Imperium akadyjskie

Imperium akadyjskie (akad. 𒆳𒌵𒆠, māt Akkadi) – semickie państwo założone przez Sargona Wielkiego, istniejące w latach panowania dynastii akadyjskiej: 2334–2193 p.n.e., na terenie środkowej Mezopotamii, którego stolicą było miasto Akad (Agade). W czasach największego rozkwitu zasięg imperium akadyjskiego wykraczał poza tereny Mezopotamii, obejmując cały jej obszar oraz tereny przyległe.

Imperium akadyjskie

𒆳𒌵𒆠

2334–2193 p.n.e.
Ustrój polityczny	monarchia
Stolica	Akad
Data powstania	2334 p.n.e.
Data likwidacji	2193 p.n.e.
Władca	Szu-durul
Położenie na mapie świata Imperium akadyjskie
33°06′N 44°06′E

{{Państwo infobox}} Przestarzałe pola: "wysokość".

Zasięg

Założyciel państwa akadyjskiego i dynastii Sargon Wielki (akadyjski), uważany powszechnie za twórcę pierwszego imperium w dziejach świata, w stosunkowo krótkim czasie podporządkował sobie południową i środkową Mezopotamię (Sumer i Akad), a następnie swoje panowanie rozciągnął znacznie dalej. Całkowity zasięg terytorialny imperium akadyjskiego jest trudny do ustalenia – na pewno w jego ramach znajdowała się większość Mezopotamii. Nie jest natomiast jasne czy takie obszary jak wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego, Anatolia, a nawet Cypr, zostały włączone do imperium akadyjskiego przez Sargona.

Niektórzy badacze uważają, że część podbojów zrealizowali jego następcy – zwłaszcza Naram-Sin. Utrata pozycji mocarstwowej imperium akadyjskiego nastąpiła najprawdopodobniej za rządów syna Naramsina – Szarkaliszarriego, m.in. w wyniku najazdów Elamitów i Gutejów (którzy dali się we znaki już za czasów Naram-Sina), a także przez liczne powstania miast-państw na terenie Sumeru.

Dzieje państwa i dynastii

Akadyjska stela zwycięstwa – muzeum w Luwrze

Sargon i jego następcy władzę nad państwem sprawowali z miasta Akad. Pozostałymi obszarami swego imperium władcy akadyjscy rządzili przy pomocy lokalnych dynastii kontrolowanych przez namiestników królewskich mających do dyspozycji wojsko. Pomimo tych środków, jak również wzrostu pozycji króla w państwie, nie obyło się za czasów następców Sargona bez buntów poszczególnych regionów imperium.

Już po śmierci Sargona doszło do groźnych rebelii w miastach sumeryjskich, a także Elamitów. Tym problemom musiał stawić czoło następca Sargona – Rimusz – któremu w końcu udało się opanować sytuację, jednakże po dziewięcioletnim okresie panowania (2278–2270 p.n.e.) zginął w wyniku zamachu.

Kolejny władca – Manisztusu (2269–2255 p.n.e.) – musiał stawić czoło kwestii elamickiej, którą rozwiązał pomyślnie dla Akadu. Z czasów panowania tego władcy pochodzą liczne ślady panowania akadyjskiego w Mezopotamii, zarówno w jej północnej części – Asyrii – jak również poza samą Mezopotamią na południe od Zatoki Perskiej. Świadczą o tym liczne inskrypcje i obeliski.

Kolejnym władcą akadyjskim był Naram-Sin (2254–2218 p.n.e.) – obok Sargona Wielkiego najwybitniejszy przedstawiciel dynastii. Za jego panowania imperium akadyjskie osiągnęło apogeum znaczenia na Bliskim Wschodzie. Naram-Sin odznaczył się przede wszystkim sukcesami militarnymi, przynajmniej o tych najwięcej wiemy. Na północy państwa zmagał się z Hurytami i Amorytami, a na wschodzie musiał stawić czoło najpoważniejszemu zagrożeniu za czasów jego panowania – inwazji górskich Lulubejów, co upamiętnione jest m.in. na przetrwałej do naszych czasów słynnej steli (Stela Naram-Sina). Naram-Sin w swoich zbrojnych pochodach zajął również Eblę i Mari.

Stosunkowo długie panowanie Naram-Sina odznaczało się wzrostem potęgi politycznej i militarnej na zewnątrz, jednakże już wtedy pojawiły się pierwsze symptomy przyszłych trudności państwa na arenie międzynarodowej. Następca Naram-Sina – Szar-kali-szarri stanął w obliczu poważnego kryzysu związanego z zagrożeniem zewnętrznym imperium. Znamiennym jest fakt, że używał już tylko tytułu „króla Akadu” w przeciwieństwie do poprzednika – „króla czterech stron świata”. Szar-kali-szarri toczył zmagania o istnienie państwa z niemal tymi samymi przeciwnikami, co Naram-Sin: Lulubejami, Gutejami, Amorytami, a także z buntującymi się miastami sumeryjskimi (m.in. Uruk). Władca ten, pomimo że nie dopuścił do ostatecznego upadku państwa, nie był w stanie jednakże utrzymać jego imperialnej wielkości – Akad był już tylko cieniem dawnej potęgi.

Po śmierci Szar-kali-szarri nastąpiło kilka lat chaosu, jeszcze bardziej pogrążającego dawne imperium. W końcu, gdy do władzy doszli ostatni królowie, spadkobiercy Sargona Wielkiego – Dudu i Szu-durul – państwo akadyjskie ograniczone było w zasadzie tylko do stołecznego Akadu wraz z przyległościami. Rządy tych dwóch ostatnich władców Akadu to czasy względnej stabilizacji państwa, które było już tylko marginalnym ośrodkiem politycznym w regionie. Ostateczny kres istnieniu Akadowi położyli Gutejowie, którzy zdominowali całą południową Mezopotamię na ponad wiek.