Wikipedia

Ghaznawidzi

Ghaznawidzi – dynastia pochodzenia tureckiego, panująca od 977 do 1186 roku na terenach dzisiejszego Afganistanu i północnych Indii, a w okresie największej potęgi także we wschodnim Iranie i Azji Środkowej.

Ghaznawidzi
Stolica

Ghazni od ok. 1160 Lahaur

Data powstania

977

Data likwidacji

1186

Narody i grupy etniczne

Ludy Turkijskie, Pasztuni, Tadżycy, Beludżowie, Pendżabczycy

Język urzędowy

Język perski

Religia dominująca

islam sunnicki

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Najdalszy zasięg państwa Ghaznawidów pod koniec panowania Mahmuda (998 - 1030)

Historia

edytuj

Początki

edytuj
 
Minaret Masuda III (1099–1115) w Ghazni

Początki państwa Ghaznawidów wiążą się z osobą wodza Samanidów Alptigina (zm. 963), który po śmierci emira Abd al-Malika (954 – 961) musiał uciekać przed swoimi politycznymi przeciwnikami i na skraju emiratu założył państwo z ośrodkiem w Ghaznie. Czwartym spośród kolejno wybieranych spośród jego ghulamów następcą Alptigina był Sebüktigin (977 – 997), właściwy założyciel dynastii. Udało mu się rozszerzyć swoją władzę na terytorium dzisiejszego Afganistanu, a za pomoc udzieloną emirowi Samanidów Nuhowi Ibn Mansurowi (976 – 997) w stłumieniu buntu jego dowódców, Abu Alego Simdżuriego i Faʾika, uzyskać dla swojego syna Mahmuda (998 – 1030) namiestnictwo Chorasanu.

Mahmud z Ghazny

edytuj

Wykorzystując upadek Samanidów Mahmud przestał uznawać ich zwierzchność i ostatecznie podzielił się ich terytoriami z Karachanidami, ustanawiając granicę pomiędzy obu państwami na Amu-darii[1]. W trakcie siedemnastu wypraw na Indie w latach 1002–1026 Mahmud przyłączył do Ghazny Pendżab i zdobył gigantyczne łupy wdzierając się w głąb doliny Gangesu i plądrując takie miasta jak stolica Pratiharów Kanaudź, oraz wielkie ośrodki hinduizmu Mathura i Somnath[2]. Dzięki tym działaniom Mahmud zdobył sobie w całym świecie islamu opinię wielkiego wojownika dżihadu przeciwko niewiernym, lecz jego cele miały raczej charakter świecki i sprowadzały się do zagarnięcia jak największej zdobyczy, a nie nawrócenia Hindusów na islam czy poszerzenia jego terytorium[3]. Wyprawy na Indie nie przeszkodziły Mahmudowi w zwycięskich wojnach z Karachanidami oraz zagarnięciu Sistanu w roku 1003, Chorezmu w roku 1017 i pod pretekstem antyszyickiej krucjaty należącego do Bujidów Reju w roku 1029[4]. Mahmud przedstawiał się bowiem jako żarliwy sunnita, składający kalifowi sprawozdania i dary po każdej wyprawie, w zamian za co otrzymał od tego ostatniego szereg honorów, w szczególności zaś tytuł sułtana[5][6]. Dzięki bezustannym kampaniom udało mu się stworzyć „najpotężniejsze i najrozleglejsze imperium znane światu muzułmańskiemu od szczytowego okresu kalifatu Abbasydów”[6].

Masud Ibn Mahmud

edytuj

Syn Mahmuda Masud (1030 – 1041) musiał jednak stawić czoła inwazji koczowniczych Oguzów, działających pod przywództwem rodu Seldżukidów. Ich bezustanne rajdy rujnowały rolnictwo i handel Chorasanu, a bezowocne oczekiwanie na skuteczną ochronę armii Ghaznawidów doprowadziło takie miasta jak Merw, Rej czy Niszapur do poddania się Seldżukom w latach 1036–1037[6]. W roku 1040 Masud poniósł katastrofalną klęskę w walce z Seldżukami w bitwie pod Dandankanem, która rozstrzygnęła nie tylko o ostatecznej utracie Chorasanu, ale wydawała się wręcz zagrażać istnieniu Ghaznawidzkiego państwa.

Kryzys stabilizacja i zmierzch

edytuj

Sytuację udało się nieco ustabilizować synowi Masuda Maududowi (1041 – 1050). Wraz z utratą na rzecz Seldżuków Balchu w roku 1059 Ghaznawidzi zostali ostatecznie odcięci od Azji Środkowej i sułtan Ibrahim (1059 – 1099) uznał zdobycze Oguzów, zawierając z nimi pokój[7]. Jego czterdziestoletnie panowanie było okresem stabilizacji opartego teraz jedynie na terytoriach dzisiejszego wschodniego Afganistanu i północno-zachodnich Indii przeobrażonego państwa Ghaznawidów. Położone na skraju irańskiego świata nadal było ono wystarczająco potężne by kontaktować się z Wielkimi Seldżukami na zasadach równości. Schyłek dynastii rozpoczął się wraz z panowaniem Bahramszaha (1117 – 1157), który zawdzięczał tron interwencji Wielkiego Seldżuka Sandżara (1118 – 1157) i musiał mu płacić wysoki trybut. Po roku 1146 wdał się on w wojnę z niedawno uniezależnioną od Ghaznawidów afgańską dynastią Ghurydów, która mimo początkowych sukcesów skończyła się dla niego katastrofalną klęską i splądrowaniem Ghazny w roku 1150 lub 1151. Ostatecznie Ghaznawidzi utracili Ghaznę ok. roku 1160 i musieli przenieść stolicę do Lahaur. Od tego momentu panowali już tylko w Pendżabie, zanim ich terytoria nie zostały całkowicie wchłonięte przez Ghurydów w roku 1186[6][8].

Kultura i ideologia

edytuj

Etos Ghaznawidzkiego państwa był ortodoksyjnie sunnicki, z sułtanami hołdującymi hanafickiej szkole prawa[6]. Mimo tureckiego pochodzenia „w rezultacie pierwotnego zaangażowania Sebüktigina i Mahmuda w sprawy Samanidów i Samanidzkie środowisko kulturalne dynastia całkowicie się spersjanizowała, tak że w praktyce nie można uznawać jej panowania za obce”[3]. Za panowania Ghaznawidów kwitła perska liryka dworska, z takimi wybitnymi przedstawicielami jak Onsuri, Farrochi i Manuczehri. Rozwijała się także historiografia, zarówno pisana w języku arabskim (Utbi), jak i perskim (Gardizi i Bajhaki). Nie ceniono natomiast filozofii. Na dworze Mahmuda przebywał słynny uczony Biruni, lecz sułtan poważał go jedynie jako astrologa[9].

Lista władców

edytuj

Pierwsi czterej władcy to kolejno wybierani spośród stronników Alptigina gubernatorzy Ghazny.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Bogdan Składanek: Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku. Warszawa: Dialog, 2003, s. 200–204. ISBN 83-88938-32-0.
  2. ↑ Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 156–157. ISBN 83-7441-970-3.; Jan Kieniewicz: Historia Indii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1985, s. 220, 230. ISBN 83-04-01896-9.
  3. ↑ a b Ehsan Yarhsater: Iran (2)Iran in the Islamic Period (651-1980s) FORMATION OF LOCAL DYNASTIES. Encyclopaedia Iranica. [dostęp 2010-05-02]. (ang.).
  4. ↑ Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 95, 157. ISBN 83-7441-970-3.; Bobodżan Gafurow: Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1978, s. 412.
  5. ↑ Jerzy Hauziński: Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 303. ISBN 83-01-10988-2.
  6. ↑ a b c d e C. Edmund Bosworth: GHAZNAVIDS. Encyclopaedia Iranica. [dostęp 2010-05-19]. (ang.).
  7. ↑ Bogdan Składanek: Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku. Warszawa: Dialog, 2003, s. 218, 221–223. ISBN 83-88938-32-0.; Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 160–161. ISBN 83-7441-970-3.
  8. ↑ Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 161–162. ISBN 83-7441-970-3.
  9. ↑ Bogdan Składanek: Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku. Warszawa: Dialog, 2003, s. 14, 219–220. ISBN 83-88938-32-0.; Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 226 i 228. ISBN 83-7441-970-3.

Bibliografia

edytuj
  • Bobodżan Gafurow: Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1978.
  • Jerzy Hauziński: Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10988-2.
  • Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. ISBN 83-7441-970-3.
  • Jan Kieniewicz: Historia Indii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1985. ISBN 83-04-01896-9.
  • Bogdan Składanek: Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku. Warszawa: Dialog, 2003. ISBN 83-88938-32-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ghaznawidzi&oldid=75274387”
  NODES
Done 1