Irena Eichlerówna
Irena Eichlerówna (ur. 19 kwietnia 1908 w Warszawie[1], zm. 12 września 1990 tamże) – polska aktorka dramatyczna. Jedna z najwybitniejszych polskich aktorek w historii[2][3][4]. Porównywano ją do Eleonory Duse.
 Irena Eichlerówna, fotografia z tygodnika „Przekrój” (1949) | |
| Data i miejsce urodzenia |
19 kwietnia 1908 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 września 1990 |
| Zawód |
aktorka |
| Współmałżonek |
Bohdan Stypiński |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujCórka Witolda i Adolfy z Klimowiczów[1]. Kształciła się w gimnazjum Janiny Tymińskiej, a następnie w gimnazjum im. Marii Konopnickiej. Jej związek z teatrem zaczął się w tych czasach udziałem w przedstawieniach szkolnych.
W 1926 roku rozpoczęła studia w Państwowej Szkole Dramatycznej przy warszawskim Konserwatorium Muzycznym, gdzie jej nauczycielami byli między innymi Aleksander Zelwerowicz, Wojciech Brydziński, Mariusz Maszyński. Po egzaminie kończącym studia w 1929 roku odrzuciła zaproszenie Arnolda Szyfmana do Teatru Polskiego i wyjechała z A. Zelwerowiczem do Wilna, gdzie przez dwa lata występowała w Teatrze na Pohulance. Stworzyła tam kreacje zauważone przez świat teatralny – oceniono je jako współczesne i wyraziste. O jednej z tych kreacji – tytułowej Turandot w sztuce Carla Gozziego – mówiono, że potrafiła połączyć w tej roli kobiecość i okrucieństwo.
Po rezygnacji Zelwerowicza z kierowania Teatrem na Pohulance również wyjechała z Wilna i na krótko podjęła angaż w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Następnie również na krótko podjęła współpracę z Teatrami Miejskimi we Lwowie, szeroko znanymi wówczas w Polsce, dzięki kierującemu nimi Wilamowi Horzycy. Jej role na tej scenie cieszyły się uznaniem publiczności i krytyki, a kreacja niemieckiego szpiega Anny Lesser w napisanej specjalnie dla niej przez lwowskiego spikera radiowego Jerzego Tepę sensacyjnej sztuce szpiegowskiej Fräulein Doktor (1933) („Faktomontaż prawdziwy w 6-ciu odsłonach z epilogiem”) wywołała aplauz widzów i recenzentów. Eichlerówna grała w niej sześć wcieleń Anny Lesser. Znaczącą rolą była postać Kleopatry w sztuce Cypriana Kamila Norwida w adaptacji Horzycy – dodatkowo było to pierwsze wprowadzenie Norwida na scenę. Te i inne role spowodowały, że uznano ją za aktorkę posiadającą wrodzone umiejętności do odgrywania scenicznych postaci tragicznych. Zwracano uwagę na dojrzałą technikę pozwalającą osiągnąć oryginalność i wyrazistość postaci oszczędnymi środkami wyrazu. W połączeniu ze starannym opracowaniem kolejnych kreacji pozwalało to na sugestywne i przekonujące prezentowanie złożonych wnętrz granych bohaterek. Prowadziło to w przypadku wielu ról do nadawania postaciom cech i niuansów szerszych i głębszych niż pierwowzór literacki.
Jednocześnie podkreślano posiadanie przez nią jeszcze jednego waloru – głosu o wielkiej skali, którym znakomicie i subtelnie potrafiła operować. Konrad Swinarski, jak podaje A.J. Dąbrowski, wymyślił na temat głosu Eichlerówny anegdotę, według której śpiewa ona nieustannie, nawet w bufecie, gdy zamawia herbatę, a gdy rozpoczęła się wojna i zawyły syreny, to wszystkim (słuchaczom radiowym) się zdawało, że to Eichlerówna śpiewa jeszcze[5].
Począwszy od 1934 roku uważana już za gwiazdę Eichlerówna związała się na stałe ze scenami warszawskimi – Teatrem Polskim, a potem Teatrem Narodowym. Gościnnie występowała we Lwowie i w Łodzi. Współpracowała z Leonem Schillerem i Erwinem Axerem w jego warsztacie dyplomowym (Panna Julia Augusta Strindberga).
Po wybuchu wojny ewakuowała się z Warszawy, i trafiła do Rumunii, a potem do Francji. Występowała tam dla żołnierzy i uchodźców polskich w przedstawieniach teatru zorganizowanego wspólnie z reżyserem Zbigniewem Ziembińskim. Po klęsce Francji w 1940 roku jako Stypińska wyjechała do Brazylii. Dostała tam angaż teatralny i radiowy. Pomimo sukcesu w 1945 roku w Teatrze Phoenix w Rio de Janeiro wkrótce po listownych namowach Arnolda Szyfmana zdecydowała o powrocie do Polski, co ostatecznie nastąpiło w 1948 roku.
Podjęła współpracę z teatrami warszawskimi, łódzkimi i poznańskimi oraz takimi dyrektorami i reżyserami jak Erwin Axer, Wilam Horzyca, Dobiesław Damięcki. Role jej cieszyły się zainteresowaniem publiczności, ale jednocześnie była angażowana bardzo rzadko. W rzeczywistości powojennej krytyka teatralna, często z pozycji socrealistycznych, dostrzegała u niej manieryczność i udziwniony sposób posługiwania się głosem[6]. Wraz z odwołaniem prymatu socrealizmu, od 1955 roku występowała częściej, tworząc kolejne, według krytyki, wspaniałe kreacje[7].
Ostatni raz wystąpiła na deskach teatralnych w 1986 roku w roli Matyldy von Zahnd w Fizykach Friedricha Dürrenmatta.
Oprócz teatru miała w swoim dorobku trzy role filmowe, kilkanaście ról w Teatrze Telewizji oraz współpracę od 1930 roku z Polskim Radiem. Ta współpraca posłużyła Swinarskiemu do stworzenia wyżej przytoczonej anegdoty.
Jednym z wyznaczników jej filozofii zawodowej był pogląd, iż teatr jest grą, poprzez którą pokazuje się prawdę o życiu, a nie życie jako takie, i jest odrębnym rodzajem sztuki, rządzącym się własnymi prawami[5].
Uhonorowana nagrodami państwowymi (wszystkie z czasów PRL), m.in. Nagrodą Państwową II stopnia za działalność aktorską w minionym 10-leciu (1955)[8], i nagrodą ministra kultury i sztuki I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie aktorstwa,
Była żoną bogatego przemysłowca Bohdana Stypińskiego, którego poślubiła w latach 30. XX wieku. Związek ten zapewnił jej niezależność materialną.
Zmarła w Warszawie, pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 69-1-26)[9].
Filmografia
edytuj- 1933 – Wyrok życia jako prokurator Krystyna
- 1936 – Róża jako Krystyna
- 1938 – Krwawa rosa jako pianistka
- 1948 – Powrót jako Elżbieta Gruszecka
- 1966 – Szyfry jako Zofia
Spektakle Teatru Telewizji
edytuj- 1964 – Kochany kłamca jako Beatrice Stella Campbell
- 1967 – Król Edyp jako Jokasta
- 1967 – Wdowa po pułkowniku jako wdowa po pułkowniku
- 1968 – Korespondencja Chopina
- 1972 – Dwa teatry jako matka
- 1977 – Mindowe jako Rogneda
- 1978 – Filomena Marturano jako Filomena
- 1984 – Wspomnienie jako Sara Bernhardt
Ordery i odznaczenia
edytuj- Order Sztandaru Pracy I klasy (1959)[10]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)[11]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[12]
- Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej” (1986)[13]
Upamiętnienie
edytuj- Jej nazwisko widnieje na tablicy upamiętniającej artystów zasłużonych dla kultury polskiej, umieszczonej w 2020 roku na budynku przy ul. Odolańskiej 20 w Warszawie, w którym mieszkała[14].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 165.
- ↑ Eichlerówna Irena, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-07-13].
- ↑ Irena Eichlerówna, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21].
- ↑ Łukasz Zwaliński: Irena Eichlerówna - wyobcowana artystka totalna. histmag.org, 2015-09-12. [dostęp 2020-03-30]. (pol.).
- ↑ a b Andrzej Józef Dąbrowski, Mieszkańcy mojej pamięci. Irena Eichlerówna, Kurier Plus, 12 sierpnia 2000 r., nr 310 (646), dostępne w Internecie, dostęp 2007-07-12, 13:13.
- ↑ Witold Sadowy, Irena Eichlerówna. Wspomnienie, „Gazeta Wyborcza”, Łódź, nr 259 z 7 listopada 2005 r.
- ↑ Na przykład Jan Kott tak oceniał jej rolę Marii Stuart w dramacie Fryderyka Schillera ... gra z nich najwspanialszą i jednocześnie najbardziej kobiecą, najbardziej bohaterską i najbardziej uciśnioną, najbardziej namiętną i najniewinniejszą. Bierze dla siebie wszystkie racje moralne i dodaje im urok, któremu nie sposób się oprzeć (Jan Kott, „Przegląd Kulturalny”, 1955, w: A. Grodzicki, Irena Eichlerówna. Szlachetny demon teatru, Warszawa 1989).
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-05-29].
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: MARIA EICHLER, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-02].
- ↑ Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
- ↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
- ↑ Potrzeby i nowe zadania /w/ "Rzeczpospolita", nr 229, 1 października 1986, s. 8.
- ↑ Niezwykli mieszkańcy mokotowskiego domu. [w:] Urząd Dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy [on-line]. 3 grudnia 2020. [dostęp 2023-01-30].
Bibliografia
edytuj- Witold Sadowy, Irena Eichlerówna. Wspomnienie, „Gazeta Wyborcza”, Łódź, nr 259 z 7 listopada 2005 r., dostępne w Internecie, dostęp 2007-07-12
- Irena Eichlerówna, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
Linki zewnętrzne
edytuj- Irena Eichlerówna w bazie IMDb (ang.)
- Irena Eichlerówna w bazie Filmweb
- Irena Eichlerówna w bazie filmpolski.pl
- Irena Eichlerówna, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09].
- Irena Eichlerówna na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Irena Eichlerówna wraca do kraju w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
- Irenę Eichlerównę wspomina Tadeusz Łomnicki
- Irena Eichlerówna na zdjęciach w bibliotece Polona