Język średnio-wysoko-niemiecki

Mittelhochdeutsch
Obszar	Niemcy
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki germańskie; Język średnio-wysoko-niemiecki;
Kody języka
ISO 639-2	gmh
ISO 639-3	gmh
ISO 639-6	mdgr
IETF	gmh
Glottolog	midd1343
GOST 7.75–97	срн 620
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Słownik języka średnio-wysoko-niemieckiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język średnio-wysoko-niemiecki (niem. Mittelhochdeutsch) – historyczna forma języka niemieckiego. Formę tę poprzedza język staro-wysoko-niemiecki, zaś po niej nastąpił język wczesno-nowo-wysoko-niemiecki^[1].

Badacze przyjmują, że funkcjonowała ona w przybliżeniu w okresie między rokiem 1050 a 1350. Niektóre źródła za cezurę końcową przyjmują rok 1500^[2].

Chociaż nigdy nie powstał standardowy język średnio-wysoko-niemiecki, to prestiż domu Hohenstaufów spowodował wyłonienie się w końcu XII wieku ponadregionalnego, opartego na dialekcie szwabskim języka literackiego (mittelhochdeutsche Dichtersprache). Jednak obraz tego języka nieco zniekształca fakt, że nowoczesne wydania tekstów z tego okresu starają się ujednolicać pisownię, wskutek czego język pisany sprawia wrażenie większej spójności, niż to miało miejsce w rękopisach. „Tak zwany klasyczny język średnio-wysoko-niemiecki istniał tylko w postaci swoich wariantów lokalnych, był językiem na wskroś literackim, używanym jedynie w wersji pisemnej^[3].”

Teksty

Twórczość literacka koncentrowała się głównie w Niemczech południowych, na terenach bawarsko-alemańskich. Tam były najsilniejsze wpływy kultury francuskiej. Główni przedstawiciele liryki i epiki dworskiej i rycerskiej, to: Hartmann von Aue, Gottfried von Straßburg, Wolfram von Eschenbach. Do najbardziej znanych minnesingerów (piewców piękna i miłości) należał Walther von der Vogelweide. Nieznany z nazwiska jest autor eposu bohaterskiego Pieśń o Nibelungach (Nibelungenlied, ok. roku 1200). Powstawały też teksty religijne, w tym Annolied, czyli Pieśń o arcybiskupie Anno z Kolonii (ok. 1090) i (pod koniec XIII w.) teksty mistyków^[3].

Periodyzacja

Jak zwykle w takich wypadkach daty początku i końca okresu są wyłącznie orientacyjne.

Istnieje kilka kryteriów, które odróżniają język średnio-wysoko-niemiecki od wcześniejszego staro-wysoko-niemieckiego:

osłabienie nieakcentowanych samogłosek do /e/ – taga → tage („dni”),
pełne rozwinięcie przegłosu (umlautu) i jego zastosowania do oznaczenia kilku kategorii morfologicznych,
ubezdźwięcznienie końcówek – tag → tac („dzień”).
Pojawiło się w tym okresie wiele zapożyczeń z języka francuskiego, m.in.: Abenteuer, Turnier, Lanze, Preis, Tanz^[4]

Z punktu widzenia kulturowego, te dwa okresy odróżnia przejście od kultury piśmiennej tworzonej wyłącznie w kręgach kościelnych do kultury skupionej wokół dworów arystokracji średniowiecznej. Dwór cesarski w Wiedniu, powstanie silnego szwabskiego domu Hohenstaufów, a później Habsburgów spowodowały, że południowe Niemcy zyskały dominującą polityczną i kulturalną pozycję.

Przejście do następnej formy języka wczesno-nowo-wysoko-niemieckiego związane jest z:

dyftongizacją długich samogłosek i wydłużeniem krótkich, w wyniku czego powstał system samogłoskowy identyczny z systemem współczesnego niemieckiego – hûs → Haus („dom”); sagen → sagen /s a :g e n/ („powiedzieć”)
utratą nieakcentowanych samogłosek – vrouwe → Frau („kobieta”)^[5].

W następnym okresie dwory przestają być głównymi centrami kulturowymi, a ich miejsce zajmą miasta.

Zobacz też

język średnio-dolno-niemiecki

Przypisy

↑ NorbertN. Morciniec NorbertN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 67 [dostęp 2024-02-14] (pol.).
↑ Wilhelm Schmidt: Geschichte der deutschen Sprache. 9. Aufl. Stuttgart 2004, s. 30.
↑ ^a ^b Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego, 2021, s. 70-71.
↑ Astrid Stedje: Deutsche Sprache gestern und heute. 5. Aufl. München: Wilhelm Fink Verlag, 2001, s. 94-95.
↑ Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 127 nn.

Bibliografia

Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 124–159. ISBN 83-01-10160-1.
Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2021, s. 67–92. ISBN 978-83-7977-607-8.
Norbert Morciniec: Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2020, s. 38–39. ISBN 978-83-7977-488-3.
Astrid Stedje: Deutsche Sprache gestern und heute. 5. Aufl. München: Wilhelm Fink Verlag, 2001. ISBN 3-7705-2514-0.
Wilhelm Schmidt: Geschichte der deutschen Sprache. 9. Auflage. Stuttgart: S. Hirzel Verlag, 2004. ISBN 3-7776-1277-4.

[1] NorbertN. Morciniec NorbertN., Historia języka niemieckiego, 2021, s. 67 [dostęp 2024-02-14] (pol.).

[2] Wilhelm Schmidt: Geschichte der deutschen Sprache. 9. Aufl. Stuttgart 2004, s. 30.

[:0-3] Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego, 2021, s. 70-71.

[4] Astrid Stedje: Deutsche Sprache gestern und heute. 5. Aufl. München: Wilhelm Fink Verlag, 2001, s. 94-95.

[5] Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 127 nn.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]