Wikipedia

Hannibal

kartagiński dowódca wojskowy
Ten artykuł dotyczy kartagińskiego wodza. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Hannibal (pun. 𐤇𐤍𐤁𐤏𐤋 𐤁𐤓𐤒, stgr. Ἀννίβας; ur. 247 p.n.e., zm. 183 p.n.e.) – kartagiński dowódca wojskowy i polityk, syn Hamilkara Barkasa, uważany za jednego z najwybitniejszych wodzów starożytności[1][2].

Hannibal Barkas
𐤇𐤍𐤁𐤏𐤋 𐤁𐤓𐤒
Ilustracja
Wódz Armii (rb mhnt)
Data i miejsce urodzenia

247 p.n.e.
Kartagina

Data i miejsce śmierci

183 p.n.e.
Bitynia

Przebieg służby
Lata służby

224–200 p.n.e.

Siły zbrojne

armia Kartaginy

Stanowiska

Strateg Libii

Główne wojny i bitwy

II wojna punicka

Późniejsza praca

polityk

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys

edytuj
 Wszystkie daty w tej sekcji dotyczą domyślnie lat przed naszą erą.

Był synem Hamilkara Barkasa. Od roku 237 przebywał w Hiszpanii. Miał greckich nauczycieli, czytał greckie teksty o strategii[3]. Od roku 224 dowodził oddziałem kawalerii[4]. W roku 221, w wieku 25 lat przejął dowództwo nad kartagińską armią w Hiszpanii po śmierci Hazdrubala Starszego, który zginął w zamachu[5]. W rok później poszerzył panowanie kartagińskie w Hiszpanii po rzekę Tag[1]. Oprócz wojskowych wypraw stosował również dyplomatyczne działania, m.in. ożenił się z Hiszpanką[6]. W roku 219 zdobył i zniszczył miasto Sagunt sprzymierzone z Rzymem. Rzym nie udzielił pomocy Saguntowi, lecz uznał działania Hannibala za złamanie układu z roku 226 i wypowiedział wojnę Kartaginie[7][8]. W ten sposób rozpoczęła się II wojna punicka.

Wojna z Rzymem

edytuj
 
II wojna punicka

Aby uprzedzić rzymski atak, Hannibal zadecydował o skierowaniu działań wojennych na terytoria przeciwnika. Liczył na wsparcie ludów galijskich i italskich we wspólnej walce przeciw rzymskiej ekspansji[9]. Z powodu przewagi przeciwnika na morzu Kartagińczycy musieli przemaszerować do Italii drogą lądową: przez Hiszpanię, południową Galię i Alpy Zachodnie do Galii Przedalpejskiej i Italii[10]. W sierpniu 218 roku armia pod dowództwem Hannibala w sile 50 tysięcy pieszych i 9000 konnych przekroczyła Pireneje[11], podczas gdy w Hiszpanii pozostały 15-tysięczne oddziały pod wodzą Hazdrubala[10]. We wrześniu Kartagińczycy przekroczyli Rodan, po czym przeszli przez Alpy, prawdopodobnie przełęczą Mont-Cenis[12]; do Italii przeprawiło się 20 tysięcy piechoty i 6000 jazdy[1], lecz szeregi punickiej armii zgodnie z przewidywaniami Hannibala zasiliły oddziały celtyckich Insubrów i Bojów[12]. Po zregenerowaniu armii, w listopadzie Hannibal pokonał armię Publiusza Korneliusza Scypiona nad rzeką Ticinus, w grudniu rozbił połączone armie konsularne nad Trebią, a w roku 217 ominął stacjonującą pod Arretium armię konsula Gajusza Flaminiusza, po czym wprowadził ją w zasadzkę i 23 czerwca doszczętnie rozgromił nad Jeziorem Trazymeńskim[1]. Ostra zima w północnej Italii i późniejsza przeprawa przez bagna spowodowała, że spośród ponad trzydziestu idących z armią słoni bojowych ostał się tylko jeden[13], a sam Hannibal stracił jedno oko wskutek zakażenia[14].

 
Zniszczenie wojsk rzymskich w bitwie pod Kannami

2 sierpnia 216 roku w walnej bitwie pod Kannami Kartagińczycy unicestwili dwukrotnie większą armię rzymską; zginęło około 50 tysięcy żołnierzy rzymskich, konsul Emiliusz Paulus i 80 senatorów, podczas gdy straty po stronie kartagińskiej wyniosły około 7000 poległych, z czego 4000 stanowili sojuszniczy Galowie[15]. Hannibal zastosował po raz pierwszy manewr, zwany później manewrem kanneńskim (dwustronne oskrzydlenie i okrążenie nieprzyjaciela)[1]. Po tej klęsce Rzymianie nie podejmowali już otwartych bitew z Hannibalem, zamiast tego przenosząc ciężar działań wojennych do Hiszpanii.

Przez kolejnych 10 lat Hannibal pozostawał w Italii. Ze względu na szczupłość swoich sił nie zajął on Rzymu. Celem jego działań było odwrócenie od Rzymu jego dotychczasowych sprzymierzeńców. Rzeczywiście kilka miast w Italii, w tym Kapua w Kampanii, zdecydowało się poprzeć Kartagińczyka[16]. W roku 204 Scypion Afrykański Starszy wylądował w północnej Afryce, zmuszając Hannibala do wycofania się z Italii, zaś w 202 roku pokonał jego wojska w bitwie pod Zamą, zmuszając Kartaginę do zawarcia niekorzystnego traktatu pokojowego[17]. Kartagina straciła wszystkie swoje posiadłości poza Afryką i musiała zapłacić kontrybucję oraz podporządkować swoją politykę zagraniczną Rzymowi.

Po II wojnie punickiej

edytuj

Hannibal pozostał dowódcą armii kartagińskiej do roku 200, gdy został odwołany pod wpływem nacisków rzymskich, następnie w roku 196 pełnił urząd sufeta. Jako sufet przeprowadził reformy ograniczające władzę oligarchicznego Trybunału Stu Czterech, którego członkowie odtąd byli corocznie wybierani zamiast zasiadać w tym gremium dożywotnio[18]. Ponadto mając poparcie ludu wyegzekwował zaległe należności od kartagińskich arystokratów[19]. Rządy Hannibala przywróciły kraj do dobrobytu gospodarczego, co umożliwiło spłacenie ogromnej kontrybucji wojennej[1].

W roku 195 oskarżony przez możnych o konszachty z Antiochem III przeciw Rzymowi, musiał uciekać z kraju, udając się najpierw do Tyru[20], po czym faktycznie znalazł się na dworze seleukidzkiego króla Antiocha w Efezie. Po klęsce Antiocha w wojnie z Rzymem w roku 189 uciekł do Bitynii do króla Prusjasza, gdzie w 183 roku popełnił samobójstwo wypijając truciznę[19], którą dostał od ojca i nosił zawsze w pierścieniu, by nie wpaść w ręce Rzymian. Przed śmiercią powiedział: „Uwolnijmy Rzymian od ich długiego niepokoju, skoro twierdzą, iż zbyt długo jest czekać na śmierć starego człowieka”. Został pochowany w grobowcu między Chalkedonem a Nikomedią[21].

Pliniusz Starszy i Plutarch[22] odnotowują, że grób Hannibala znajduje się w Libii na wybrzeżu Morza Marmara. Według niektórych Libia czyli 'Libyssa' znajdowała się w Gebze (Ghebse, Givyza), pomiędzy Bursą a Üskudarem[23]. W. M. Leake utożsamiając Gebze ze starożytną Dakibyzą (Dacibyza), umieścił je dalej na zachód[24].

Lokalizacja grobu Hannibala nie została dostatecznie określona. Z inicjatywy tureckiego męża stanu Atatürka, wielkiego miłośnika Hannibala, zbudowano w 1981 roku na południu dzisiejszego Gebze, monumentaly grobowiec Hanibalin Mezari-Gebze.

(Fragmenty zapadniętej budowli w Gebze, uważanej za grób Hannibala, kolidują ze starożytnym opisem kurhanu).

Autorzy antyczni o Hannibalu

edytuj

Przez szesnaście lat prowadził wojnę przeciwko Rzymianom w Italii bez przerwy i w całym tym okresie nigdy nie zwolnił swojej armii ze służby w polu. Zarazem utrzymywał te liczne tłumy pod kontrolą, a wolny od niechęci wobec niego lub wobec kogokolwiek innego. W dodatku było tak, mimo że zatrudniał oddziały, które należały nie tylko do obcych krajów, ale także do różnych ras. Prowadził ze sobą Afrykanów, Hiszpanów, Celtów, Liguryjczyków, Italów i Greków, ludzi, którzy naturalnie nie mieli ze sobą nic wspólnego, jeśli chodzi o prawo, zwyczaje, język czy w jakikolwiek inny sposób. Co więcej – dzięki umiejętnościom przywódczym potrafił narzucić swój autorytet pojedynczym głosem i własną wolą nawet ludziom tak całkiem różnego pochodzenia. Osiągnął to w stale zmieniających się warunkach, często korzystając z pomyślnych wiatrów fortuny, ale również wtedy, gdy wiatr zmienił kierunek na przeciwny.

Polibiusz, 9.22–26

Scypion spytał Hannibala, kto jest największym dowódcą. W odpowiedzi Hannibal ogłosił najwspanialszym Aleksandra Macedońskiego, który kroczył przez niezbadane terytoria z niewielkim wojskiem, przekraczając granice ludzkich pragnień. Gdy Scypion spytał, którego dowódcę umieścił by tuż za nim, Hannibal wymienił Pyrrusa, gdyż uczył, jak zakładać obozy, i sztuki zwyciężania. Wtedy Scypion spytał, kto jest trzecim z kolei, a wówczas Hannibal wymienił siebie. Śmiejąc się, Scypion spytał, jakie przyznałby sobie miejsce, gdyby pokonał jego, Scypiona. Wówczas, bez wątpienia – odpowiedział Hannibal – umieściłbym siebie przed wszystkimi innymi dowódcami.

Liwiusz XXXV, 14

Cechowało go nieludzkie okrucieństwo i wiarołomność więcej niż punicka; nic nie było dla niego rzetelnie, nic święte, ani bogobojność, ani przysięga, ani wiara.

Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu XXI, 4

Znaczenie

edytuj
  • Rzymianie po serii zwycięstw Hannibala ukuli powiedzenie: „Hannibal ante portas”, co oznacza „Hannibal u bram”, które do tej pory jest używane jako ostrzeżenie przed nadchodzącym niebezpieczeństwem[25]. Natomiast rosyjski frazeologizm „Hannibalowa przysięga” (Аннибалова клятва) oznacza wyraz zdecydowanej determinacji, by o coś walczyć do zwycięstwa lub do końca życia[26].
  • Hannibala uznaje się za jednego z największych wodzów starożytności. Jego manewry były analizowane przez nowożytnych i współczesnych teoretyków wojskowości (K. Clausewitz, A. Schlieffen). Istotą stosowanej przez niego taktyki było pełne wykorzystanie warunków terenu oraz zdolności przywódcze nad wielonarodową armią. W bitwie pod Kannami udało mu się, dzięki oskrzydleniu silną jazdą numidyjską i umieszczeniu słabszych oddziałów w centrum szyku, zamknąć i pokonać w okrążeniu liczniejszą armię rzymską[1].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g Hannibal, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-07].
  2. ↑ Maria Jaczynowska, Danuta Musiał, Marek Stępień, Historia starożytna, Warszawa: Trio, 1999, s. 443.
  3. ↑ Gilbert Charles Picard, Życie codzienne w Kartaginie w czasach Hannibala, Warszawa: PIW, 1962, s. 116.
  4. ↑ Kęciek 2007 ↓, s. 183.
  5. ↑ Jaczynowska 1982 ↓, s. 88.
  6. ↑ Kęciek 2007 ↓, s. 186.
  7. ↑ Jaczynowska 1982 ↓, s. 93.
  8. ↑ Kęciek 2007 ↓, s. 188.
  9. ↑ Kęciek 2007 ↓, s. 189.
  10. ↑ a b Kęciek 2007 ↓, s. 190.
  11. ↑ Kęciek 2007 ↓, s. 191.
  12. ↑ a b Jaczynowska 1982 ↓, s. 94.
  13. ↑ Kęciek 2007 ↓, s. 196.
  14. ↑ Jaczynowska 1982 ↓, s. 95.
  15. ↑ Jaczynowska 1982 ↓, s. 96.
  16. ↑ Józef Wolski: Historia powszechna. Starożytność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 314. ISBN 978-83-01-14907-9.
  17. ↑ Jaczynowska 1982 ↓, s. 98.
  18. ↑ Kęciek 2007 ↓, s. 221.
  19. ↑ a b Jaczynowska 1982 ↓, s. 100.
  20. ↑ Kęciek 2007 ↓, s. 222.
  21. ↑ Lionel Casson, Podróże w starożytnym świecie, Wrocław: Ossolineum, 1981, s. 220.
  22. ↑ Plutarch • Life of Flamininus [online], penelope.uchicago.edu [dostęp 2024-05-19].
  23. ↑ Claudius Ptolemy, Geography. [online], Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA [dostęp 2024-05-19].
  24. ↑ Chapter 1, [w:] William Martin Leake, Journal of a Tour in Asia Minor: With Comparative Remarks on the Ancient and Modern Geography of that Country, J. Murray, 1824, s. 9 [dostęp 2024-05-19] (ang.).
  25. ↑ Hannibal ante portas, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-10-06].
  26. ↑ Аннибалова клятва [online], Библиотекарь.Ру (ros.).

Bibliografia

edytuj
  • Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: PWN, 1982, s. 88–89, 93–100, 104.
  • Krzysztof Kęciek: Dzieje Kartagińczyków. Warszawa: Wydawnictwo Attyka, 2007. ISBN 83-89-48700-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hannibal&oldid=75220806”
  NODES
INTERN 1