Iris (córka Taumasa)
Iris (także Iryda, Irys, Taumantyda; stgr. Ἶρις Iris ‘tęcza’, łac. Iris, Arcus ‘tęcza’) – w mitologii greckiej bogini i uosobienie tęczy oraz posłanka bogów.
| bogini tęczy, posłanka bogów | |
 Iris, malowidło na attyckim skyfosie czerwonofigurowym, V wiek p.n.e., Francuska Biblioteka Narodowa, Paryż | |
| Inne imiona |
Iryda, Irys, Taumantyda |
|---|---|
| Występowanie | |
| Teren kultu | |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Rodzeństwo | |
Mit
edytujWedług wierzeń starożytnych Greków pełniła funkcję posłanki bogów olimpijskich (szczególnie Zeusa i Hery), bowiem potrafiła rozpinać łuk tęczy, który łączył niebo z ziemią, tj. bogów z ludźmi (symbolizował różnego rodzaju więzi między bogami a ludźmi)[1][2][3][4][5]. W odróżnieniu od boga Hermesa, który był również niebiańskim posłańcem, nigdy nie wykonywała poleceń bogów, jedynie je oznajmiała[1].
Iris była pokojówką Hery. Pomagała królowej niebios przy nocnej i rannej toalecie i ścieliła jej łóżko. Sama nie kładła się nigdy. Nie zdejmując trzewików i nie rozwiązując pasa, drzemała gdziekolwiek bądź czujna na każde wołanie. Miała szerokie skrzydła i latała nawet prędzej od Hermesa. Posyłano ją na ziemię [...] jako bogini tęczy rozpinała ów cudny łuk siedmiobarwny, co ziemię łączył z niebem[6].
Uchodziła za córkę boga Taumasa i Okeanidy Elektry oraz za siostrę harpii[1][7][8][9]. Według jednej z wersji była dziewiczą boginią[2]. Niektóre źródła podają, iż miała z bogiem Zefirem (swoim mężem lub kochankiem) syna Erosa albo Potosa[7][10].
W sztuce przedstawiana jest zwykle jako urodziwa, młoda kobieta z wielkimi skrzydłami u ramion, w krótkiej lub długiej szacie lśniącej wszystkimi kolorami tęczy, z naczyniem w kształcie dzbanka do czerpania i rozlewania wody (ojnochoe; przynosiła w nim świętą wodę z podziemnej rzeki Styks na Olimp lub wodę dla chmur) w jednej ręce, z kaduceuszem (oznaką keryksa) w drugiej ręce[1][7][11][12]. Starożytni Grecy nazywali ją „Taumantydą” (gr. Thaumantias, Thaumantos ‘córka Taumasa’)[a], „złotopiórą”, „złotoskrzydłą” (gr. chrysopteron ‘o złotych skrzydłach’), „wiatronogą”, „wiatrolotną”[8].
Wyobrażenie o bogini przejawia się w sztukach plastycznych między innymi w greckim malarstwie wazowym i rzeźbie (wschodni przyczółek Partenonu, Iris A. Rodina), w muzyce (opera Iris P. Mascagniego), w literaturze (Iliada Homera, Król-Duch J. Słowackiego)[1].
Imieniem bogini nazwano jedną z planetoid – (7) Iris, rodzaj bylin (o kolorowych kwiatach jak tęcza) z rodziny kosaćcowatych – Iris oraz gatunek motyla z rodziny rusałkowatych – Apatura iris[13].
Zobacz też
edytuj
Uwagi
edytuj- ↑ Patronimikum (przydomek utworzony od imienia ojca).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 216. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
- ↑ a b Słownik imion, nazw i rzeczy. W: Homer: Odyseja. Warszawa: Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej. Czytelnik, 1972, s. 367. Cytat: „[...] posłanka olimpijskich bogów (zwłaszcza Dzeusa i Hery), przekazująca w lotnym biegu ich zlecenia bogom i ludziom na ziemi, w morzu i w podziemiu [...]”.
- ↑ Carlos Parada: Olimpians. maicar.com. [dostęp 2010-12-08]. (ang.).
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.
- ↑ Leksykon symboli. Warszawa: ROK Corporation, 1991. ISBN 83-85344-23-3.
- ↑ Bogowie światła i powietrza. W: Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 75. ISBN 83-210-0677-9.
- ↑ a b c Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 165. ISBN 83-04-04673-3.
- ↑ a b Homer: Iliada. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1968, s. 53.
- ↑ Początki świata. W: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 43. ISBN 83-7391-077-8.
- ↑ Aaron J. Atsma: Pothos. theoi.com. [dostęp 2010-12-08]. (ang.).
- ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 327–328, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
- ↑ «Znaczek pocztowy z wizerunkiem Iris». Iris. hellenica.de. [dostęp 2009-10-30]. (niem.).
- ↑ Iridaceae. crescentbloom.com. [dostęp 2010-05-03]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Aaron J. Atsma: Iris. theoi.com. [dostęp 2009-10-30]. (ang.).
- Homer: Iliada. Franciszek Ksawery Dmochowski (tłum.). Warszawa: 1804.
- Iris. mythindex.com. [dostęp 2010-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-06)]. (ang.).
- Hezjod: Narodziny bogów (Theogonia); Prace i dni; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. ISBN 83-7255-040-9.
- Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2003, s. 454. ISBN 83-7399-022-4.
- Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: Ἶρις. perseus.tufts.edu. [dostęp 2011-08-01]. (ang.).
- Carlos Parada: Iris. maicar.com. [dostęp 2010-12-08]. (ang.).
- Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 324: Iris. ancientlibrary.com. [dostęp 2010-12-08]. (ang.).
- William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Iris. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-28]. (ang.).
- Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Iris. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-28]. (ang.).