiki jest przeziernik topolowiec (Paranthrene tabaniformis)

Galas na liściu buka zwany hartigiolówka bukowa (Hartigiola annulipes)

Galas na liściu wierzby wywołany przez naroślarza iwowca (Pontania proxima)

Galas na topoli powstały przez mszycę zwaną przerostek skrętnik (Pemphigus spirothecae)

Sprawcą takich wyrośli jest m.in. rzemlik osinowiec (Seperda populnea), chrząszcz z rodziny kózkowatych, który uszkadza topolę osikę

Galas utworzył letyniec szysznica (Andricus fecundator)

Galas ochojnika modrzewiowo-świerkowego (Adelges laricis)

Galas torebnicy wiązowej (Tetraneura ulmi)

Galas szypszyńca różanego (Rhodites rosarum)

Galasy na modrzewiu wywołane przez Cydia milleniana

Galas na drzewach i krzewach iglastych tworzy kosmaczek modrzewiowiec (Dasyneura kellneri)

Podział

Wyróżniane są galasy organoidowe i histoidowe. Te pierwsze są silnie zmienionymi, jednak dającymi się rozpoznać, organami roślin żywicielskich. Tego typu galasem są czarcie miotły, będące rozgałęzieniami liści na szczycie pędu. Galasy histoidowe mają budowę odmienną od organów roślin. Przybierają formę narośli na częściach łodyg, liści lub korzeni. Przykładem tego typu utworu galasowego jest narośl powstająca po nakłuciu zawiązków pędów i liści przez szypszyńca różanego.

Galasy indukowane przez galasówki

Na pączkach dębu określana jako dębianka.

Galasy powstają w wyniku rozrostu tkanki merystematycznej pod wpływem substancji wprowadzonej przez samicę podczas nakłucia rośliny lub pod wpływem żerowania larw. Mają za zadanie chronić rozwijające się w jego wnętrzu larwy.

Na drzewach liściastych (najczęściej dęby, buki i topole) galasy przyjmują różnorodne kształty i ubarwienie. Jesienią galasy tworzone na liściach opadają wraz z nimi, a zimą wylęgają się z nich samice pierwszego pokolenia, które składają jaja w śpiące pączki roślin.

Na drzewach iglastych galasy przypominają wyglądem małe szyszki. Początkowo zielone lub kremowe, przed uwolnieniem larw ciemnieją i zasychają.

Galasy zawierają kwas garbnikowy i kwas galusowy. Z dębianek otrzymuje się taninę oraz nalewki wykorzystywane w lecznictwie jako środek ściągający i osłaniający.

Zastosowanie

Wykorzystywane są w przemyśle do produkcji garbników, taniny, atramentu (atramentu galusowego). Stosowane są w medycynie jako środki farmakologiczne o działaniu przeciwbiegunkowym.

Zobacz też

• tumory roślinne

Linki zewnętrzne

• Dr Marek Guzik – Akademia Pedagogiczna, Kraków Piękne i tajemnicze galasy cz. I. wgorach.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-20)].
• Dr Marek Guzik – Akademia Pedagogiczna, Kraków Piękne i tajemnicze galasy cz. II. wgorach.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-20)].