Wikipedia

Godło Polski

symbol Rzeczypospolitej Polskiej

Godło Polski, Godło Rzeczypospolitej Polskiej, właściwie herb Polski[2] – godło i symbol Rzeczypospolitej Polskiej; jego archetypem jest dynastyczny herb Piastów, pierwszych władców Polski.

Godło Polski
Ilustracja
Na podstawie obowiązującej ustawy
(Dz.U. 2005 nr 235, poz. 2000)[1].
Informacje
W oryginale

Herb/Godło Rzeczypospolitej Polskiej[2]

Wprowadzono

26 czerwca 1295 (pierwsza wersja)
29 marca 1928 (obecna wersja)[3]

Tarcza

„francuska”

Opis

Srebrny (biały) ukoronowany orzeł na czerwonej tarczy[2]

Odznaczenie

Order Orła Białego

Multimedia w Wikimedia Commons

Podstawa prawna

edytuj

Zgodnie z art. 28 Konstytucji RP[4] Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu. Korona została przywrócona 31 grudnia 1989 r. ustawą z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[5] (art. 1 p. 19). Jednakże nowy wzór godła został wprowadzony dopiero 22 lutego 1990 r. ustawą z dnia 9 lutego 1990 r. o zmianie przepisów o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej[6].

W ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych[7] ustawodawca określił:

Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy.

Wzór godła Rzeczypospolitej Polskiej zawiera załącznik nr 1 do tej ustawy.

Opis

edytuj

Według załącznika nr 1 do ustawy jest to biały (jednogłowy) orzeł w złotej koronie, ze złotymi szponami i dziobem, zwrócony w prawo[8]. Godło heraldyczne umieszczone jest na czerwonym polu, lekko zwężającej się ku dołowi tarczy herbowej.

Ustawa potwierdza i precyzuje zarazem barwy bieli i czerwieni będące barwami Rzeczypospolitej Polskiej. Określone są one w załączniku nr 2.

Orzeł biały odwzorowany jest symbolicznie w białej, górnej barwie flagi polskiej złożonej z dwóch poziomych pasów. Zgodnie z zasadami heraldyki pas górny polskich barw narodowych reprezentuje białego orła, a dolny – czerwone pole tarczy herbowej[9].

Użycie i ochrona

edytuj
 
Godło Polski na fasadzie ambasady w Zagrzebiu

Współcześnie jest to chroniony prawem symbol państwa polskiego. Jego wizerunek widnieje na budynkach administracji publicznej wszystkich szczebli. Jest obecny w szkołach oraz sądach. Ponadto jest reprezentowany na awersach polskich monet, a także koszulkach sportowców reprezentujących Polskę[10][11]. Niemniej jednak w Polsce pojawia się wiele pytań o granicę eksponowania oraz dowolnego interpretowania symbolu narodowego, a także traktowania jako pamiątkowy gadżet[12].

Znieważenie, niszczenie, uszkadzanie lub usuwanie godła Polski to występek zagrożony karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do roku. Art. 137 § 1 Kodeksu karnego w tym samym zakresie obejmuje ochroną flagę, sztandar, chorągiew, banderę, flagę lub inny polski znak państwowy.

Art. 137 § 2 k.k. reguluje kwestię znieważenia lub niszczenia znaków państwowych obcego państwa na terenie Polski. Ochrona prawna z tytułu art. 137 § 2 k.k. ogranicza się do znaków wystawionych publicznie przez przedstawicielstwo tego państwa lub na zarządzenie polskiego organu władzy. Zgodnie z tak zwaną klauzulą wzajemności z art. 138 § 1 k.k. znaki państwa obcego na terenie Polski są objęte ochroną jedynie w przypadku gdy państwo obce zapewnia wzajemność. Naruszenie przepisów o używaniu godła RP stanowi wykroczenie zagrożone karą aresztu lub grzywny[13].

Tradycja heraldyczna

edytuj
 
Herb Ludwika Andegaweńskiego i herby polskich książąt, Herbarz Geldrii, koniec XIV w.

Orzeł przedstawiony jest zgodnie z tradycją heraldyczną, w postaci gotowej do walki. Nieprawdą jest, jakoby złamana została w tym przypadku heraldyczna zasada alternacji, która każe tak dobierać tynktury, aby kolor znajdował się na metalu lub metal na kolorze (metalami w heraldyce są srebro i złoto, najczęstszymi kolorami – czerwień i błękit). Biel oddaje w heraldyce metal srebrny, tak więc nie ma potrzeby dodatkowego oddzielania bieli orła od czerwonego tła. Polskie godło nosi nazwę własną Orzeł Biały, ale heraldyczny opis państwowego symbolu brzmi: w polu czerwonym srebrny orzeł w złotej koronie. Ułożenie głowy orła w prawo (w stronę zaszczytną ku prawemu skrzydłu) jest w heraldyce naturalne i nie wymaga dodatkowego określenia.

Również nieprawdziwe jest twierdzenie, że ukoronowanie orła oznacza niepełną suwerenność. Owszem, w zachodnioeuropejskiej heraldyce ukoronowanie przedstawianego na tarczy zwierzęcia czy postaci oznaczało zwykle zależność lenną. Ukoronowany Orzeł Biały przeciwnie, od początku symbolizował suwerenność Polski.

Od wizerunku orła białego na czerwonym polu wywodzą się biało-czerwone barwy flagi polskiej. Zgodnie z zasadami heraldyki pas górny reprezentuje białego orła, a dolny czerwone pole tarczy herbowej[9]. Kolory te według symboliki używanej w heraldyce mają następujące znaczenie:

  • Koloru białego używa się w heraldyce jako reprezentacji srebra. Oznacza on także wodę, a w zakresie wartości duchowych czystość i niepokalanie.
  • Kolor czerwony jest symbolem ognia, a z cnót oznacza odwagę i waleczność[9].

Błędy i krytyka

edytuj

Błędem z punktu widzenia nazewnictwa heraldycznego, jest zastosowana w Ustawie pisownia godło Rzeczypospolitej Polskiej, podczas gdy zamieszczona w artykule Ustawy definicja opisuje cały herb, a więc godło wraz z tarczą barwy czerwonej. Fragment ten powinien więc brzmieć herb Rzeczypospolitej Polskiej. Wynika to z faktu, że godłem państwowym jest sam stylizowany heraldycznie, ukoronowany orzeł biały, zaś godło umieszczone w czerwonym polu tarczy, zgodnie z zasadami heraldyki, jest już herbem[14].

Traktowanie określeń: herb oraz godło jako synonimów powoduje komplikacje podczas opisywania symbolu państwa, gdyż symbolem niektórych państw były i są godła, podczas gdy inne państwa używają herbów. Przykładem godła jako symbolu państwa było godło ZSRR (gdzie nie występuje tarcza herbowa), a przykładem herbu jako symbolu państwa, jest herb Rosji.

Osobne artykuły: Herby i godła państw świata, Herb państwowy i Godło państwowe.

Opracowany w 1927 roku wzór orła, stosowany z niewielkimi zmianami do dzisiaj, wzbudził w momencie jego przyjęcia kontrowersje. Krytykowano głównie kilka błędów formalnych:

  • przepaska na skrzydłach, oraz oręż, czyli łapy wraz ze szponami oraz dziób, powinny być złote,
  • w koronie powinny być prześwity między kwiatonami,
  • zakończenia przepaski powinny mieć kształt trójliścia, a nie gwiaździstej rozety (w wersji po 1990 roku dokonano korekty tego elementu),
  • rysunek powinien być płaski z czarnymi liniami konturowymi, nie zaś cieniowany.

Część krytyków zarzucała użycie korony otwartej bez krzyża – zaczerpniętej z pieczęci majestatycznej Przemysła II, zamiast zamkniętej z jabłkiem i krzyżem, której wzorem winna być korona Chrobrego. Zakwestionowano też złote obramowanie tarczy (usunięte po 1990 roku). Większość z tych uwag przewijała się w czasie dyskusji nad zmianą godła w roku 1990. Jednak pomimo tych formalnych uchybień postanowiono zachować wzór z 1927 roku jako najbardziej popularny, dokonując tylko niewielkich korekt: w czasach PRL wzorowano na nim kolejne wersje orła bez korony, używała go również Polonia i rząd na uchodźstwie (choć ze zmienioną koroną – zamkniętą z krzyżem).

Według opublikowanych w 2017 badań heraldyka Jerzego Michty, projekt Kamińskiego jest w rzeczywistości kopią wizerunku polskiego orła na stworzonym przez francuską medalierkę Élisę Beetz-Charpentier medalu ku czci Ignacego Paderewskiego z 1924[15]. W październiku 2018 roku Andrzej-Ludwik Włoszczyński, powołując się na publikację Jerzego Michty oraz przeprowadzone przez siebie badania stwierdził, że inspiracją Kamińskiego mogła być wyłącznie plakieta Elise Beetz-Charpentier z roku 1924[16]. W grudniu 2018 roku Aleksander Bąk opublikował kopię umowy z dnia 15 maja 1934 roku, zawartej pomiędzy Mennicą Paryską a medalierką Élisą Beetz-Charpentier[17]. Jego zdaniem stanowi to dowód, że plakieta nie została wyemitowana w roku 1924, lecz dopiero w roku 1934, a teza Jerzego Michty i wnioski sformułowane przez Andrzeja-Ludwika Włoszczyńskiego są niezgodne z prawdą[18].

Legenda

edytuj
Osobny artykuł: Lech, Czech i Rus.
 
Lech z braćmi przy gnieździe orła

Według legendy założyciel państwa Polan, Lech, podczas postoju w okolicach Poznania ujrzał pod wieczór sporych rozmiarów gniazdo na drzewie. Znajdował się w nim biały orzeł z trzema pisklętami. Gdy Lech przyglądał się mu, orzeł rozpostarł skrzydła na tle nieba czerwonego od zachodzącego słońca. Lech zachwycił się, postanowił tam osiąść, umieścił orła w swym herbie, a miejsce na pamiątkę nazwał Gniezdnem (obecnie Gniezno) od słowa gniazdo. Historia ta będąca częścią legendy o Lechu, Czechu i Rusie pierwszy raz spisana została w Kronice wielkopolskiej napisanej po łacinie w 1273[19] oraz w „Kronice Dalimila” spisanej w języku czeskim w 1319.

Informacje o orle jako godle Królestwa polskiego zanotowane zostały przez polskich pisarzy historycznych. Zanotował ją Jan Długosz w swoich Rocznikach, pisanych w latach 1455–1480[20]. W tekście autor wskazał na podobieństwa do godła Rzymu. Legendę o Lechu oraz orle zakładającym gniazdo wspomniał także w 1555 roku w swoim dziele De origine et rebus gestis Polonorum (pol. O pochodzeniu i czynach Polaków) polski historyk Marcin Kromer[21].

Niektórzy uczeni upatrują w legendzie podania o założeniu Rzymu przez Romulusa i Remusa. Jej elementem jest auspicjum, starożytny rytuał wnioskowania z lotu ptaków drapieżnych (np. orła) o aprobacie bogów dla podjętych zamierzeń.

Mniej romantyczna wersja zakłada, że Polanie mogli przyjąć emblemat orła jako symbol mocy (orzeł był towarzyszem Jowisza i nosicielem jego piorunów) wzorując się na cesarstwie rzymskim, lub po 800 roku jego następcy, Świętym Cesarstwie Rzymskim, od którego symbol orła przejęło wiele europejskich państw. Znak był znany wśród Polan głównie ze zdobnictwa celtyckiego lub rzymskich monet, docierających na ich ziemie szlakiem bursztynowym[2].

Historia

edytuj
 
Denar Princes Polonie Bolesława Chrobrego z wizerunkiem ptaka

Orzeł jako godło jest znany od czasów starożytnych. Był używany m.in. w starożytnym Imperium Rzymskim jako symbol legionowy. We wczesnym średniowieczu orła używali również Goci, Gepidowie i Frankowie. Od średniowiecza był również symbolem Świętego Cesarstwa Rzymskiego i Cesarstwa Bizantyńskiego.

Wizerunku orła w koronie dopatrywano się na słynnym denarze Princes Polonie Bolesława Chrobrego z około 1005-1007 roku, traktując go jako najwcześniejszy zachowany wizerunek „herbu Polski”. Wśród uczonych nie ma jednak pewności, jaki ptak przedstawiony jest na monecie[22]. Według dawniejszych opracowań (Kazimierz Stronczyński, Marian Gumowski) utożsamiających ptaka z orłem, byłby to bielik zwyczajny (charakterystyczne kropki odzwierciedlają białe lotki widoczne w naturze na jego złożonych skrzydłach). Obecnie jednak większość najważniejszych numizmatyków, archeologów i historyków (m.in. Ryszard Kiersnowski, Zygmunt Zakrzewski, Stanisław Suchodolski) zgadza się, że ptak na monecie nie przedstawia orła i nie ma związku z późniejszym herbem Polski. Uczeni zwracają uwagę, że denar Chrobrego wykazuje duże podobieństwo do monet wybijanych przez czeskiego księcia Władywoja. Autorytet w dziedzinie średniowiecznych denarów, prof. Stanisław Suchodolski uważa, że na monecie przedstawiony jest paw indyjski, który był wówczas ważnym symbolem chrystologicznym i symbolem św. Wojciecha[23].

 
Płytka ceramiczna z wyobrażeniem orła, Gniezno XII wiek
 
Orzeł na pieczęci majestatycznej Przemysła II z 1295, najstarsze znane użycie polskiego godła

Orzeł występował na monetach i pieczęciach książąt piastowskich, tarczach i chorągwiach od XII wieku. Początkowo funkcjonuje w herbach śląskich linii Piastów. Po raz pierwszy jako godło książęce pojawia się na pieczęci konnej Kazimierza opolsko-raciborskiego w 1222 r.[24] Później stopniowo jest przejmowany jako herb przez kolejne linie Piastów, najpóźniej pojawia się na pieczęciach książąt mazowieckich, bo dopiero po 1271 r.[9] Jako oficjalny herb całego państwa polskiego zaczął być używany od 1295 przez Przemysła II, który po raz pierwszy użył ukoronowanego orła jako godła państwa na rewersie pieczęci majestatycznej z 1295 r.[9]

Forma graficzna orła zmieniała się przez wieki. Dzisiejsza jego forma, przyjęta w 1927 roku (projekt profesora Zygmunta Kamińskiego[25]), jest wzorowana na orle z epoki Stefana Batorego. Trzeba zauważyć, że projekt ten jest w zasadzie bardziej przystosowany do pieczęci lub tarczy okrągłej niż do prostokątnej (heraldycznej).

 
Chorągiew z herbem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, XVI w.
 
Orzeł Jagiellonów na modlitewniku Anny Jagiellonki z 1582

Zmieniała się także cała tarcza – w Rzeczypospolitej Obojga Narodów tarcza stała się czwórdzielna, z naprzemiennymi wizerunkami polskiego Orła i litewskiej Pogoni. Jednocześnie królowie używali też własnych herbów, zwykle umieszczając je w tarczy sercowej herbu państwowego (np. Snopek Wazów).

Osobny artykuł: Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Po rozbiorach wiele utworzonych przez zaborców guberni, prowincji i województw polskich otrzymało nowe herby – nadal przewijał się na nich biały orzeł, bez korony albo z koroną, albo z głową odwróconą na lewą część czoła; gdzieniegdzie występowała też Pogoń mimo wygasłej unii. Najczęściej były to herby złożone z godłem zaborcy (np. Wielkie Księstwo Poznańskie miało herb z czarnym orłem tak jak inne prowincje pruskie, ale z tarczą sercową czerwoną, na której widniał polski orzeł w koronie).

Osobne artykuły: Herb Księstwa Warszawskiego i Herb Królestwa Polskiego.

W czasie powstania listopadowego rozgorzała dyskusja na temat godła. Wzorując się na rewolucyjnej Francji historyk Joachim Lelewel zaproponował aby nad Orłem i Pogonią umieszczonymi na amarantowym tle znalazła się czapka frygijska zamiast korony. Miało być to symbolem zwycięstwa ludowładztwa. Sejm uznał to jednak za symbolikę jakobińską i pozostał przy godle jagiellońskim[26].

Po powstaniu listopadowym imperatorzy wszechrosyjscy, tytułujący się również królami (carami) Polski, przejęli polski Order Orła Białego z niebieską wstęgą, który odtąd cieszył się w Rosji uznaniem.

Na herbie z okresu powstania styczniowego widnieje, oprócz orła i Pogoni, Archanioł Michał – patron Rusi.

Po rozbiorach ludność polska skrzętnie zbierała przedrozbiorowe grosze i inne polskie monety z herbem Rzeczypospolitej (Orzeł Biały oraz Pogoń na czterech polach tarczy heraldycznej)[potrzebny przypis]. Oczywiście nie mogło zabraknąć orła na sztandarach i emblematach powstańczych, często nadal z Pogonią litewską.

W 1916 Austria i Niemcy przystały na odnowienie Królestwa Polskiego. W 1917 wyemitowano pierwsze banknoty polskie z orłem w koronie na tarczy niepodzielnej.

Po odzyskaniu niepodległości wszystkie siły polityczne były zgodne, że godłem ma być Orzeł Biały. Kwestia sporna dotyczyła korony. Przeciwko jej umieszczeniu nad głową orła byli politycy Polskiej Partii Socjalistycznej oraz działacze ruchu ludowego. Najbardziej przeciw umieszczeniu w godle korony był ludowiec Stanisław Thugutt[26]. Ostatecznie orła w koronie jako godło państwowe wprowadzono ustawą uchwaloną przez Sejm Ustawodawczy 1 sierpnia 1919[27]. Oficjalny wizerunek godła przypominał orła Stanisława Poniatowskiego i był używany do 1927, kiedy powstała nowa wersja według projektu Zygmunta Kamińskiego. Odrzucono tradycyjną formę, zastępując ją nową (Zobacz też sekcje: Tradycja heraldyczna, Błędy i krytyka), m.in. usunięto krzyż z korony, dodano dwie pięcioramienne rozety[28].

W czasie II wojny światowej polscy komuniści zdecydowali się na wprowadzenie nowego symbolu państwowego. Wanda Wasilewska poleciła wówczas Janinie Broniewskiej opracowanie projektu orła na czapki mundurowe żołnierzy 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W oparciu o orła z sarkofagu Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego w katedrze płockiej powstał nowy orzeł bez korony. Szybko, bo już w 1944 roku, komunistyczne władze reprezentowane przez PKWN zdecydowały wrócić do przedwojennego wizerunku orła, ale usunęły koronę z głowy orła. W 1947 roku ogłoszono konkurs na godło państwowe, ale pozostał on nierozstrzygnięty. Ostatecznie w konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 roku opublikowano wizerunek orła, który od przedwojennego różnił się brakiem korony, a złoty otok zastąpiło obramowanie tarczy w formie generalskiego wężyka[29]. Usunięcie potwierdzono dodatkowo dekretem z roku 1955, jednocześnie zrezygnowano z obramowania tarczy[30]. Rząd RP na uchodźstwie w odpowiedzi Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 listopada 1956 r. umieścił na głowie orła zamkniętą koronę zwieńczoną krzyżem[31].

W okresie przemian ustrojowych po wyborach parlamentarnych w 1989 roku posłowie Stronnictwa Demokratycznego wnieśli projekt ustawy przewidujący przywrócenie orłowi korony. Początkowo wątpliwości co do tego pomysłu wysuwał kierowany przez Bronisława Geremka Obywatelski Klub Parlamentarny, nie negując zasadności tej zmiany, ale wskazując na jej przedwczesność z uwagi na brak przyjęcia w całości nowej konstytucji[32][33]. Ostatecznie propozycję tę Sejm PRL X kadencji uwzględnił przy zmianie Konstytucji PRL, przyjmując ustawę niemal jednogłośnie (374 głosy za, 1 głos przeciw), przywracając tym samym orłowi koronę według wzoru z roku 1927[6][32].

W 2018 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoczęło prace nad nowelizacją ustawy o symbolach państwowych, w tym załącznika zawierającego wzór godła państwowego. Zmiany mają dotyczyć głównie dostosowania wzorów do aktualnych technologii, ale zaplanowano także zmiany w wyglądzie (m.in.) skrzydła mają być lustrzanym odbiciem, prześwity w koronie, nogi złote[34].

Od października 2022 organy administracji rządowej zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 30 września 2022 używają w swojej identyfikacji wizualnej nowej wersji orła z godła państwowego[35][36], który od ustawowego różni się m.in. pozłacanymi nogami do linii upierzenia oraz kształtem skrzydeł, które stały się lustrzanymi odbiciami[37].

Orzeł Biały na znakach narodowych na przestrzeni wieków

edytuj

Orzeł Biały na flagach polskich

edytuj

Orzeł Biały w herbach miast w Polsce

edytuj

Orzeł w polskiej symbolice wojskowej

edytuj
Osobny artykuł: Polski orzeł wojskowy.
  • Orzeł wojskowy w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
  •  
    Wojska Lądowe
  •  
    Marynarka Wojenna
  •  
    Siły Powietrzne
  •  
    Wojska Specjalne
  •  
    Wojska Obrony Terytorialnej
  •  
    Logo Ministerstwa Obrony Narodowej

Orzeł w polskich odznaczeniach

edytuj

Inne przykłady zastosowania symbolu Orła Białego i Godła Polski

edytuj

Próby „identyfikacji” orła

edytuj
 
Bielik

Heraldyczny stylizowany orzeł przedstawiony na godle ma charakter symboliczny (zob. orzeł jako symbol) i jako taki nie stanowi odzwierciedlenia konkretnego gatunku ptaka. Mimo to niekiedy podejmowane są próby łączenia go z rzeczywistymi gatunkami potocznie zaliczanymi do orłów, bądź doszukiwania się w nich pierwowzoru lub inspiracji dla powstania godła.

W tym kontekście orzeł z polskiego godła wiązany jest najczęściej z bielikiem, ale także z dziewięcioma innymi gatunkami ptaków, takimi jak: orzeł przedni, orzeł cesarski, orzeł stepowy, orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, orzełek południowy, bielik wschodni, gadożer oraz rybołów[43][44][45]. Na korzyść bielika ma przy tym świadczyć fakt, że na większości wizerunków skoki orła na godle są nieopierzone, dziób jest duży, a barwa piór biała, właściwa barwie piór ogona i głowy starszych osobników tego gatunku[46][43][a].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W powszechnym mniemaniu bielik jest uważany za orła, jednak w rzeczywistości przedstawiciele rodzaju Haliaeetus, do którego należy ten gatunek, są genetycznie bliżej spokrewnieni z rodzajami Ichthyophaga, Milvus i Haliastur niż z orłami właściwymi zgrupowanymi w podrodzinie Aquilinae[47][48]. Tym niemniej nie tylko w polskim nazewnictwie zwyczajowym bielika określa się jako orła – w krajach Europy Zachodniej określa się go mianem orła morskiego (niem. – Seeadler, ang. – sea-eagle)[49][50]. Ponadto niektórzy ornitolodzy przyjmują bardzo szeroką definicję orła („duże ptaki drapieżne, które nie są kaniami, myszołowami, sępami, sokołami lub jastrzębiami”), dopuszczając możliwość określania mianem orła oprócz orłów właściwych także orłów morskich[51]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Strona główna Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej - Internetowy System Aktów Prawnych (Dz.U. 2005 nr 235, poz. 2000).
  2. ↑ a b c d Alfred Znamierowski: Insygnia, symbole i herby polskie. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 109–130. ISBN 83-7311-601-X.
  3. ↑ Ostatnia modyfikacja 22 lutego 1990.
  4. ↑ Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483.
  5. ↑ Dz.U. z 1989 r. nr 75, poz. 444.
  6. ↑ a b Dz.U. z 1990 r. nr 10, poz. 60.
  7. ↑ Dz.U. z 2024 r. poz. 155.
  8. ↑ Heraldycznie w prawo, tj. w lewą stronę dla obserwatora; patrz zasady blazonowania.
  9. ↑ a b c d e Stanisław Russocki, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978.
  10. ↑ Dz.U. z 2024 r. poz. 1488.
  11. ↑ Dz.U. z 2012 r. poz. 490.
  12. ↑ Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych, art. 16. 1. Symbole Rzeczypospolitej Polskiej nie mogą być umieszczane na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego. 2. Dozwolone jest umieszczanie na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego godła lub barw Rzeczypospolitej Polskiej w formie stylizowanej lub artystycznie przetworzonej.
  13. ↑ Art. 49 § 2 Kodeksu wykroczeń.
  14. ↑ Raport NIK Informacja o wynikach kontroli używania symboli państwowych przez organy administracji publicznej, przypis na str. 15 (format pdf).
  15. ↑ Wiktor Ferfecki, Godło Polski jest plagiatem?, „Rzeczpospolita”, 29 października 2018 [dostęp 2018-10-29].
  16. ↑ Andrzej-Ludwik Włoszczyński, Dwa w jednym [online], 17 października 2018 [dostęp 2018-10-17], Cytat: Raczej trudno, patrząc na oba artefakty, mówić o zbieżności myślenia i przypadkowości, ze względu na zbyt dużą szczegółowość formy orła i jej nietypowość. Inspiracja wydaje się być, w tym układzie, daleko posunięta i o ile forma wykazuje bardzo duże podobieństwo, to już idea stojąca za nią jest w 100% identyczna. Jeżeli dodamy do tego dość ogólnikowe wypowiedzi Kamińskiego na temat inspiracji, bez wskazywania detalicznego tychże, mamy domniemanie graniczącą z pewnością, że tąże inspiracją była wyłącznie plakieta Elise Beetz-Charpentier z roku 1924.
  17. ↑ Aleksander Bąk, Dowód prawdy [online], JakiZnakTwoj.pl, 5 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-15].
  18. ↑ Aleksander Bąk, Co ja paczę… – i nie wierzę [online], Wiem-Jak.com, 4 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-04].
  19. ↑ Brygida Kürbisówna, Studia nad Kroniką wielkopolską, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1952.
  20. ↑ Mecherzyński 1867 ↓.
  21. ↑ Błażewski 1857 ↓.
  22. ↑ Tadeusz Kałkowski: Tysiąc lat monety polskiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 40–41.
  23. ↑ Stanisław Suchodolski: Orzeł czy paw? Jeszcze o denarze Bolesława Chrobrego z napisem PRINCES POLONIE. Inter Orientem et Occidentem. Studia z dziejów Europy Środkowowschodniej ofiarowane Prof. Janowi Tyszkiewiczowi, Warszawa 2002. Wyd. DiG. [dostęp 2014-05-04].
  24. ↑ Wojciech Górczyk, Półksiężyc, orzeł, lew i smok. Uwagi o godłach napieczętnych Piastów, „Histmag” ISSN 1896-8651 [1].
  25. ↑ Godło Polski jest plagiatem? [online], www.rp.pl [dostęp 2020-08-05] (pol.).
  26. ↑ a b Jerzy Besala, Tyrani i błaźni. Od cezarów rzymskich i Henryka VIII Tudora do Stalina i Hitlera. Bellona Warszawa 2013, s. 362.
  27. ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 69, poz. 416.
  28. ↑ Dz.U. z 1927 r. nr 115, poz. 980.
  29. ↑ Z Orłem Białym poprzez wieki. Cz. 5: Symbolika państwowa PRL i III RP – Histmag.org [online] [dostęp 2017-04-28].
  30. ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 47, poz. 314.
  31. ↑ Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 listopada 1956 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, przez dodanie Krzyża w Koronie. (Dz.U. z 1956 r. Nr 3, poz.1).
  32. ↑ a b Lesław Lech: Orłu korona, narodowi reformy – wspomnienia posła na Sejm RP. Przegląd Dziennikarski, 20 stycznia 2015. [dostęp 2017-07-15].
  33. ↑ Waldemar Kowalski: Orzeł biały znów w koronie. Jak PRL zmienił się w III RP przy aplauzie generała Jaruzelskiego. Natemat, 26 grudnia 2014. [dostęp 2017-07-15].
  34. ↑ Wiktor Ferfecki, Wiemy, kto narysuje Polakom nowe godło, „rp.pl”, 26 października 2018 [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  35. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 września 2022 r. w sprawie sposobu używania wizerunku orła ustalonego dla godła Rzeczypospolitej Polskiej oraz barw Rzeczypospolitej Polskiej do celów wspólnej identyfikacji wizualnej (Dz.U. z 2022 r. poz. 2102).
  36. ↑ Wspólna identyfikacja wizualna administracji rządowej. gov.pl, 19 października 2022. [dostęp 2022-10-31].
  37. ↑ Wiktor Ferfecki: Rząd zmienił sobie godło państwowe. rp.pl, 18 października 2022. [dostęp 2022-10-31].
  38. ↑ Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U. 1919 nr 69, poz. 416. ISAP. [dostęp 2018-11-21].
  39. ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach. Dz.U. 1927 nr 115 poz.980.. ISAP. [dostęp 2018-11-21].
  40. ↑ Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 listopada 1956 r. o zmianie Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach, barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach przez dodanie Krzyża w Koronie. Dz.U Władz RP na Uchodźstwie 1956 nr 3, poz. 3.. ISAP. [dostęp 2018-11-21].
  41. ↑ Ustawa o godle, barwach i hymnie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. z 1980 r. nr 7, poz. 18).
  42. ↑ Andrzej Heidrich Andrzej Heidrich nie żyje. To on zaprojektował polskie banknoty.
  43. ↑ a b Tomasz Pietras, Znak zwycięskiego orła, mowiawieki.pl [zarchiwizowane 2002-07-17].
  44. ↑ TEMAT TYGODNIA – Zagadka polskiego orła, „TWiNN” [dostęp 2017-01-20].
  45. ↑ Najnowsze dzieje symboli państwowych i narodowych polski [online], www.pogotowieflagowe.pl [dostęp 2017-01-20].
  46. ↑ Mizera 1999 ↓, s. 5.
  47. ↑ Heather R.L. Lerner, David P. Mindell, Phylogeny of eagles, Old World vultures, and other Accipitridae based on nuclear and mitochondrial DNA, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 37 (2), 2005, s. 327–346, DOI: 10.1016/j.ympev.2005.04.010, ISSN 1055-7903 [dostęp 2024-03-27] (ang.).
  48. ↑ J.H. Boyd III: Accipitridae: Hawks, Kites, Eagles. [w:] Aves–A Taxonomy in Flux 3.05 Introduction [on-line]. John Boyd’s Home Page. [dostęp 2016-08-14]. (ang.).
  49. ↑ Andrzej Kruszewicz, Ptaki Polski, t. 1, Warszawa: „Multico” Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 148–156, ISBN 978-83-7763-327-4.
  50. ↑ Mizera 1999 ↓, s. 12–13.
  51. ↑ Mizera 1999 ↓, s. 12–14.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Godło_Polski&oldid=75535524”
  NODES
admin 5
Idea 1
idea 1
INTERN 2
Note 1