Gołąb wędrowny
Gołąb wędrowny[4] (Ectopistes migratorius) – wymarły gatunek ptaka z rodziny gołębiowatych (Columbidae), zamieszkujący niegdyś Amerykę Północną. Był to prawdopodobnie najliczniej występujący gatunek ptaka zamieszkujący kulę ziemską.
| Ectopistes migratorius[1] | |||
| (Linaeus, 1766) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
gołąb wędrowny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 tereny lęgowe zimowiska | |||
Taksonomia
edytujPo raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Karol Linneusz w 1766 w 12. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Columba migratoria[5]. Gołąb wędrowny był przedstawicielem monotypowego rodzaju Ectopistes utworzonego przez Williama Swainsona w 1827 roku[6]. Ze względu na podobieństwo upierzenia do gołębiaka długosternego (Zenaida macroura) możliwe, że E. migratorius był blisko z nim spokrewniony[7]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny nie wyróżnia żadnych podgatunków gołębia wędrownego[8].
Etymologia
edytujNazwa rodzajowa: greckie εκτοπιστης ektopistēs – wędrowiec, migrant < εκτοπιζω ektopizō – migrować, wyjechać za granicę[9].
Epitet gatunkowy: łacińskie migratorius – migrant, migrujący < migrator, migratoris – wędrowiec < migrare – migrować[10].
Zasięg występowania i liczebność
edytujGołębie wędrowne występowały we wschodniej i centralnej Kanadzie i Stanach Zjednoczonych[11]. Główne obszary lęgowe roztaczały się od Wielkich Jezior na wschód po stan Nowy Jork; zimowiska leżały w większości od Arkansas i Karoliny Północnej po stany leżące u wybrzeża Zatoki Meksykańskiej. W momencie odkrycia Ameryki Północnej przez Europejczyków żyło prawdopodobnie 3 do 5 miliardów gołębi wędrownych; możliwe, że stanowiły od 25 do 40% populacji wszystkich ptaków w Stanach Zjednoczonych[12].
Morfologia
edytujDługość ciała ok. 39–42 cm; samica mniejsza[12]. Długość skrzydła 175–215 mm, ogona 175–210 mm, dzioba 15–18 mm, skoku 25–28 mm[7]. Głowa i wierzch ciała samca były jednolicie szaroniebieskie z czarnymi pasami na zgięciu skrzydła oraz pokrywach skrzydłowych. Na gardle można było dostrzec nieco różowej opalizacji; z tyłu szyi pióra połyskiwały brązowo, zielono i fioletowo. Dolna część gardła i piersi były barwy jasnoróżanej; kolor ten stopniowo przechodził w biały aż do dolnej części brzucha. Tęczówki jasnoczerwone, drobny dziób czarny; nogi i stopy czerwone. Samicę odróżniało bardziej matowe upierzenie, szarobrązowa głowa i wierzch ciała oraz cynamonowy nalot na piersi[12].
Ekologia
edytujŚrodowiskiem życia gołębia wędrownego były lasy oraz różne nizinne obszary otwarte. Lęgi ptaki odbywały głównie w lasach z drzewami zrzucającymi liście lub mieszanych, ale gnieździły się także w lasach galeriowych[7]. Większość pożywienia stanowiły bukwie, żołędzie, kasztany, nasiona i jagody; w lecie ptaki uzupełniały dietę o bezkręgowce[12]. Żerowały głównie na ziemi w lasach, ale odwiedzały także przyległe obszary trawiaste i rolnicze[7]. Były ptakami koczującymi, żyły i przemieszczały się w grupach liczących niekiedy miliony osobników[11]. Ptaki podejmowały regularne wędrówki. Zimą osobniki z Kanady i północnych stanów USA przenosiły się do południowej części Stanów Zjednoczonych; zimowiska sięgały centralnego Meksyku. Według obserwatorów stada były tak liczne, że podczas ich przelotu robiło się ciemniej[7]; wedle szacunków mogły lecieć z prędkością sięgającą 26 m/s[12].
Lęgi
edytujGołąb wędrowny gniazdował kolonijnie; obszary kolonii miały kształt pasa. Niektóre mierzyły 65 km długości i jedynie kilka kilometrów szerokości. W latach 70. XIX wieku większość kolonii miała mieć wymiary około 15 na 5 km. Okres lęgowy trwał od marca do września, osiągając najintensywniejszy przebieg w kwietniu i maju. Gniazdo stanowiła niespójna platforma z luźno ułożonych gałęzi; niekiedy jaja mogły być widoczne od spodu. W zniesieniu było jedno lub dwa jaja o białej skorupce[7]; ich wymiary to około 25–38 na 28–39 mm[13]. Inkubacja trwała 12–13 dni, zaś młode po około 13–14 dniach stawały się w pełni opierzone[7].
Status zagrożenia
edytujGołąb wędrowny to gatunek wymarły. Przyczyn wymarcia jest kilka; jako główne BirdLife International uznaje wycinkę lasów, przez co gołębie wędrowne traciły główne źródło pożywienia, polowania na dużą skalę oraz pomór rzekomy drobiu[11]. Mimo że już wcześniej rdzenni mieszkańcy polowali na te gołębie, intensywne zabijanie ptaków rozpoczęło się dopiero w XIX wieku. Ze względu na kolonijny tryb życia ofiarą padało wiele ptaków naraz. Do metod polowań na gołębie wędrowne prócz odstrzału zalicza się łapanie ich w sieci, wypychanie młodych z gniazda kijami, zatrucia oparami palącej się siarki (ptaki z drzew spadały na ziemię). Ptaki odławiano na użytek własny lub celem sprzedaży; zdarzały się tak niskie ceny jak 50 centów za tuzin. Spadek liczebności zaobserwowano w latach 60. XIX wieku, mimo tego nie zaprzestano polowań[12]. Przypuszcza się, że ostatni dziki osobnik został zastrzelony w roku 1900 w Ohio[7]. W latach 1909–1912 American Ornithologists’ Union zaoferowało nagrodę w wysokości 1500 dolarów dla każdego, kto odnajdzie gniazdo lub kolonię gołębia wędrownego, jednak poszukiwania były bezskuteczne[12]. 1 września 1914 o godzinie 15 w Cincinnati Zoo padł ostatni przedstawiciel gatunku, 29-letnia samica Martha (nazwana na cześć Marthy Dandridge Custis Washington)[12]; wcześniej, w 1910 padły dwa samce, które zamieszkiwały z nią w tym samym zoo[14]. Jej ciało przekazano do Smithsonian Institution, gdzie wystawiana była w postaci wypchanego okazu z inskrypcją informującą o dacie śmierci, wieku ptaka i wymarciu gatunku. Obecnie wypchana Martha dalej znajduje się w zbiorach tejże instytucji, ale nie jest wystawiona[12]; jedynie w ramach setnej rocznicy wymarcia gatunku pokazano wypchaną Marthę na wystawie Once There Were Billions (czerwiec 2014–wrzesień 2015)[14]. Wypchany okaz gołębia wędrownego znajduje się też w zbiorach Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego[15].
Przypisy
edytuj- ↑ Ectopistes migratorius, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Ectopistes, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-02-03] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Ectopistes migratorius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2022-1 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Podrodzina: Columbinae Leach, 1820- gołębie (wersja: 2016-02-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2016-05-05].
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1 cz. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 285. (łac.).
- ↑ W. Swainson. On several Groups and Forms in Ornithology, not hitherto defined. „The Zoological Journal”. 3, s. 362, 1827. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h David Gibbs, Eustace Barnes i John Cox: Pigeons and Doves. A guide to the Pigeons and Doves of the world. Londyn: Christopher Helm, s. 318–319. ISBN 978-1-8734-0360-0.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pigeons. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-14]. (ang.).
- ↑ Ectopistes, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).
- ↑ migratorius, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).
- ↑ a b c Species factsheet: Ectopistes migratorius. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-11-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i The Passenger Pigeon. Smithsonian Institution, 5 listopada 2014. [dostęp 2015-02-02].
- ↑ Chas. J. Maynard: Eggs of North American birds. Boston: 1890, s. 53.
- ↑ a b 360 Degree View of Martha, the Last Passenger Pigeon. Smithsonian Institution. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-25)].
- ↑ Lennart Nilsson: Krukowaty czy sikora?. Uppsala: Oriolus Förlag, 2014, s. 176–177, fot. 10. ISBN 978-91-978652-0-3.